Biekorf. Jaargang 4

[p. 225]

[Nummer 15]

Anthonis de Rovere

Nog een drietal prozastukken uit hetzelfde Hs. (Slot).

BUITEN de vier gedichtjes die wij vroeger mededeelden, bevat het Hs., dat ze ons bewaarde, nog een drietal stukjes in proza: op f^o 23 een verhaal van twee visioenen die een heremijt had, met het opschrift: ‘Een Exempler’; op f^o 136 en vlg. het ‘Sermoen van den gulden berghe’; en op f^o 236, een gebed ‘van onser vrauwen Maria’.

Alleen over het tweede dezer stukken, over het Sermoen van den gouden berg, - 't is te zeggen van den goudschat -, valt een en ander aan te merken.

Het wordt op nog twee andere plaatsen aangetroffen. In Mone's Uebersicht (232: die sieben Worte am Kreuz) is sprake van ‘einem niederländischen Gebetbuch des 14. Jahrh. auf Perg. in Duodez., das mehrere Lieder in fortlaufenden zeilen enthält unt früher der Abtei Petershausen bei Konstanz, jetzt der Bibliothek zu Heidelberg

[p. 226]

gehört’; en eene nota aan den voet der bladzijde meldt: ‘dieses Gebetbuch scheint aus Brabant herzustammen, denn es heist darin bl. 98 b. ocht ware een coninc, die also groet ware, als alle die stat van Lovene’.

Het van Hulthemsche Hs., dat nu te Brussel is, bevat insgelijks ons sermoen. In den tweeden jaargang (1858) van het Vaderlandsch Museum staat het afgedrukt op bl. 215-217. Het is merkelijk langer en het slot is gansch verschillend. Wij hebben ons bepaald met in nota alleen een viertal lezingen uit den tekst van het van Hulthemsche Hs. aan te halen, welke eenigszins onzen eigen tekst, die niet altijd zeer helder is, kunnen toelichten.

Ten slotte moeten wij nog doen opmerken dat wij, onder het ofschrijven der volgende stukken, eenvoudig de woorden, waar een streep of puntjes aanduiden dat ze moesten doorgeschrapt worden, hebben laten vallen.

I.
Een Exempler.

Niet verre van deser voerghenoemder⁽¹⁾ ioncvrauwe sente brigitte, in een wildernesse, woende een heylich heremijt, Die welke, na dat hij alle saken van deser bedinghen verstaen hadde van sente brigitten, so screef hij alle dese pointen eender abdersen. Ende si ordineerde ende beval alle haren susteren, dat zij een jaer lanck dese bedinghen met xv pater noster ende xv Ave Maria lesen souden, in ghedinckenessen der wonden ende der passien ons liefs Heeren Jhesu-Christi, welke alle die susteren ghemeenlijc voldeden. Op eenen tijt wart dese heremijt op ghenomen in den gheeste ende hy sach een gheestelike visioen, hoe dat hy quam in een scoen gheneuchelike velt, daer een claer riuiere in de middelt vloyde, ende vele dierbaer steenen sach hij in dese riuiere. Ende

(1) Onmiddelijk voor dit stukje komt, in 't latijn, het verhaal voor van de godsvrucht der heilige Brigitta voor de 5465 wonden van Christus, hoe zij dagelijks, het jaar door, vijftien onze Vaders en Wees gegroeten las ter eere derzelve, en welke wonderkracht in dit gebed lag.

[p. 227]

een yeghelijc van hem wiesch haer in dese riuiere, van den welken eeneghe simpelijc ghereynicht worden, Ende dandere worden scoene ende wit, ende die sommeghe worden blinkende ghelijc de sonne. Dit ziende wart dese heremijt zeere verwonderende, dat van gheliker wasschinghen quam so onghelike suuerheyt, Ende vraegde wat dat wonderlijc visioen bediede, Ende hem wart gheantwoort: Deze dierbare steenen, die ghi hier siet dwaen in dese riuiere, die beteken die nonnen der abdersen, die ghi dese bedinghen ghescreuen hebt. Want si hebbense alle ghehauden, maer niet met gheliker deuocien. Want eeneghe lesense alleene wyt der abdersen beuele sonder minne, ende siin die ghene die ghi saecht simpelijc ghereynicht worden. Dandere lesense wyt ghehorsaemheden, ende hebben alluttelken⁽¹⁾ minnen, ende dese sachdi scoen worden ende wit. Ende sommeghe lesen dese bedinghen wyt ghehorsaemheden ende met groter begherten haers harten, ende dese worden beteekent by den gheenen die ghi ghelijc der zonnen saecht blinckende worden.

