Biekorf. Jaargang 5

Herwald-Thereald-Thorwald

NA Jacobus Meyerus komt Jacobus Malbrancq: De Morinis et Morinorum rebus, uitgegeven te Doornijk, ten jare 1639. In het eerste boekdeel, blz. 68, lees ik: Turhold (d.i. Thorhout) Thoroaldi lucus nominatur in tabulis donationis factae Bertinicis anno 743 (insteê van 745), Hier rechtover, op den rand der bladzijde, zet hij: Folquinus in tabulis, hetgene wil zeggen dat hij deze inlichting bij Folcwin (in den zin, dien wij hieronder zullen aangeven) gaan halen is. Op blz. 580 van het zelfste boekdeel komt Malbrancq opnieuw te spreken van hetgene bij Thoroaldi lucus noemt, alhoewel hij in den text zelve der oorkonde van 745 (bij hem 743), die hij hier op haar geheele neêrschrijft, genoodzaakt is

[p. 278]

te lezen Therealdo, zooals hij inderdaad ook opgeeft. Het gezegde op bladzijde 580 van Malbrancq steunt op het gezag van Folquinus, Iperius en Meyerus, wier namen op den rand geschreven zijn.

Wat hij uit Iperius en Meyerus geleend heeft is Thoroaldi, alhoewel dit, door zijne eigene aanhaling Therealdo, gelogenstraft wordt; wat hij aan Folquinus te danken heeft is Therealdo, en daarbij nog Rochashem, dat ook in den aangehaalden text voorkomt, in plaats van Recheshem, dat bij Iperius en Meyerus te lezen staat. Door Folquinus en mogen wij hier (evenals hierboven) niet de echte en oude verzameling van Folcwin verstaan, maar een jonger afschrift daarvan, misschien het hsch. 721. Folcwin immers, wij hebben het reeds gezeid, en wierd noch aan Malbrancq, noch aan iemand toevertrouwd (z. Haigneré, Inleiding, in het begin); van eenen anderen kant, Folcwin schreef Boxem nog met Hr, zooals blijkt uit de oorkonde van 770 (Hrocashem) en uit eene andere van 877 (Hrokashem Vgl. Bijblad van Biekorf, 1893, blz. VIII), die volgens de verzameling van Folcwin weêrgegeven zijn, terwijl de text bij Malbrancq Rochashem oplevert.

Natuurlijk heeft die Thorwald (us) of beter dat Thoroaldi lucus ook naklank gevonden bij de hedendaagsche schrijvers, zooals bij P. Lansens: Alouden staet van Vlaenderen, 1841, blz. 411; bij J. De Smet: Geschiedenis van Menapië, blz. 189 en vlg.; ja, tot in Biekorf zelve, Bijblad, 1893, blz. lxxvii.

Wij hebben bestatigd dat de jongere geschiedschrijvers deze dwaling, middellijk of onmiddellijk, aan Iperius ontleend hebben. Hier rijzen nu nog een paar vragen op:

1^o Is Iperius de eerste die de valsche lezing Therealdo in Thoroaldi veranderd heeft? Of heeft hij hierin misschien eenen voorganger gehad? Heeft hij zulks misschien gevonden in de afschriften van oorkonden die hij mogelijks uitgepluisterd heeft? - Daar ik het werk van Iperius niet ouder Land en heb, is het mij onmogelijk daarop te antwoorden.

2^o Hoe komt het dat Therealdo in Thoroaldi is veran-

[p. 279]

derd geworden? - De reden hiervan is, dunkt mij, klaarblijkelijk. In Thoroaldi zijn de twee e's van Therealdo veranderd in twee o's; in Recheshem integendeel is de o van Rochashem veranderd in e. Iperius (of wie het ook voor hem moge geweest zijn) en heeft niet klaar gezien in het geschrifte zijner oorkonden, en de e's genomen voor o's, de o's integendeel voor e's.

Zouden onze oudere geschiedschrijvers, door de gelijkenis meêgesleept, niet deze bijzondere genegentheid voor Thoroaldi lucus aan den dag geleid hebben, omdat het hun gemakkelijk en natuurlijk scheen daar den naam van Thorhout van af te leiden? - Voor hetgeen Iperius aangaat, en kan ik daar niet op antwoorden; maar zekerlijk is het zoo bij Meyerus en bij Malbrancq, zooals gij aanstonds zien zult.

B. Want, als onze oude schrijvers, bijzonderlijk als het op etymologie uitkwam, een goed spoor meenden te volgen, zoo en aarzelden zij niet frank en stout vooruit te treden. Laat ze ons dan eenen stap verder volgen. Wij hebben reeds gezien dat zij Thoroald als eenen persoonsnaam aanzagen: daarom is het dat zij den ablatif Therealdo (voor Heroaldo) veranderd hebben in den génitif Thoroaldi.

