Biekorf. Jaargang 4

Oorkomste der gewassen

AL dikwijls hebt gij, beminde lezer, in 't midden van eene openstaande blomme heur machtallaam, dat is heure busse en heure bloeiknopkes bemerkt en gadegeslegen.

Gij hebt gezien hoe de kleene knopkes of buidelkes, die aan de bloeidraadtjes hangen, op hunnen tijd opengaan en een fijn meelachtig stof uitlaten: dat meel uitlaten is het eigentlijke bloeien der blommen.

Die kleene meel- of bloeikerntjes zijn altemale bestemd om op het bovenste deel of den mond van de busse vast te geraken en door de kleverige vochtigheid die zij daar ontmoeten aan 't zwellen te gaan.

[p. 105]

Het buitenvlies dier kerntjes gaat dan open, en het binnenvlies puilt uit, onder de gedaante van eene oogontvluchtende, neerwaardszinkende ader.

Die ader voert eene vochtigheid, die de macht der blomme heet, door den loop van de busse tot in de zaadkamer, en verwekt de eierlingen die daar geborgen zitten.

Die eierlingen worden aldus verwekt tot zaden, en ieder zaad is in 't kleene reeds een jong gewas.

Het zaad en 't nieuw gewas dat in dat zaad besloten ligt, zullen grootendeels al de eigenschappen en de hoedanigheden hebben van het moergewas, wegens oorije of erflijkheid.

Van eenen anderen kant zullen er oude hoedanigheden verdwijnen of zullender nieuwe bijkomen: dat geschiedt door verloop of verwandelinge.

Zoo gij de verwandelinge vergelijkt tegen het oorijschap, zoo bevindt gij ze geheel zwak als bloeie en busse eene en de zelfste blomme behooren; zij is sterker als het zaad uit twee eenlingen of enkelingen komt van 't zelfste slag, door brekkelinge of kruisinge; nog sterker, is 't dat de bloeie van 't een slag op de busse van een ander slag komt te werken, binnen 't zelfste maagschap of gesibbe, dus door slagbrekkelinge, muilkruisinge of overhalinge, zoo men zegt.

Als nu het nieuw gewas op zijne beurt eenen keer zaad draagt hoe zal 't met de zaailingen vergaan?

Het nakomelingschap is aan de zelfste gevarenissen onderworpen als de ouders; meestendeels heeft de verwandelinge de overhand en 't gewas verliest de hoedanigheden die 't bij zijn ontstaan verworven had, om weder, zonder eenig verschil, 't eerste moergewas geheel gelijk te worden.

Somtijds krijgt de oorije de overhand en zoo oorijen de hoedanigheden, die eerst door de verwandelinge verworven wierden, erfelijk voort.

In 't eerste geval en is de verworvene hoedanigheid maar in een gewas te vinden; en, wilt gij ze op andere doen overgaan, ge'n zult naar 't zaad uwen toevlucht niet nemen om ervan voort te zetten, maar naar andere middels.

[p. 106]

Alzoo is het gelegen met de Tulpanen, de Pelargoniums of Geraniums, zoo ze het volk heet, met de peerlaars, de appelaars, de pruimelaars, enz., waarvan gij uit het zaad nooit geen eene der menigvuldige verscheidenheden en zult kunnen wederwinnen.

In het tweede geval zetten de nieuw verworvene hoedanigheden voort door 't zaad en geven alzoo een blijvend nieuw gewas, al en zijn die nieuwe hoedanigheden niet altijd zoo standhoudende van eersten af.

In de eerste geslachten is het getal dergene die de verworvene hoedanigheden verliezen nog al groot; maar bij de volgende geslachten, gesproten uit het zaad van deze die de hoedanigheden bewaard hadden, gaat dat getal al verminderen, tot dat eindelijk al de gewassen of wasselingen die eruit voortkomen gelijk zijn, en de nieuwe gedaanten standvastig bewaren.

Alzoo komen de verscheidenheden tot stand. Een en 't zelfste gewas kan te zelver tijde of opvolgentlijk een groot getal verscheidenheden leveren.

Alzoo en is 't maar een honderd jaar of zoo leên dat de enkele geluwe Dahlia uit Mexico in Europa gebracht wierd, en nu vinden wij in de hoven Dahlias van alle grootten, van alle verwen, van alle gedaanten.

't Zelfste gebeurt met de Vedelblommen of Passyntjes, die zoo verschillig zijn van verwe en gedaante, en die na twee eeuwen kweekens altemale gesproten zijn uit de enkele viola tricolor. L., die in 't wilde in onze velden groeit.

De verscheidenheden van de pampoenen, cucurbita pepo, zijn nog veel talrijker en vele meer afgewijderd de eene van de andere.

Sommige gewassen die in 't wilde groeien slachten daarin van de gekweekte.

Spruiten er nu uit een gewas twee verscheidenheden voort, op hunne beurt verwandelen, verworden zij, en brengen zij nieuwe verscheidenheden voort, die ten langen laatsten zoo geweldig van malkaar afsteken, dat hun gemeene oorsprong maar moeilijk te bewijzen en valt, 't en zij men de boeken te rade ga.

[p. 107]

Schiet de geboekte geschiedenisse ook te kort, en ontbreken de overgangsgewassen, dan schijnen de verscheidenheden teenemaal andere gewassen te zijn.

Alzoo weten wij dat al de koolen, die zoodanig verschillen, van twee drie koolgedaanten afkomen, die nog langs de middellandsche zee groeien en die waarschijnlijk zelve maar verscheidenheden en zijn van een en dezelfste koolgedaante die nu niet meer en bestaat.

