Biekorf. Jaargang 4

Eenvoudiger Spraakkunstwoorden

OP den 15sten in Grasmaand laatstleden, heeft Heer Frans Willems, in de vlaamsche Taalvroedschap, eenen opstel gelezen daarin hij een eenvoudiger spraakkundig onderwijs vorendraagt.

Hier volgt zijn ontwerp beknopt uiteengedaan:

Die eenvoudigheid zou bekomen worden met ‘de rededeelen of woordsoorten in een minder getal klassen te schikken.’

Wanneer men de afgeleide woorden, ten verste mogelijk, ontleedt, komt men op stammen van werkwoorden. Dat de werkwoorden de voornaamste woorden zijn in onze tale, blijkt ook hieruit dat men, zonder werkwoord, geen volledigen zin en kan uitdrukken, en dat een werkwoord alleen, in de gebiedende wijze gebruikt, daartoe genoegzaam is. B. v. gaat, komt.

[p. 187]

De meeste volzinnen bevatten meer dan een werkwoord, maar hoe volledig een enkelvoudige zin ook weze, toch en kan hij maar een viervoudig slag van woorden bevatten:

a) Eene zelfstandige zake wordt genoemd of aangeduid (onderwerp der rede - sujet); b) van dit onderwerp wordt het bestaan of de handelinge uitgedrukt (gezegde van het oordeel - prédicat); c) dit onderwerp kan door bijgevoegde woorden nader bepaald worden (bijvoegsels - attributs); ook het gezegde kan door bepalingen volledigd worden (toevoegsels of aanvulsels - compléments).

Vandaar dus een viervoudig slag van woorden:

I. De zelfstandige woorden die de dingen noemen of ze enkel aanduiden: het zijn de naamwoorden (noms) en de voornaamwoorden pronoms). Zij ondergaan eene eigene verbuiginge en hebben eigen geslacht en getal. In den volzin kunnen zij voorkomen als onderwerp (sujet), gezegde (prédicat), voorwerp (compl. dir.), doelwoord (compl. ind.), omstandigheidsbepalinge (compl. circ.).

II. De bijvoeglijke woorden (adjectifs), die bij de zelfstandige kunnen gevoegd worden, om de hoedanigheid, 't getal, den rang of de wijze van zijn der zelfstandigheden uit te drukken. Zij worden onderverdeeld: in hoedanigheidswoorden (qualificatifs), telwoorden (numéraux), bezitswoorden (possessifs), aanwijswoorden (démonstratifs), vraagwoorden (interrogatifs), onbepaalde woorden (indéfinis). De lidwoorden (articles) hooren tot de bijvoeglijke woorden: deze duiden enkel aan of de zaken al of niet bepaald voorkomen.

De bijvoeglijke woorden komen in geslacht, getal en naamval overeen met de zelfstandige woorden waartoe ze behooren, en ze kunnen, de lidwoorden uitgezonderd, zelfstandig gebruikt worden; b.v.: De rijken, de eersten, enz.

III. Het werkwoord (verbe) dat het bestaan of de handelinge der dingen uitdrukt. In den volzin heet het gezegde of koppelwoord (prédicat of copule). Het werkwoord ondergaat een tweevoudigen wissel: 1st den gedaantewissel om aan te duiden op welke wijze of in welken tijd de handelinge beschouwd of voorgesteld wordt; 2ds

[p. 188]

den uitgangswissel om de overeenkomste met het onderwerp uit te drukken in persoon en getal.

De werkwoorden kunnen zelfstandig en bijvoeglijk gebruikt worden. B.v.: Uw zeggen is doen. Het spelende kind.

IV. De bepaalwoorden die hoofdzakelijk dienen om eene omstandigheid van wijze, van tijd, enz. bij de handelinge uit te drukken en te bepalen.

De bijwoorden (adverbes) bepalen uit hun eigen; b.v. hier, morgen.

