Biekorf. Jaargang 3

Hoe de maanden genoemd?

IN de laatste uitzende van dit Tijdblad hebben wij daarop geantwoord als volgt: Met de gebruikelijkste onder de germaansche benamingen.

Volgt nu de vrage:

Welke zijn de gebruikelijkste benamingen?

Laat ons deze overloopen die Biekorf bezigt, om te weten welke wij kunnen aanveerden, welke wij door andere moeten vervangen.

1) Januarij. - Louwmaand. Het woord dagteekent van in de middeleeuwen. Het eerste deel Louw aanziet men als wisselgedaante van Looi. Louwmaand ware dus zoovele als Looimand, de maand in dewelke men het leder looit. Die oude maandname staat nog in de hedendaagsche woordenboeken. Doch in Vlanderen en waarschijnlijk ook in de andere dietsche gouwen is dat woord bij het eigentlijke volk onbekend en onverstaan; bijgevolge weinig of niet gebruikelijk.

[p. 356]

Karel de Groote zei ‘Wintarmanoth’ d.i. wintermaand. Doch later hebben onze voorouders dien name op December overgebracht. Dat zouden wij insgelijks willen doen om de reden die verder, bij het woord Junij, opgegeven staat.

De beste name, die heel nauwkeurig en duidelijk is en mondsgemeene bij de Vlamingen, ware Nieuwjaarmaand.

2) Februarij. - Sporkele. Uitwijzens den Indiculus superstitionum et paganiarum § 3 van den jare 743, hield men te dien tijde heidensche vreugdedagen in Februarij, die het middeleeuwsch latijn Spurcalia hiet. Geheel waarschijnlijk en is het middeleeuwsch dietsche woord ‘Sporkelle, Sporkele,’ even als het middeleeuwsch nederduitsche ‘Spörkel, Spurkel,’ niets anders als een nazegsel van dien latijnschen name. Het woord Spurcalia is afgeleid, meenen wij, van 't latijnsche spurcus = onrein; doch, al hadde't eenen germaanschen oorsprong, nog en ware Sporkele de beste benaminge niet. Zij zou moeilijk in de volkstale geraken.

‘Kortemaand’ zeggen de Vlamingen. Wij en hebben daar niets tegen, 't en zij dat het eerste lid, te weten ‘Kort’, leerens de taalkunde, ongermaansch is en ontleend aan 't latijnsch curtus. De name Schrikkelmaand, dien Duikalmanak onder vele andere benamingen opgeeft, voldoet ons meest van al. Hij is teenemaal dietsch en zou, geholpen door de gangbare woorden Schrikkeldag, Schrikkeljaar, van iedereen gemakkelijk verstaan en gebezigd worden. 't En belet niet dat Kramers woordenboek dien name maar dan aan Februarij toe en kent als het jaar een schrikkeljaar is. Die maand verdient altijd den name van Schrikkelmaand, omdat het altijd in die maand is en nooit in geen andere, dat er geschrikkeld wordt, dat de schrikkeldag komt.

3) Maarte. - Lentemaand. Gebruikelijker name en bestaat er niet. Hij is daarenboven geheel nauwkeurig. 't Is immers den 21sten van die maand dat de Lente begint. Het woord Lentemaand, met dien zin, staat in oude en nieuwe woordenboeken; het wierd van Karel de Groote in de tale gebracht onder de gedaante ‘Lentzinmanoth.’

[p. 357]

Duikalmanak van 1893 drukt op den 11sten van die maand ‘De schoonste oude name van de derde maand van 't jaar is Gulden- d.i. Gouden maand, ter eere van het Gulden mysterie van 25sten dezer.’ Schoone genoeg, maar niet leefbaar. De meeste reden nog waarom het woord Lentemaand den voorkeur verdient, staat verder, bij Junij, aangewezen; te weten: omdat wij ook Zomermaand, Herfstmaand en Wintermaand hebben.

