Biekorf. Jaargang 4

[p. 209]

[Nummer 14]

Donder en Weerlicht

ALS Adam uit het aardsch paradijs verjaagd wierd, beloofde God hem eenen verlosser.

Daarom was de duivel kwaad; hij en kon het over zijn herte niet krijgen, dat de mensch wederom zou gelukkig worden, en:

‘Wacht’ zei hij, ‘'k zal 't al verdonderen.’

‘Doet maar,’ zei ons Heere, ‘'k zal mijnen weêrlicht voorenzenden, om de menschen te vermanen.’

Alzoo legt ons volk het ontstaan uit van den donder en van den weêrlicht. De donder is het werk van den boozen geest, van den duivel.

Dat donder en weêrlicht welhaast alle beiden te zamen als 't werk van den hellegeest opgevat en met hem vereenzelvigd wierden, blijkt uit de spreuken: ‘Loopt naar den weerlicht!’ dat het zelfste meent als ‘loopt naar den duivel!’ ‘Wat den bliksem’ of ‘wat den duivel is dat? Die verduivelsche’ of ‘Die verdondersche, die verdonderdagsche jongens komen hier alle dage mijne

[p. 210]

hage breken. Bijzonderlijk Karel's zone daar, dat is een bliksem, een duivel van een jongen: kan ik hem betrapen 'k zal hem op zijnen duivel, op zijnen donder geven. 'k Hadde daar drie schoone appels staan, en waar zijn ze nu? De duivel is 't wijs, zij zijn in den donder geblauwd!’ Daarbij hebben wij nog: ‘Een leelijke weêrlicht, een leelijke duivel van een kerel; Van al de duivels’ oftewel ‘van al de bliksems droomen.’

Van ouds en eeuws waren sommige gewassen aan den dondergod toegewijd; andere waren dienstig om tegen den donder te bevrijden. Maar nog eens zien wij hier dat het meeste deel, terwijl zij tegen donder en bliksem goed zijn, ook tegen alle booze geesten beschutten.

Vrijheer Sloet, in zijn boekwerk, De planten in het Germaansche volksgeloof en volksgebruik, zegt dat het vlas, om de schoone blauwe verwe zijner blommen, toegewijd was aan den blauwen-bliksem-slingerenden dondergod. Daarom vond men geraadzaam vlas te zaaien op den donderdag, en bijzonderlijk op witten donderdag.

Donderbare, sempervivum tectorum, in 't latijn, was ook den dondergod toegewijd, en op de daken daar ze groeit en zal geen donder vallen, zegt het volk.

Sint Janskruid, Hypericum perforatum. L., bij u hebben, dat bevrijdt tegen den donder en tegen alle kwade geesten, want dat is een machtig gewas: het draagt trouwens van Sint Jans bloed in zijne wortels, en daarom stond het den duivel in den weg. Hij zochte 't te vernietigen, maar hij en koste 't uit den grond niet krijgen. De teekens van zijne klauwen bleven in de blâren staan: 't zijn die doorschijnende tikskes die gij in 't hypericumblad ziet, als ge 't naar het licht en voor uwe oogen houdt.

Ook, onder de boomen, was de lindeboom een heilige boom; het wierd algemeen geloofd dat de donder niet en viel op een gebouw waarbij eene linde stond. Van daar de latijnsche spreuke: Tilioe sub tegmine tutus, d.i. onder een linde is 't veilig zitten.

Dodoens, in zijn kruidboek, sprekende van den lauwerboom, vermaant als volgt: ‘De heidenisse zeide dat de laurusboom de kwade geesten wederstaat ende alle toove-

[p. 211]

rijen, ende zij geloofde dat de lauwerbladers, aan zolders, deuren of vensters hangende, den donder en den bliksem daarvan keeren; ende Julius Caesar droeg altijd eenen lauwerkrans op zijn hoofd, om hem zelven tegen den donder en den bliksem te bewaren. Anderen zetten dien zelfsten boom rond de hoven, om ze tegen 't onweder te bevrijden.’

Gij ziet dus dat donder, weêrlicht en duivelswerk voor onze voorvaderen al een en 't zelfste waren.

Wat donder en bliksem nu eigentlijk zijn, al zegt ons volk nog geheele dagen dat er daar nooit niemand den uitleg van en vond, dat laten wij hier onverlet; want al die eenige lessen van natuurkunde hoorde, weet dat de donder en de bliksem een van oorsprong zijn, met de kracht die kwade en goede nieuwmaren draagt langs den spreekdraad.

Maar 't zal misschien menigen lezer of lezinge van Biekorf, aangenaam en nuttig zijn te vernemen wat de Heer Aimé Witz, hoogleeraar te Rijsel, geboekt heeft in La revue des questions scientifiques, XXVI, blz. 5 en vlgde:

Dikwijls hoort men van menschen die verdonderd of verbliksemd worden, en die niet of maar lichtelijk gekwetst en zijn.

Welk was dus het werk van den bliksemstraal, op of in hun lichaam? En welke was de oorzake van hunne dood?

De Heer Witz beweert dat heel de zenuwschap, door den grooten schok verlamd wordt; de zenuwen en werken niet meer, de bewegingen van het herte houden op, de ademhalinge is verhinderd, en, zelfs al ware 't dat de mensch geen ander letsel bekomen en hadde, nog zal hij versmachten en sterven, zoo die verhinderinge in het ademhalen eenigen tijd blijft aanslepen.

Daarom moet gij met zulk eenen mensch te werke gaan gelijk met eenen anderen versmachte of versmoorde, 't is te zeggen, gij moet trachten zijne zenuwen en zijne spieren te doen herleven; beweegt zijne armen omhoogeen omleegewaards, dat zijne borst openga; wrijft zijne borst; is 't mogelijk, blaast den zieke oxygenium of zerpaard in, of ten minsten helpt hem adem halen. 't Gebeurt

[p. 212]

dikwijls dat men eenen verdonderde alzoo wederom in 't leven krijgt, al waren zijne leden reeds stijf. Sommigen kwamen tot henzelven, nadat ze al meer als eene geslegen ure zonder tale of teeken gelegen hadden.

't Zelfste dient gezeid van dezen die ommevallen, door 't onvoorzichtig aanraken der kopers van eenen sterken spreekdraad.

‘En gij priesters,’ zegt hoogleeraar Witz, ‘geeft dien verdonderden mensch nog de vergiffenis zijner zonden; misschien leeft hij nog: kunt gij 't lichaam niet redden, mogelijks redt gij de ziele.’

Als laatste vermaan voegt hoogleeraar Witz daar nog bij: ‘Onthoudt dat, zegt het aan anderen, stelt het in 't werk en alzoo zult gij verstandig en christelijk handelen.

Juliaan Fové