Nu, in het Chronicon van eenen zekeren Achilles Gassarus wordt gewag gemaakt van eenen Thoroaldus, koning Cymbrorum Teutonumque, die zeven honderd jaar voor Christus, atque eo amplius, zou geheerscht hebben! Daarop verklaart Meyerus, die anderszins dikwijls bewijzen geeft van veel oordeel, dat hij genegen is te aanveerden, dat het gemeende Thoroaldi lucus en Thorhout hunnen name te danken hebben aan dien koning Thoroaldus, dien hij eene reke leeger, om de zake nog te vergemakkelijken, Thoraldus noemt. Op blz. 68 van zíjn eerste boekdeel schrijft Malbrancq, die overigens ook niet van oordeel beroofd en is, nog al voorzichtig: Hoc (Torholtum) a sylva Thoroaldi Theutonum regis (quem Gassarus, enz.) denominatum asserunt. Maar ibid. blz. 87, vergeet hij alle voorbehoud, en zegt vlakweg: Hinc Thoroaldi lucus, ac Thoraltum oppidum nomen traxit, a Thoroaldo Cimbro-

[p. 280]

rum Theutonumque rege, enz. Lanssens, op. cit. blz. 411, haalt deze meening volgens Meyerus aan, maar verwerpt zo stellig. Zij is insgelijks verworpen door J.-J. De Smet: Essai sur les noms des villes et communes de la Flandre Occidentale, enz. 1850, blz. 11; en door J. De Smet, op. cit., blz. 190, alhoewel deze laatste niet ongenegen is den koning Thorwald te aanveerden.

Gassarus zal ook wel een chroniekschrijver zijn van de schole dergenen, die hunne geschiedenis begonnen aan Adam, en de Germanen regelrecht van de Trojanen deden afstammen; maar daar ik hem anders niet en kenne als door de hier aangeduide aanhalingen bij Meyerus en Malbrancq, zou ik wel eene vraag of twee willen stellen, die ik zelve onbekwaam ben te beant, woorden, in de hope dat daar een ander beter weg zal meê weten. Waar is Gassarus zijnen Thoroaldus gaan halen? Heeft hij hem uit de lucht gegrepen (mogelijks omdeswille van Thorhout); of beantwoordt die naam aan eene werkelijkheid? Immers Thorwald is een goed gevormd germaansche mansnaam; zoo hiet, onder andere, de man die de chanson de Roland onderteekend heeft:

Ci falt la geste que Turoldus declinet.

Men zou bijgevolg genegen zijn te gelooven dat die Thorwald niet geheel en gansch eene hersenschim is.

Ten slotte: de legende van den al te ouden germanenkoning Thorwald en had niet noodig weêrleid te zijn; Thoroaldi lucus is, evenals Therealdo luco, voor eeuwig uit de geschiedenis en uit de aardrijkskunde te schrabben; de name van den bosch, die in de oude tijden in de omstreken van Thorhout lag, was Herwald, en anders niet. Het tweede deel wald is het tegenwoordig woord ‘woud;’ maar hier zou een nieuwsgierige lezer kunnen vragen, wat het eerste deel Her wel mag bedieden. Hier en sta ik zoo vaste niet; nochtans hoort eene gisse:

Misschien mag men aannemen dat in 745 het omklanken van a reeds ver gevorderd, ja zelfs voltrokken was. Dit wordt bekrachtigd door den persoonsnaam Cheriuuinus, die onder het getal der getuigen in de oorkonde van 745

[p. 281]

bij F. D'Hoop genoemd staat (Chereuuinus bij Malbrancq). Zeker is het dat Cheriuuinus niet anders en is als de oude germaansche mansnaam Hari-win(i), samengesteld uit de twee zelfst. naamw. harjom en winiz. (Wegens het vermoedelijke tijdstip van het intreden in het Dietsch van de i-omklank der a, zie men Belfort, Philol. Bijdragen, 1894, blz. 5. Hetgene wij hier bemerken mag daarbij gevoegd worden, om het vermoeden dat wij daar geuit hebben, te bevestigen.) Dit zoo zijnde, kan men in Her- van Herwald insgelijks het germ. zelfst. nw. harjom, dat ‘heer, leger, menigte volks’ beteekent, erkennen; zoo dat men in die tijden zou gesproken hebben van een heerwoud, zooals men sprak en nu nog spreekt van heerbanen of heerstraten. Uit Biekorf, 1894, blz. 59 en vlg. vernemen wij dat het groote woud rond Thorhout door verschillige heerwegen doorkruist was, en dit helpt misschien om onze gissinge, tot eenen hoogeren graad van waarschijnlijkheid te verheffen.

A. Dassonville