4) April. - Oostermaand. Karel de Groote heeft de vierde maand des jaars ‘Ostarmanoth’ gedoopt. De Westgermanen, als ze nog heiden waren, hielden omtrent Paschen eenen heiligdag die in 't oudhoogduitsch ôstarûn of ôstara hiet, in 't angelsassensch éastran of éaster. Dien heiligdag hielden ze ter eere ende weerdigheid van hunne lentegodinne Austrô, wier name echt germaansch is en verwant met het latijnsche aurora, alsook met ons dietsche woord oosten. De name van dien heidenschen vreugdedag wierd gekerstend en op onzen Paaschdag overgebracht. Zoo zijn Helle, God, enz. insgelijks heidensche, gekerstende woorden. Daarbij komt het dat de Duitschers nu nog met een germaansch woord Ostern zeggen en de Engelschen Easter, daar wijlieden niet en spreken van Oosterdag, op zijn germaansch, maar van Paaschdag, op zijn hebreeuwsch. Oostermaand beteekent dus Paaschmaand; 't is immers in April dat Paschen gemeenlijk komt.

Het woord Oostermaand staat bij Kiliaen, bij Hexham en bij Meyer; maar of het ooit in 't eigenlijk dietsch gebruikt wierd en weet ik niet. 't Is een oude en schoone name genoeg, maar 't zou grootelijks spannen om hem door te drijven en te doen achterzeggen van het volk. Daarom ware 't beter en doelmatiger, zeiden wij Grasmaand zooals onze voorouders in de middeleeuwen zeiden, zooals het volk misschien hier of daar nog zegt; alle woordenboeken toch geven dat woord. Waarom de vierde maand den name Grasmaand verdient, en hoeft hier niet gezeid. Vraagt het aan den eersten vlaamschen boer den gereedsten: hij zal u antwoorden dat hij t'halven die maand zijne koeien in de weide steekt.

[p. 358]

5) Meie. - Meimaand. Dat het dietsch woord mei, het hoogduitsch mai, het engelsch may, het fransch mai, altemale nazegsels zijn van het latijnsch woord maius, kan moeilijk betwijfeld worden. Ten tijde van Karel de Groote en bestond er geen dergelijk woord in de germaansche tale; immers waarom hadde hij een nieuw gemaakt en ‘Winnimanoth’ d.i. Weidemaand gezeid?

De goede, gebruikelijke maandname voor ons, staat in oude woordenboeken, zooals bij Moerbeek, bij Verheyk, bij Pitiscus, bij Pomey, enz.; alsook in nieuwe woordenboeken, zooals bij Kramers en anderen, te weten Bloeimaand.

6) Junij. - Wedemaand. 't Is de gewone benaminge in de middeleeuwen. Het woord wede, dat ook, zoo 't schijnt, in den vogelname wedewale bewaard zit, beteekent hout. Dus Wedemaand = Houtmaand. Karel de Groote zette ‘Widumanoth’ voor September, d.i. de maand in dewelke het hout gekapt wordt. Tegen Junij zei hij ‘Brachmanoth’ = Braakmaand. Kramers geeft ‘Wiedemaand’ voor Junij, 't is te zeggen, meene ik, kruidmaand.

Doch verre de duidelijkste en de bekwaamste benaminge voor Junij is Zomermaand. 't Volgt wel:

Maarte, de maand waarin de Lente begint, = Lentemaand, z. hooger.

Junij, de maand waarin de Zomer begint, = Zomermaand, in oude en nieuwe woordenboeken.

September, de maand waarin de Herfst begint, = Herfstmaand, bij Dasypodius, Kiliaen, Verheyk, Kramers, enz.

December, de maand waarin de Winter begint, = Wintermaand, bij Kiliaen, Meyer, Kramers, enz.

7) Julij. - Hooimaand. Die name staat in alle woordenboeken en is tot heden toe mondsgemeene gebleven van ten tijde van Karel de Groote, die ‘Heuvimanoth’ zeide, in zijne oudnederfrankische tale.

