Biekorf. Jaargang 4

[p. 49]

[Nummer 4]

Hoe onze ouders spraken

JONKHER D^r Karel de Gheldere, lid van 's Konings vlaamsche Taalvroedschap te Gent, de vermaarde dichter van de Landsliederen, enz., heeft de taalminnende jeugd van Vlanderen ook eens willen leeren hoe onze ouders spraken.

Dat heeft de wakkere dichter betracht met het uitgeven van zijnen Ghetiden Boec. Naar een handschrift der XV^e eeuw uitgegeven door D^r K. de Gheldere, van de Koninklijke Vlaamscke Academie, Gent, ter Drukkerije Excelsior, onder de Evangelische kenspreuke Colligite.

Afgedrukt op St. Eloy'sdag 't jaar O.H.J.C. 1892 bij mij A. Siffer wonende in 't Capittelhuus op St. Baafs kerkhof te Gent.

Colligite quae superaverunt fragmenta, verzamelt al de verstrooide brokkelingen die nog overschieten, van hetgene onze ouders te boeke en te pergamente brachtten, en gij zult een reuzenwerk volbracht hebben. Ja, ongelijk

[p. 50]

de reuzen van eertijds, geen rotsbergen maar boekenbergen zult gij op malkaar gestapeld krijgen.

‘Vele handen maken licht werk,’ zegt het spreekwoord, en zoo is 't dat Karel de Gheldere ook zijne hand uitgesteken heeft, en 't zijne gedaan, tot het groot werk.

‘Kon het... dienen voor de jonge lieden,... om hun den lust in te boezemen om verder door te dringen in de wetenschap onzer heerlijke, onbedorvene, Oude Vlaamsche Tale,’ zegt schrijver, (bl. VII) ‘dan zou onze arbeid den hoogsten loon ontvangen hebben.’

Het werk dat Karel de Gheldere uitgeeft is van eene vrouwe, waarschijnelijk eene kloosterzuster geschreven, zoo niet gemaakt: ‘Orate pro scriptrice hujus libri,’ zegt ze, op het einde: bidt voor de schrijvinge of voor de schrijfster van dezen boek.

Wat er verder te weten is aangaande het handschrift en het wederhandschrift dat te Charleroi berust, en dat schrijver met het zijue vergeleken heeft, dat leze elk in de prachtige uitgave, die nu overal en te kleenen gelde te krijgen is.

Ondertusschen, hoe aangenaam en is 't niet, of ware 't maar den kalendier te doorloopen, die aangeboodschapt wordt door het volgende bericht, dat ik herspelle, tot meerder gemak van den lezer:

‘Het is te weten dat men op den nabeschreven kalendier vindt de nieuwe maan.’

Men vindt er nog meer als de nieuwe mane. Men vindt er namelijk in de 1ste maand: Jaarsdag, Dertienendag sinte Agniete jonkvrouw.’

In de 2de: ‘Onzer vrouwen lichtmis,’ enz.

In de 3de: ‘Marien geboodschapt,’ enz.

In de 5de: ‘Sint Pancraas, Sint Servaas, Sinte Pieternelle, jonkvrouw,’ enz.

In de 6de: ‘Sint Pauwels geheugenis,’ enz.

In de 7ste: ‘Ons Vrouwen vandinge,’ die men nu heet bezoekinge of visitatie.

In de 8ste: ‘Sint Jan Baptiste onthoofd,’ enz.

[p. 51]

In de 9ste. ‘Verheffinge des kruises, Maurijs ende zijn gezellen,’ enz.

In de 10ste: ‘Twee sinte Ewalden,’ enz.

In de 11ste: ‘Sinte Caecilia jonkvrouw, sinte Katherina jonkvrouw,’ enz.

In de 12ste: ‘Marien ontvangenisse, sint Stevensdag, Sint Thomas van Kantelberg,’ enz.

Op bladzijde 28 staat eene prachtige vertalinge van den Te Deum.

Hier volgt de Onze-Vader, zoo hij op bl. 40 staat, min de oude spellinge.

‘Vader ons, die biste in den hemelen, geheiligd werde dijn name; toekomende zij dijn rijk; dijn wille geschie, alzoo in der aarden als in den hemel; gif ons huden onze dagelijksche brood; ende vergif ons onze schulden, als wij den genen doen die tegen ons misdoen; ende en inleide ons niet in bekoringe, mer verlosse ons van kwade. Amen.’

Een overtreffelijk zedenschouwspel levert ons bl. 141 en volgende; waar, in de litanie van alle heiligen, om verlossinge van al de kwaden en ellenden waarvan onze ouders begeerden vrij te blijven gebeden wordt.

Zoo baden zij:

‘Van allen kwaden behagen ons zelven, of onzer goeder werken; van dunken dat wij iets goeds uit ons zelven hebben; van alle hardwilligheid en ongelatentheid eigens willens; van nijd ende haat ende bitterheden, ende van allen mismogen op onzen evenkersten... enz., Verlost ons Heere!’

