Biekorf. Jaargang 5

Eene Bedevaart naar Jerusalem

INT jaar MCCCCLXIX, des maendaghes den XIXen dach van sporkele, trocken te samen huuter goeder stede van Brugghe mijn heere Ancelmus Adournes, ruddre, heere van Corthuy in Scotlant, Lambrecht van den Walle, Pieter Reyphin ende Jan de Ghausy, mijns voorseits heeren Camerlijnc, tote der stede van Pavyen, toot meester Jan Adournes, mijns heeren oudste zuene, om te samen te trecken ten helighen lande, te wetene te Jherusalem ende te Synay.

Twelcke voyage wij bijder gracie Gods tsamen vulquamen, ende quamen thuus alte Brugghe up Sinte Ambrosius dach, den vierden dach van april, int jaer LXX voor paesschen.

Ende om tvoyage te vulcommen, trocken wij van Pavye te Geneuen, daer wij spraken met Loyg Inghelberti, de welke was patroon van eender crake, die men aldaer ghereede om zeylen.

[p. 328]

Ende de patroon zeyde tot ons, hoe dat hij consent hadde van onsen helighen vadere den Paeus, voor hem ende al zijn gheselscip, om over zee te treckene in Sarrazijns landen, ende elders daer zij wilden; aldus wast van noden dat wij ooc te Home zenden om consent. Doe vraechden wij hoeverre dat was van Geneuen te Rome; hij zeide acht dachvaerden. Doe spraken wij te gader, ende droughen over een, dat wij tsamen reden van daer toot onsen helighen vaderden Paeus om consent; twelcke wij creghen te Rome.

Vander stede van Rome trocken wij wederomme duer Pijze te Geneuen. Daer sceipten wij den VIIen dacht van meye, int jaer LXX, int tscip van Loys Inghelberti ten helighen lande waert; ende zeylden voorbij een yle, dats een eylaendt gheheeten Corsika; daer naer zeilden wij dat wij quamen in een yle, dats een eylandt gheheeten Sardeynia, ende es een conincrijke toebehoorende den coninc van Aragon, daer wij arriveerden den XVIIIen dach van meye int jaer LXX voorseid, ende trocken in eene stede gheheeten Algheria, ende men vischter tcarael...

Dat is 't begin van Tvoyage ghedaen te Synay ende te Jherusalem by mer Ancelmus Adornes Ca.

Die reize, volgens 't schrijven van den geleerden heer E. Feys, is hoogst belangwekkend voor de Vlamingen en bovenal voor de Bruggelingen.

Daarom mag er wel in Biekorf eenigszins bescheed over gedaan worden om ze nader aan de leerzame Vlamingen bekend te maken: anders bleef ze wellicht in 't stof der boekenzalen of in 't rek van een kleen getal franschlezende liefhebbers van oudheden en geschiedenis begraven.

_**_*

En waarom nu is die reize zoo merkweerdig?

Na de kruisvaarten zijn er van tijd tot tijd pelgrims geweest, die de gevaarlijke reize naar 't Oosten ondernomen hebben: is 't de moeite niet weerd te vernemen hoe zij op hunnen tocht gevaren hebben en hoe zij 't uitzicht van volk en streken in de verleden eeuwen hebben waargenomen?

[p. 329]

Maar zulke verslagen zijn zeldzaam en zoo komt het dat de eerste bedevaart waarvan wij de beschrijving kunnen lezen, deze is van Anselmus Adornes. Dat vermeerdert de weerde van dit reisverhaal, want hier lijk in elken tak der wetenis, speurt men met meest nieuwsgierigheid naar 't eerste en 't oudste.

Joost van Ghistel en Jan Aerts en togen maar tien jaar later in bedevaart naar 't Heilig Land.

Ons middeldietsch wordt nu met liefde en ijver onderzocht; de taalschat bestaat meest uit gedichten en ambtelijke oorkonden; moet het ons niet verblijden ook den taalschat in ongebonden trant te zien aangroeien? en zullen wij de vloeiendheid en den rijkdom van den zoeten brugschen tongval, van de welluidende sprake van 't schitterend Venetiën van het Noorden met wellust niet gesmaken?

Dat reisverhaal is opgesteld door den befaamden dagboekschrijver Romboudt de Doppere, dien wij verleden jaar onder de pen van onzen kundigen medewerker, den zeer eerweerden heer kanonik Rommel, hoog leerden schatten en wiens naam voortaan, wegens de aanteekening over de dood van Memlinc, met den naam van dezen onsterfelijken kunstenaar zal verbonden blijven.

't Is wonder hoe de brugsche stad
bijna heel 't heilig land bevat;
hier heet een kerk Jerusalem...

en 't is van die eigenaardige kerk, eene der menigvuldige wonderheden van Brugge, dat Anselmus Adornes waarschijnlijk den eersten steen geleid heeft; en 't is daar dat zijn grafteeken en zijn aandenken bewaard worden; hij en is ook de eerste, de gereedste niet; onze beste geschiedschrijvers hebben over den vermaarden man gehandeld en hem als vlaamschen middeleeuwschen reiziger of reizenaar doen kennen.

_**_*

Het handschrift van dit reisverhaal lag onder de oorkonden der burgerlijke godshuizen van Brugge.

M.E. Feys heeft het in de jaarboeken der gilde

[p. 330]

l'Emulation verleden jaar in 't licht gegeven. (5^e reke, 4^e deel).

Naar die uitgaven verzenden wij onze lezers die met de brugsche reizigers der XV^e eeuw Egypten en Arabiën, 't Heilig Land, Griekenland en Italiën willen bezoeken.