De voorzetsels (prépositions) integendeel bepalen bij middel van een zelfstandig woord dat ermede verbonden is: b.v. met den vader, bij hem. Dit onderscheid helpt de leerlingen om nooit meer een bijwoord met een voorzetsel te verwarren. De bepaalwoorden zijn onverbuigbaar, eenige bijwoorden uitgenomen. De bijwoorden bepalen de omstandigheden op hun eigen en de voorzetsels met behulp der zelfstandige woorden (compl. circ.). De name bepaalwoord (complétif) verbeeldt dus volkomen de bedieninge van dit woordenslag.

In beschaafde talen worden de enkelvoudige zinnen met elkander verbonden en maken dus verbondene zinnen. De verbindinge der zinnen geschiedt door een slag van woorden die verbindwoorden heeten.

V. De verbindwoorden duiden de betrekkinge aan van eenen ondergeschikten zin met een zelfstandig bestanddeel des hoofdzins; of zij drukken de verhoudinge uit tusschen gelijk- of ongelijkslachtige zinnen. Vandaar een tweevoudig slag van verbindwoorden:

A) De betrekwoorden (les relatifs) die eigentlijk vragende voornaamwoorden of bijvoeglijke woorden zijn. Zij worden verbogen en zijn van 't zelfste geslacht en getal als 't zelfstandig woord waarheen zij verwijzen.

B) De voegwoorden die onverbuigbaar zijn. Sommige verbinden zinnen van gelijke weerde en zijn dus nevenschikkend. De nevengeschikte zinnen (prop. coord.) zijn aaneenschakelend (coordination copulative), tegenstellend (adversative) of oorzakelijk (causale) verbonden.

[p. 189]

Andere vervoegwoorden voegen bijzinnen bij hunnen hoofdzin en zijn dus onderschikkend.

De bij- of ondergeschikte zinnen dienen somtijds a) tot onderwerp, voorwerp of gezegde van het werkwoord des hoofdzins; zij bekleeden de plekke van een zelfstandig woord en heeten daarom zelfstandige bijzinnen (prop. subord. substantives); b) ter bepalinge van een zelfstandig woord des hoofdzins (in dit geval zijn zij hieraan verbonden door een betrekwoord); zulke bijzinnen dienen als bijvoeglijk woord en worden bijvoeglijke bijzinnen geheeten (prop. subord. adjectives); c) tot omstandbepalinge van het gezegde des hoofdzins; zij staan daar als bepaalwoorden en heeten bepaalbijzinnen of omstandzinnen (prop. subord. complétives).

VI. Behalve die vijf eerste woordklassen die met elkaar in verband staan is er nog een zesde slag van woordjes, de tusschenwerpsels (interjections), die geen verband en hebben met de overige rededeelen en onverbuigbaar zijn. Zij drukken een gevoelen of eene klanknabootsinge uit: Daarom behooren zij beter gevoelswoorden te heeten (affectifs).

Dit ontwerp, zegt Fr. Willems, berust heel en al op het gezond oordeel: De benamingen der woordsoorten zijn gegrond ten 1sten op de innerlijke beteekenisse der woorden en ten 2den op hunne weerde of bedieninge in den volzin. Hierdoor wordt het begrijpen der benamingen vele gemakkelijker en men onthoudt beter omdat men begrijpt.

Waar anderen spreken van naamwoorden en voornaamwoorden gebruiken wij één enkelen name: zelfstandig woord.

De verbuigingen der zelfstandige woorden moeten aangeleerd worden: Doch door vergelijkinge der vormen met elkander wordt het leeren dier verbuigingen merkelijk verlicht.

De verbuiginge der bijvoeglijke woorden, in hoevele soorten ook onderverdeeld, en is maar éénmaal te leeren aangezien zij bij al die ondersoorten dezelfste is.

[p. 190]

Het afzonderlijk leeren van de verbuigingen der lidwoorden, hoedanigheidswoorden, bezitswoorden, enz. enz. doet vele tijd verspillen: Het bovenstaande ontwerp zal integendeel door zijne eenvoudigheid tijd doen winnen, die tot het leeren van andere taalwetendheden zal kunnen besteed worden: zooals woordafleidingen, ontledingen, enz. enz.

Ten slotte ‘wenschen wij’ zegt Fr. Willems, ‘uit den grond onzes harten, dat het hier ontwikkelde stelsel in de gestichten van middelbaar onderwijs beproefd worde.’