Niet langhe daer naer als dese heremijt op eenen nacht dese bedinghe las, so hoorde hi alte groote gheuerte ende gheruchte van duuelen, die hem ghebaerden, als oft sij den bosch al omme ghekeert souden hebben; dwelke hoorende dese heremijt, ende bekinnende dat des viants werc was, so ghinc hi wyt siinder cellen ende beswoer eenen van den duuelen, ende vraeghde hem waer om dat sij dat groot mesbaar aldus maecten. Ende die duuele verantwoorde: te rechte es al die helle in rueren; want een oude queene vol claps ende toeverasse woent hier by, die ons heeft berooft van xv zielen, ende van alle onsen ghewinnen; want si leest selue ende verwect ander lieden te lesene een bedinghe die gode zeere behaghelijc es, ouermids dwelke wij alle iammerlijc ghepijnt worden ende ghecrighen scade, die wy nemmermeer verhalen en moghen. Want die ghene die wy langhe tyt in onser macht vredelijc beseten hebben die worden ons nu met desen bedinghen ontweldicht ende ghenomen. Als dit die

(1) Alluttelken: = luttelken.

[p. 228]

heremijt hoorde so dancte hij gode, dat hij ghewerdicht hadde gheweest dese bedinghen te oppenbarene ten trooste van allen sondeghen menschen. Deo gratias. Jhesus-Maria-Anna.

II.
Van den gulden berghe.

Dit es tsermoen van den gulden berghe. Ende declarationem eiusdem, welke sermoen predicte de leesmeester⁽¹⁾ van straesborch te capittele⁽²⁾ te luuene, ende sprac:

Ic sal v een waerheit segghen: elc peyse hem⁽³⁾ wel te onthoudene. Ic en wilde niet dat al de werelt mine ware, ic en verstonde de waerheit, dat zij waerheit es. Ende dies laete hem elc mensche ghedincken in sinen ende. Ende condi dese leeringhe ende dese waerheit onthouden, inder hellen noch int vaghevier en comdi nemmermeer. Drie dinghen horen den mensche die hier toe commen wille, dat hise hebben moet.

Dat eerste poent es rauwe van sonden, al en ware den rauwe maer so groot dat hem siin sonden leeder waren dan lief. Tweeste poent es biechte op dat heeft ende stonde⁽⁴⁾. Dat derde poent es beteringhe, al en ware si maer al so groot als te segghene Pater noster Ende Aue Maria. Ende en can hijs niet ghesegghen, so segghe hem die priester dat hy peyse om gode. Ende eyst dat hy peysende wort om gode, ende dan peyse: ‘Ay heere hoe groot hebben mijn sonden gheweest, ende hoe cleyne es de penitentie die my gheset es!’

En vervaert v niet. Ic wil v troesten. Siet, ic sette dy eene ghelikenesse; waer een heere oft een coninc, die hadde eenen berch van goude die also groot ware als die stat van louene, Ende hi sprake aldus: ‘Ic sette desen berch ghemeyne allen den ghenen die scout sculdich siin,

(1) Hs. van Hulthem: Leermeester.

(2) Ter capittelen ten Predekeren te Lovene.

(3) Ende die pijnt u.

(4) Dat ander es biechte, op dat hi den tijt heeft ende de stade.

[p. 229]

Dat sij souden commen ende sceppen in desen berch also vele alsi willen, ende quiten hare scout.’ Ware dat een mensche dan ware sculdich v scelle grooten, ende dese mensche en hadde gheen ghelt, dese v scelle groten mede te betalene, Men soude segghen: hi had ghelaten van traecheden, dat hi siin scout niet en hadden ghegouden ende betaelt van den ghemeenen gulden berghe.

Nu, hoort wat Ic heete dese gulden berch. Ons heere Jhesus Christus was in die werelt xxxiij jaer, dat hi noyt bliden dach en leefde, hi en dede noyt so vele dat hi sette den eenen voet voer den anderen, het en was ghenoech M werelde mede te verlossene. Ende die minste dropel bloets oft swets die vuyt sinen ghebenediden lichame quam, dat es ghenoech M werelde mede te verlossene. Waer es dan ghevaren dat in sinen lichame noyt dropel bloets en bleef van pinen ende van passien, Ende daer toe alle sine duegdelike ghewerken: Ic segghe v, dat es ons allen te stade commen.

Want Jhesus Christus met alle sinen pynen ende aerbeite, so en verdiende hij hem niet, maer ons allen. Ende dit es den gulden berch daer ic af seide. In desen gulden berch sciep die scaker die hinc ter rechter siden Jhesu Christi, ende betaelde sine scout van der verdiencten der pinen Jhesu Christi.

Nu verstaet hoe dat mach commen dat twe menschen steruen van gheliken sonden, Ende die een wart slechs in hemelrike ende die ander int vaghevier xl jaer lanck oft meer. Ic segghe v dat cont also dat die ghene die te hemelrike vaert, Dats daer omme, want hi sciep in den gulden berch, dat es in die verdincte ons heeren Jhesu Christi. Maer die ander, die ten vaghevier comt, quijt siin scout van siins selfs goede, want hij gheen kennesse en hadde van desen gulden berghe, noch volcommen toeverlaat in de verdiencten on heeren Jesu Christi.

