Biekorf. Jaargang 4

Mingelmaren

IN de schoone Geschiedenis van Gheluwe door Emiel Huys staat er op bl. 319 eene kostelijke lijst der Gheluwenaren aanveerd als buitenpoorters van Kortrijk.

Daarin treffen wij een groot getal namen aan in verkleenvormen, even als in de oudnederfrankische oorkonden.

Wij vinden er ook Calco's: 't is een Germaan van dien name dien wij aanzagen als den stamvader van Cachtem.

Tusschen 1424 en 1426 komen zij er te voorschijn volgens de spelling van dien tijd als Callekin's.

J. Cl.

La Langue flamande en France depuis les temps les plus reculés jusqu'à nos jours, par Louis De Backer.

Dit is de hoofdinge van eenen boek die onlangs verschenen is bij A. Siffer, te Gent.

De schrijver is een Vlaming uit fransch Vlanderen, dezelfde die op den 18sten van Meie 1868 eenen leergang van Nederlandsche Letterkunde opende te Parijs in de Sorbonne, onder de bescherminge van het fransch Landsbestier. Hij is opsteller van meer dan 30 boekwerken, die allen handelen 't zij over het germaansch volksleven in 't algemeene, 't zij over het vlaamsche volksleven in Vrankrijk.

De geleerde schrijver bewijst in bovengemeld werk dat men eertijds dietsch sprak, niet alleenlijk in fransch Vlanderen, maar ook nog in Picardien, in Artesien, in Normandien, en tot in de omstreken van Parijs zelve.

[p. 334]

Verders, geeft hij de geschiedenisse van de vlaamsche tale en letterkunde in fransch Vlanderen.

Het werk sluit met eene vergelijkende taalstudie tusschen het Vlaamsch en de andere talen die aan den Germaanschen stam toebehooren.

De Franschmans, voor wie dit werk eigentlijk geschreven is, zullen er eenen overvloed van belangrijke wetendheden in vinden. De Vlamingen zullen er min in leeren, zegge de Vlamingen die niet geheel en gansch vreemde en zijn in de geschiedenisse hunner Letterkunde. Trouwens, wat de schrijver zegt over oude Vlaamsche Letterkunde in het hoofdstuk: ‘Documents en langue saxonne et flamande’ treft men aan in de eerste geschiedenisse de gereedste van Nederlandsche Letterkunde.

Deze bemerkinge en schendt hoegenaamd de verdienste niet van het werk, daar het geschreven is voor lezers, die de opsteller met recht en reden volstrekt onkundig in der zake mocht oordeelen. Wij schuiven ze hier alleenlijk tusschen om op den onbezonnen geestdrift te wijzen van sommige fransche dagbladschrijvers uit vlaamsch Vlanderen, die het werk aankondigden en die schijnen van hunne vlaamsche Letterkunde maar te weten, wat zij er in fransche gewrochten over lezen.

Bij de lezinge der hoogst belangrijke geschiedenisse van het overouds gesproken vlaamsch in Vrankrijk, stipten wij ter loops de volgende wetensweerdigheden aan:

Eene kerkvergaderinge te Tours gehoudenten jare 812, en eene andere te Arles in 851 bevolen aan de bisschoppen hunne latijnsche preeken in 't romaansch en in 't dietsch te vertalen.

Lodewijk de goedertieren deed den Bijbel in dietsche verzen overzetten.

De H. Adelhart, gestorven in 826 en abt van Corbie in Picardien, prak er in 't dietsch.

In 853 sprak men te Bayeux in Normandiën meer dietsch dan romaansch.

In Normandiën, zijn nog verschillige plaatsnamen die dietsch klinken, en die het onmogelijk is af te leiden van de scandinaafsche tale der Noordmannen, die daar onder Rollo aanlandden: hun oorsprong moet Sassensch zijn.

Te Andresy, tusschen Argentueil en Mantes, heeft men onlangs een geheel Merowingisch begraafhof blootgedolven.

Op het einde der 16de eeuwe, wierden te Rijssel de niet ambtelijke zaken nog in het vlaamsch verhandeld.

Te Lande-de-Cubzac bij Livourne (Gironde), hangen klokken met vlaamsche opschriften.

Lodewijk XIV, die nochtans in het veroverde Vlanderen het gebruik van het vlaamsch verboden had voor ambtelijke stukken, teekende, ‘int castel van Versailles den twee en twintigsten Maerte 1674,’ een bevel in het vlaamsch opgesteld.

[p. 335]

Den ‘Littus Saxonicum’ plaatst de schrijver in Armorica, dat is in het huidige Bortoenjen.