Als het wilde gewassen geldt, de geschiedenisse zwijgt ervan, en daarom valt het nog veel moeilijker met eenige zekerheid te oordeelen welke verschillende gewassen van elkander afstammen, 't en zij de overgangsgewassen talrijk genoeg zijn om klaar den oorsprong van iedere gedaante aan te wijzen, 't gene dikwijls ontbreekt.

Het is wonder om nagaan, hoe de hoedanigheden en eigenschappen der gekweekte verscheidenheden wel beantwoorden aan het doel dat de mensch hem voorenstelde bij het kweeken.

Zoo en is er maar weinig verschil van stam en blad tusschen de verscheidenheden der terwe, Triticum vulgare, maar al 't verschil ligt in 't zaad: verschil van grootte, van gedaante, van koorn of samenstellinge, dus rechts in dat deel waarvoor 't gewas gekweekt wordt.

Integendeel, bij de koolen is er nauwelijks verschil merkbaar tusschen het zaad, de vrucht en de blomme, al 't verschil ligt in den stam en de blaren, dus nog eens in de deelen waarvoor 't gewas gekweekt wordt.

In de beeten is het verschil nog eens kleene, 't en zij in de gedaante en in de bestanddeelen der wortels.

In de hovingen zijn het eerder de blommen en zelfs de kroolen of blombladen die verschillen, want daar en worden de gewassen meestendeels maar gekweekt om door hunne bonte verwen een lievelijker uitzicht te geven.

Hoe dat dit komt is gemakkelijk om verstaan: aangezien de mensch onder de verscheidenheden die voortgebracht wierden deze uitgekozen heeft, om ervan voort te kweeken, die volmaakter de eigenschappen bezaten die hij wilde benuttigen.

In de afstammelingen vond hij er nog eens die meer

[p. 108]

begaafd waren als andere met hetgene hem naar zijn doel leidde, en wederom heeft hij deze gebruikt om ervan te winnen en voort te zetten.

Zoo komt het door den vrijen keus van den mensch dat de verscheidenheden der gekweekte gewassen zoo wel aan zijn doel beantwoorden.

Onder de verscheidenheden die bij de wilde gewassen ontstaan, zijn 't deze die best in state zijn weerstand te bieden aan 't geweld van andere gewassen of dieren, van koude, van warmte, van wakte, van droogte, van overvloed of schaarsheid aan licht, enz., die in stand zullen blijven, terwijl andere verdwijnen.

Alzoo vergaat in dien strijd voor 't leven de eene verscheidenheid hier en leeft en bloeit ze elders; terwijl er eenige altijd en overal vergaan. Daarbij komt het dat de verscheidenheden der wilde gewassen altijd beantwoorden aan den staat van 't midden waarin zij groeien.

Daardoor legt men gemakkelijk uit hoe de gewassen die hier leefden binst de wordinge der eerste en tweede wereldlagen of wereldschollen altemale verdwenen, zoodanig dat er geen eene van over en leefde tot in 't ijskoude en bevrozene tijdstip, dat het derde wereldvak kwam sluiten.

Die gewassen weken voor andere die beter tegen de koude kosten, en later binst het vierde tijdvak, binst de wordinge der bovenste wereldlagen, als de luchtgesteltenisse warmer wierd, zochten die zelfste gewassen een beter oord en klommen ze stillekens aan naar de bergen toe, waar zij hunne koude streken wedervonden, terwijl zij in de warmere dalen en dellingen ruimte mieken voor andere wier samenstellinge met eene warmere luchtgesteltenisse overeenkwam. Daarom vinden wij nu nog op de bergen die gewassen die vroeger in de leegten te vinden waren en die nu van daar verdwenen zijn.

De boekeboom is dat 't geval.

In onze noorderstreken bedijgt de boekeboom geheel wel, zelve in de leegten, maar in 't zuiden van Vrankrijk, waar hij vroeger moet dichte gestaan hebben, en tiert of en bekomt hij maar meer op eene hoogte van 1200 tot 1400 meters.

[p. 109]

Hieruit ook is gemakkelijk te verstaan dat het meest de overgangsgewassen zijn die zullen verdwijnen, terwijl de verscheidenheden die verst van malkaar afgewijderd staan, volgens de omstandigheden waarin zij leven, best zullen stand houden en voortzetten.

Hedendaags zien wij voor onze oogen een oneindig getal verscheidene gewassen. Van waar komen ze al?

Zijn het misschien geene ware verscheidenheden, die ten langen laatsten altemale, door den langen duur, van een en 't zelfste gewas voortskomen?

Het verschil tusschen de eene verscheidenheid en de andere, in het zelfste slag; tusschen 't eene slag en 't andere, in de zelfste oorije, tusschen de eene oorije en de andere, in 't zelfste gesibbe; tusschen 't eene gesibbe en 't andere, in de zelfste gadinge; tusschen de een' gadinge en de andere, in den zelfsten zijtak; tusschen den eenen en den anderen zijtak, van den zelfsten stam; en tusschen de verscheidene stammen van geheel het gewasdom, zijn het al geene uitwerksels van de brekkelinge, overhalinge en verscheidenwordinge, die wij hooger leerden kennen?

Immers geheel die verdeelinge en vertieringe en is maar gesteund op min of meer recht geschatte gelijkenissen en ongelijkenissen tusschen de gewassen, bij zooverre dat vele gewassen door andere schrijvers bij andere gesibben en bij andere gadingen geschikt worden.

Het meerdere verschil zou voortkomen gelijk het mindere bij brekkelinge of verscheidenwordinge, maar door eene brekkelinge van langeren duur.

Alzoo en mieke geheel de vertieringe der gewassen maar eene keten of schakelinge van verscheidenheden, die ontstaan zouden zijn uit een en 't zelfste gewas.

Dat is de leer der verwordinge in het gewasdom.

('t Slot volgt.)

Juliaan Fové