Dus dan mensche als ghi sult sterven so suldi segghen oft dincken met innegher harten: ‘Ay heere hoe groot siin mijn sonden, ende hoe cleyne de penitencie die my gheset est⁽¹⁾. Ay heere nv commic tot desen guldenen

(1) Na gheset es wordt de tekst van het Hs. van Hulthem veel wijdloopiger dan de onze, en wijkt er om zoo te zeggen volkomen van af.

[p. 230]

berghe, dat es tot desen ghemeinen goede, dat es die scat der heylegher kerken ende in al dat hi ons ghewonnen heeft. Ende bidde di heere datter laets van der ouervloit dijnre heilegher passien een dropel te minder cleynder penitentien ende daer mede verghelt mijn scout van mijnder verdiender pinen.’ Ende du mensch doestu dit met waeraechteghen toeuerlate, noch in de helle, noch int vaghevier en commdi nemmermeer. Dat wille ons Jonnen Jhesus ende Maria et Sente Anne. Amen.

(Onmiddelijk daarop volgt, in 't latijn, eene uitvoerige ‘Declaratio sermonis praeterscripti scripta per fratrem Johannem de Scoenhouia’).

III.

Dit naervolghende ghebet was ghegheuen by den enghel gods den heyleghen ende deuoten leeraer sente bernaert, ende sonderlinghe liefhebber der moeder gods maria; welc Inghel tot hem sprac aldus:

Soe als dat gout dat costelicste ende alder weerdichste es bouen allen metalen, Alsoe es dit ghebet der maghet maria alre bequaemste ende ontfanckelichste bouen allen anderen ghebeden.

Weest ghegruet, alre oetmoedichste dienstmaghet der heylegher dryvoldicheit, maria.
Weest ghegruet, alre hoechste vuytvercoren dochter gods des vaders, maria.
Weest ghegruet, alre minlichste bruyt des heyleghen gheest, maria.
Weest ghegruet, alre waerdichste moeder ons heeren Jhesu Christi, maria.
Weest ghegruet, alre scoenste suster der enghelen, maria.
Weest ghegruet, alre begheerlijcste belofte der propheten, maria.
Weest ghegruet, alder glorioste coniinghe der patriarchen, maria.
Weest ghegruet, alre warachtichte meersterse der euwangelisten, maria.

[p. 231]

 

Weest ghegruet, alder wijste leererse der apostolen, maria.

 

Weest ghegruet, alder stercste verstercster der martelaren, maria.

 

Weest ghegruet, alder suetste fonteyne ende volheyt der confessoren, maria.

 

Weest ghegruet, alder ghenueclicste eere ende feeste der maeghden, maria.

 

Weest ghegruet, alre bereeste troesterse der leuenden ende der dooden, maria.

O Hemelsche coniinghe maria, ic bidde v door v groote ontfarmarticheit ende v moederlike goedertiericheit, dat ghi my bi wilt staen in alle mine tribulatien, wederspoet ende verdriet. Ende sonderlinghe in die vre mijnder doot, so ontfanct miin arme ziele ende offert die dynen alder suetsten sone Jhesum christum, die met v leeuet ende regneert in der eewicheit. Amen. Ave maria gratia plena etc.

Zoo zijn wij aan het einde onzer mededeelingen gekomen.

Nog eene enkele, die echter op haar eigen zonder belang is, maar die we toch willen meegeven als een toemaatje.

Op f^o 242 v^o, bevindt zich het verhaal, in eenige regels kort samengedrongen, en daarbij uiterst slecht en met allerlei koene verkortingen neergeschreven, van een paar visioenen die betrekking hebben op de orde der Karthuizers. - Het Hs. zelf, - dat vergaten wij voeger te zeggen, - heeft eertijds behoord tot het klooster der Karthuizers van Geeraardsbergen.

Ziehier het tweede dier verhaaltjes. Wat we niet met zekerheid hebben kunnen ontcijferen, hebben we door een vraagteeken vervangen:

Anno domini MCCCCXL in domo fratrum dauantrie ? traiectens inferior quidam senex frater cum per multas horas exanimis iacuisset redijt ad se et dixit ? congregatos in ? per god ? ya het chrymmelt daer fan carthusers int paradijs.

[p. 232]

Is hier de spreuk niet letterlijk van toepassing, dat de goede pater, die het visioen voor 't nageslacht wilde opschrijven, 't einden zijn latijn geraakt, en is het ook niet aardig hem zoo goedsmoeds er toe te zien besluiten het overige maar op te teekenen in zijne eigene moedertaal?......

L. Scharpé