Vertoeven wij met hen een oogenblik in Jerusalem:

‘Van daer trocken wij naer Jherusalem alleene met eenen Mukere⁽¹⁾, dewelke ons zeere ghetrauwe was, ende schieden van onsen calogere siere Laurencio; want hij te Jherusalem niet commen en wilde, om den trusman van Jherusalem, die alzo vele van hem zoude willen ghehadt hebben, als van eenighe van onslieden; ende trocken alzo dat wij, bijde gracie Gods, quamen te Jherusalem, den XIen dach van Septembre int jaer LXXtich.

Daer zo logierden wij up den berch van Syon, neffens der stad, metten broeders vanden observanten vander ordene van Sente Francoys, de welcke ons minlike ontfinghen ende namen ons daghelicx in hueren costen...

In Jherusalem bleven wij wel XI daghen, daghelicx visenterende de helighe plaetsen, die daer vele zijn, daer men in de zommeghe haelt oflaet.

Item ten XIIIen daghe van Septembre visenteirden wij de grote kercke daer thelich graf in es...

Int westhende vander kercke es de weerdighe plaetse daer Christus begraven was.

Ende in de middel vanden choor es een witte marbersteen, daer men zecht dat de rechte middel vander weerelt es, ende men zieter gheene scaduwe.

In dese kerke ne mueghen de kerstenen niet gaen, altoos thueren wille, ten zij dat zij de tributen betalen daertoe ghestelt, anders dan up zekere solempnele daghen, te wetene spaesdaechs, skersdaechs, ende der crucedach; in dewelke daghen zij alle daer in ghelaten zijn om godloont, dats zonder yet te gheven, daer wij, alst God wilde, ghelooft zij hij, mede inne ghijnghen, up den helighen cruce avont, met alle den anderen kerstenen, van wat secte dat zij waren, male doende zijnen dienst ofte officie naer zijn maniere ende ghelove; want daer

(1) Leidsman.

[p. 331]

waren wel VIII manieren van kerstenen, meest alle wuenachtich binder stede van Jherusalem, onder den tribuut vanden Souldaen, met wijf ende met kindren.

Malke secte van dese kerstenen heift in deze kerke zijn zonderlinghe plaetse, daer zij daghelicx houden twee of drie personen wonende, hueren dienst doende, elc naer zijn maniere, zo zij deden ten zelven daghe als wij daer eerst in ghijnghen tsamen metten andren; want elc gaet ter plaetse zijnder secte ghedeputeirt; dewelke wij hoorden ende zaghen, ons zelven verwonderende daer inne.

Want de grieke calogeren deden hueren dienst inden choor, meest alle die nacht lanc gheduerende; Indyanen deden hueren dienst ter rechter hand van den helighen grave, daer hadden zij huer outaren zeere costelike ghepareirt met precieuse ghesteenten; de Jacobiten deden hueren dienst achter thelich graf; de Armenigen deden hueren dienst up den berch van Calvarie; de Georgianen deden huer officie onder ten voete van den berghe van Calvarie; de Surysiens deden hueren dienst ten westhende vander kerke; de Nestoriens deden huerliden officie recht bij der cappelle vanden Observanten, ende es de minste nacie; daer deen de kerstene catholike ofte roomsche hueren dienst doen, ende es de cappelle van onser liever vrauwe, eene devote plaetse...

De Observanten hebben daer in de kerke een scoon logijs, daer wij tsnachts in sliepen, ende waren daer toot tsanderdaechs, dat wij messe ghehoort hadden, ende tot dat wij ghebiecht ende berecht waren, ende de pardoenen van plaetse te plaetse verzocht ende ghehaelt hadden. Daer zo ne bleef niement dan alleene de broeders van den Observanten, die daer altijts in wonen, zonder daer uute te gaen; waer of deene meer dan XXX jaren daer inne ghewuent heift...

Andre waerft zo ghijnghen wij weder inde zelve kerke, alleene met III of met IIII broeders van den Observanten, ende was up ons vertrecken. Daer waren wij twee nachten ende eenen dach inghesloten, zonder huut te commene, verzouckende die helighe plaetse alzo menich

[p. 332]

waerft, alst malc gheliefde; twelke den anderen pelgrems niet vele en ghebuert.

De stede van Jherusalem es eene redelike scone stede, wel bewuent, staende in gheberchte, in eene wel scoone maertse ende vruchtbarich landt; vele Jueden wuenen ooc in Jherusalem zeere rijke, dewelke daer de wisselen ende woucker houden, ende presenteirden hemlieden tonsen dienste, twelke wij niet en begheerden.’

_**_*

Ge hebt kunnen gaslaan dat onze reizigers in Schrikkelmaand van 't jaar 1469 vertrokken, in Grasmaand van 't jaar 1470 terugkeerden, en dat ze nochtans in Herfstmaand van 't jaar 1470 de kerke van 't heilig graf te Jerusalem bezochten: het is gemakkelijk om begrijpen als men weet dat het nieuw jaar begon met den hoogdag der verrijzenisse Christi.

Gij hoort ze spreken van hunne bezoeken tot het heilig graf, zoo menig werf alst malc gheliefde.

Malc beteekent elkendeen. Dat woordeken is samengetrokken uit mallic, manlijc, de weersplete van 't oudhoogd. mannôlih: bestaande uit het genit. meervoud mannô en 't woord lîh persoon, dus een niet aangewezen persoon onder de menschen.

De Calogeren, in 't fr. Caloyers, die hier en daar vermeld staan, zijn grieksche monniken van Sinte Baselis.

't En moet ons niet verwonderen dat Anselmus Adornes een langen tijd in de kerke van 't heilig graf verbleef: 't was immers naar 't beworp van die kerke dat Jerusalem te Brugge moest gebouwd worden.

J. Seghers