8) Augusti. - Oestmaand. Oogst, oegst, oest verbeelden altemale het latijnsch woord Augustus, op zijn germaansch uitgesproken met de stemzate op de eerste grepe. Van daar ook ons werkwoord Oogsten. Kiliaen heeft ‘Arnmaand’ voor Oogstmaand. Karel de Groote zei

[p. 359]

insgelijks ‘Aranmanoth’. Dat is het germaansch woord; arnen, in 't oudhoogduitsch arnôn, beteekent oogsten. Doch Kiliaen geeft ‘arnmaand’ als een sassensch, geen eigentlijk dietsch woord. Of ‘arnen’ in onze middeleeuwsche tale geboekt staat, en kan ik hier niet onderzoeken. En ook, wat zou het baten? Arnmaand ware toch nu ter tijde een teenemaal onleefbaar woord.

Andere germaansche benamingen, die Duikalmanak vermeldt, en zijn ook niet gangbaar genoeg.

't Ware nochtans jammer, als de andere elf maanden eenen dietschen name dragen, bleven wij de achtste maand met eenen uitheemschen name noemen. Daarom verzoeken wij de Lezers van Biekorf, die eenen gemakkelijken en nauwkeurigen name weten in steê van het woord Oestmaand, dat zij zulks kenbaar maken. Intusschentijd weze het woord Koornmaand aan hun oordeel onderworpen. De maand in de welke het hooi rijpe is hiet Karel de Groote Hooimaand; de maand in de welke de gerste rijpe is, hieten onze voorouders somwijlen en heeten de Limburgers nog dikwijls Gerstemaand. De maand in de welke het koorn, d.i. de rogge en de tarwe, rijpe is en bekwame om geweerd te worden, zou dus geheel gevoegelijk Koornmaand heeten.

9) September. - Herfstmaand. Waarom die name den voorkeur verdient, staat hooger, bij het woord Junij, aangewezen. Loquela en Duikalmanak zeggen ‘Pietmaand’; zoo zei Biekorf insgelijks tot op deze laatste tijden. Het woord is oud genoeg, en De Bo doet uiteen wat eene piete is, te weten eene houten heule. Maar of het woord Pietmaand germaansch moet heeten, dat is eene andere zake. 't Is daarenboven verre van gebruikelijk te zijn bij het volk.

10) October. - Zaaimaand. 't Woord staat bij Kiliaen, bij Hexham, bij Kramers, enz. Met October begint in Vlanderen de zaaitijd, en elders ook, meene ik, in het dietsche land. Geen beteren name en kan men wenschen.

11) November. - Slachtmaand. Kiliaen geeft die benaminge, alsmede Moerbeek, Kramers en menige anderen. Geen wonder ook: 't is in die maand bijzonderlijk dat

[p. 360]

men in onze streken de zwijnen slacht, bij het landbouwende volk. Die name zou heel gemakkelijk mondsgemeene worden.

12) December. - Kerstmaand. Wij zeiden liever Wintermaand, niet alleenlijk omdat dit laatste beter germaansch is als het eerste, niet alleenlijk omdat het veel meer als het eerste in alle oude en nieuwe woordenboeken bekend staat, maar bijzonderlijk omdat alzoo alle vier de jaargetijden hunnen name leenen aan de maand daarin zij aanvang nemen: die namen helpen dus malkander in 't verstand dringen en in de tale des volks.

Alwie bovenstaande reken met aandachtigheid gelezen heeft, weet nu waarom wij de twaalf latijnsche maandnamen dienen te verdietschen als volgt:

Januarij - Nieuwjaarmaand

Februarij - Schrikkelmaand

Maarte - Lentemaand

April - Grasmaand

Mei - Bloeimaand

Junij - Zomermaand

Julij - Hooimaand

Augusti - Koornmaand

September - Herfstmaand

October - Zaaimaand

November - Slachtmaand

December - Wintermaand

Is dat nu niet danig gemakkelijk om verstaan, om onthouden en om bezigen? Het zit daar ten minsten een zin in voor 't volk. Weet er iemand iets beters, wij zullen het gereedelijk aanveerden. Zoo niet, dan vragen wij dat alle dietsche tijdbladen, dagwijzers, boeken en nieuwsbladen thoope doen om bovenstaande inlandsche benamingen, en de die alleen, te gebruiken overal daar 't mogelijk is: in weinig tijds geraken ze in de spreektale van ons dietsche volk. Het zij zoo! Ze zijn wel nog zoo schoone, nog zoo nauwkeurig, nog zoo leerzaam als de latijnsche.

Jan Craeynest