Twee vraagpunten om te eindigen:

Ten eersten, waarom geeft de schrijver het oud dietsch, waarvan ons vlaamsch afstamt, voor eene vertakking van het Sassensch uit, terwijl de taalgeleerden het meestal met het West-frankisch verwantschappen?

Ten tweeden, zou hij niet mis zijn, daar hij den plaatsname Sandgate vertaalt door trou dans le sable, evenals Br. Alexis in zijne Aardrijkskunde Cattegat overzet door trou du chat? Gat beteekent doorgang, weg, pad en zoo zou Sandgate Zandweg zijn, evenals de zeeëngte Cattegat de weg is langs waar de noordsche stam der Catten naar het zuiden kwam afgevaren.

DEKEN De Bo, zaliger, in zijn Idioticon, spreekt van eenen hoftei, eenen huistei en van eenen teihaak. Bestaat er ievers een woord teien? En, zoo ja, wat bediedt het? Kuischen, zuiveren?

TE Rousselaere, op de glasramen van 't spoorhuis, staat entrée privée verdietscht door privaten ingang. Beteekent dat ingang tot de privaten? Of wat beteekent het, in den naam van al dat vlaamsch is?

Gelde - Gilde

IN eene verdienstelijke bijdrage van Biekorf, T^k 18, staan de woorden ‘ec forsacho allum diabol gelde’ vertaald door ‘ik verzake aan allen eeredienst van den duivel.’ Dit is eene vrije doch waarschijnelijk, goede vertaling; maar wat is de eigentlijke beteekenis van gelde?

Gelda was, naar onze opzoekingen, de bijdrage tot het feestmaal dat, vooral bij de oude Sassen, driemaal 's jaars de vrijlingen en de adelingen eener marke vereenigde. Het naamwoord daarenboven wierd toegepast (= metonymia): b) op het feestmaal zelve; c) op het offer ter eere der Asen, dat vóór het feestmaal gepleegd wierd; d) op de vereenigde weers, weermannen, die er deel aan namen; vervolgens kozen de jonge lieden hunnen hertog en zij beraamden

[p. 336]

hunne strooptochten. - Men verstaat gemakkelijk waarom de oude Germanen, bij hunne bekeering, ‘allum diabol gelde’ moesten verzaken.

Waarschijnelijk mocht de gewone bijdrage tot het feestmaal door andere toebehoorten, door evenveel geldende noodzakelijkheden vervangen worden. Van daar eenige afgeleide beteekenissen van gelda: vergoeding, vergelding, betaling, loon, kwijting eener offergift, eener belasting, van cijns, enz. tot het gemunt metaal van onzen tijd.

Volgens de etymologische woordenboeken, wierd, het oud-sassensch geld in het gotisch en het angelsassensch, gild, uitgesproken en geschreven. Gild, gilde beteekende hier insgelijks: bijdrage, inleg, gelag (gelage in westvl.); gemeenschappelijken maaltijd; genootschap, gilde, belasting, offer, enz. - Later wierd de beteekenis van geld en gild volkomen onderscheiden: hier treft men waarschijnelijk hetzelfde taalverschijnsel als bij de woorden haan hen, die, van hoen (oud huon, hôn) voortgekomen, tot onderscheiding der beteekenis, van klank verschillen.

Wie geeft er eenen anderen uitleg van geld en gilde?

Dr J.B.

_**_*

Een lezer van Biekorf vraagt ons:

I. Wie verschaft ons eenige inlichtingen over saxnôte?

II. Zou Biekorf niet eenige uittreksels der oudste germaansche lettergewrochten kunnen overdrukken? Eenieder en bezit Wulfila, den Beowulf, den Hêljand niet, en menigeen nochtans zou begeeren de taal, de spelling, de gedachten dier gewrochten te onderzoeken.

Antwoorde:

1. Saxnôte was gelijk Thor en Woden, een der drie opperste goden onzer germaansche voorouders, en beteekent zooveel als zweerdgenoot.

II. Het ware hoogst wenschelijk dat er eene volksuitgave onzer oude germaansche lettergewrochten in het licht kwame, doch de omvang van Biekorf is te beperkt om aan de begeerte van onzen lezer te voldoen.

TE Temsche, en ook in 't Mechelsche, hoort men van eenen gierigen boer, die zijn' koeien bijkan liet sterven van gebrek:

Ai mij

zeide hij:

zeven brooden at zij,
nog nen bondel hooi daarbij,
wel een' volle mande rapen,
en ze ging dan nog met honger slapen.