Biekorf. Jaargang 5

Hollemaert

DE geleerde en gemoedelijke Fries, Johan Winkler, die de Vlamingen in zijn hert draagt en ook onzen Biekorf met zijne bekoorlijke pen vereert, zond ons over eenige dagen een schoonen opstel over de Hel in Friesland.

Daaruit knippen wij de volgende bijzonderheden, die voorzeker onze lezers zullen aanstaan.

‘De oude Germanen in het algemeen, en dus ook de oude Friesen, hadden in hunnen Heidenschen tijd eene voorstelling gedaan van de Hel, van de plaats waar de onzalige geesten of zielen verblijven, als van een duister, koud en vochtig oord. Zij dachten zich deze plaats, deze Hel (reeds door hen aldus genoemd) als een groot hol ergens in het binnenste der aarde, onder de wateren. Holen, spleten en kloven in bergen en rotsen, geheimzinnige bronnen in de bergachtige streken, of, in de lage landen aan zee, gelijk Friesland er een is, diepe, schier onpeilbare putten met water gevuld, diepe poelen of kleine meerkes, of ook diepe kolken in stroom of zeegat, waar de golven bruischten en de stormwind loeide, gaven, naar hunne meening, toegang tot het onzalige oord. Dat waren de helsdeuren, en de randen van zulken

[p. 43]

put, de boorden van zulken poel, waren de randen, de boorden van de Hel.

Deze voorstelling uit het Heidendom kon eerst langzamerhand door het Christendom uit de gedachtenis der lieden verdrongen worden. Ja, nog heden vindt men, overal in Germaansche landen, de sporen van die oude voorstelling, die herinnering aan die Heidensche denkwijze in de namen, aan sommige plaatsen eigen. Ook in Friesland ontbreken die niet.’

Dat is 't begin van die belangrijke naamkundige bijdrage. Verder lezen wij:

‘De oude woordvorm (Hol voor Hel) vinden wij nog heden terug in sommige plaatsnamen van Zuidwestelijk Friesland, volkomen in dezelfde beteekenis als in de hellenamen uit het overige deel des lands, hier voren reeds vermeld.

Zoo heb ik de zelfde poelen en de zelfde saten, in het Workumer-Heidenschap, die men thans de Hel en de Lytse-Hel noemt, in eene oorkonde uit het begin der vorige eeuw gevonden als Hol en Lyttick Hol. Verder maakt dit woord hol deel uit van de samengestelde namen Hollegreft, dat is de Hellegracht, zoo als een vaarwater heet tusschen de Geeuw en de Dolte, onder Uitwellingerga; de Hollebrekken, Hellebroek, een poel onder Wijkel; de Hollemar of Holmar, Holle- of Hellemeer, vaarwater van Workum naar de voormalige Workumermeer...’

_**_*

Wat in Friesland 't opmerken weerd is, vindt nog al dikwijls zijne weêrsplete in Vlanderen.

Zouden er geene Hollemaren in Vlanderen gelegen hebben?

Zou onze oude, frieschverwige sprake dat oud Friesch woord niet bewaard hebben?

Te vergeefs doorbladeren wij Kiliaen, De Bo, Loquela en Verdam.

Hetgene de woordenzanters niet hebben aangeteekend, verneemt misschien nog iemand op de lippen van 't volk of hij speurt het ievers in 'nen ouden boek.

[p. 44]

't Bestaat nog een andere taalschat.

‘Eigennamen’, zegt D^r Verdam, ‘kunnen ons vaak aangaande de taal dingen leeren, die ons op geene andere wijze worden herinnerd, omdat zij dikwijls veel langer blijven bestaan, dan de soortnaam, waaraan zij zijn ontleend, en dus merkwaardige oude woorden alleen in namen voortleven.’

Zoo is 't gebeurd dat het Friesch woord Holmar bij ons gevonden wordt in den geslachtsnaam Hollemaert, die bestaat uit het woord hollemare en de achtergevoegde t, die sommige eigennamen bij 't eerste opzien onkennelijk maakt.

De eigennaam Hollemaert is dus een frieschgekleurde hellenaam en om zeggens de weêrga van den oord- en geslachtsnaam Hollebeke.

't Bestaan maagschapsnamen waar men de paragoge of achtervoeging der t aantreft: zouden er ook dorpsnamen te vinden zijn, waar die achtergevoegde t te voorschijn komt?

Wij kennen Beerst: wat beteekent die naam?

Beerst, zegt kanonik Desmet op meesterlijken toon, is de woonplaats van het wild zwijn!...

Wij ontleden Beerst als Beers-t, Beers met achtergevoegde t.

Eene gedaante van 1272 Bers staat borge voor onzen uitleg, als ook een oordnaam van Overijsel, Beerse, die in 1532 als Beerst gespeld wordt.

Nomina Geographica Neerlandica, I, 81 wordt er gezegd: ‘Beerst zal wel een schrijf- of leesfout zijn.’

Het is geen misslag: het is enkel een gebruikelijke vorm, met achtergevoegde t op de lippen van 't volk.

Wat is Beers?

Het is de sterke genitivus van Baro of Bero.

Het is een maagschapsnaam die in Overijsel, West-Vlanderen en Antwerpen een oordnaam geworden is.

Die, van die dorpen of gehuchten afkomstig waren, werden Van Beers of Beersmans geheeten.

J. Claerhout