‘Hij is zoo preusch,’ zegt men in 't vlaamsch, ‘alsof hij den Magnificat gemaakt hadde.’ Hier volgt eene vertalinge van dat heerlijk Mariëngedicht (bl. 152):

‘Mijn ziel maakt groot den Heere. Ende mijn geest heeft hem hooge vervrouwd in Gode mijnen heil.

Want hij heeft aangezien de ootmoedigheid zijnder deernen: ziet, daarvan zullen mij zalig heeten alle geboorten.

Want hij hevet mij groote dingen gedaan die machtig is, ende zijn heilige naam.

[p. 52]

Ende zijn ontfermhertigheid is van geslachte tot geslachten: dien die hem ontzien.

Hij hevet macht gedaan in zijnen arme: hij hevet verstrooid de hooveerdigen van gedachten zijns herten.

Hij hevet afgezet de machtigen van den stoel, ende hij hevet gehoogd de ootmoedigen.

De hongerigen hevet hij gevuld met goeden: ende de rijken liet hij ijdel.

Hij hevet ontvangen Israël, zijn kind: hem gedachtte zijnder ontfermhertigheid.

Als hij gesproken heeft tot onzen vaderen:

Abraham ende zijn geslachtte van beginne.’

Hier volgt nu (bl. 186), het vermaarde gebed Anima Christi, dat men vroeger placht het gebed van Sint Ignatius te heeten, maar dat onze ouders in 't vlaamsch lazen al lange eer Sint Ignatius geboren wierd.

Die 't begeert leze meer daarover in Le Bien public 12 Jan. 1893, onder Bibliographie.

‘Ziele Christi, maakt mij heilig; lichaam Ch., maakt mij zalig; bloed Ch., maakt mij in dijner minnen dronken; water der zijde Ch., wascht mij van zonden; zweet des vriendelijken aangezichtes Ch., maakt mij gezond; Passie ende lijden Ch., sterkt mij; o goede, zoete Jesus, verhoort mij, ende in dijnen diepen heiligen wonden verbergt mij, ende en laat mij niet scheiden van dij. Van den boozen geeste beschermt mij. In de ure van mijnder dood, roept mij tot dij, ende heet mij komen tot dij; ende zet mij bij, opdat ik, met den engelen, dijn schoon, klaarblinkende aanzichte aanschouwe, ende dij love eeuwelijk zonder einde. Amen.

Dit gebed zal men lezen als men in der missen den kelk ophevet.’

Na het laatste gebed, (bl. 189), ‘Ik bidde dij, o, reine, zoete Maged ende Moeder Maria,’ komt schrijver, te lijve en zelve voor den dag, ten eersten:

Met eenen ‘bladwijzer,’ die bericht levert over ieder stuk dat in den getijdenboek te vinden is, als gebeden, lofzangen, harpgezangen of psalmen, enz., al volgens den A.B.C.

[p. 53]

Ten tweeden:

Met eene zeer uitgebreide ‘woordenlijst.’

In den bladwijzer staan allertier wetensweerdigheden. De schrijver, die in alle vakken thuis schijnt, heeft eene macht van boeken (bl. 1-3) te rade gegaan, om zoo den bladwijzer, zoo de woordenlijste iedereen nuttig en aantrekkelijk te maken.

Hapert de jonge lezer ievers, bij 't een of 't ander oud woord, hij sla, (bl. 213-246) den uitleg open en hij leze.

Van alle kanten hoore 'k lof en eere spreken van Karel de Gheldere zijnen getijdenboek.

Uit Holland hebbe ik een schrijven van een die, in zulke zaken, recht tot spreken heeft; het luidt als volgt:

‘Welke eene aangename verrassing bezorgde mij onze goede vriend, de achtbare Heer en D^r K. de Gheldere, met zijn schoon oud Ghetiden boec. Hoe heerlijk is het, en hoe zoet, die Psalmen en Gebeden in zoo schoone en liefelike tale te lezen.’

Hetgene ze, ook in Holland, heerlijk en zoet om lezen vinden, 't ware al wonder smaakte het in Vlanderen niet!

Ja, en ik verwachte dat er velen het oud-nieuw gewrocht zullen koopen, lezen, en anderen, die te kort van gelde zouden zitten, te hebben en te lezen geven.

Wat schoon geschenk en ware 't niet voor Jan van N. of N., die eerste in 't vlaamsch is?

De eischen van de wetenschap zijn hedendaags zeer groot.

Wie weet of er geen hooggeleerde vakmannen en zullen komen Karel de Gheldere reden vragen van 't eene en terecht wijzen op het andere?

Missen is immers menschelijk!

Ik voor mij, 'k en zegge maar een, en 't is dat het Passchendaelsch woord maladable (bl. 230) van mal en diable niet en komt, maar van een hedendaags nog wel gekend waalsch woord mal aidable.

Guido Gezelle