Biekorf. Jaargang 3

Van de Wiemkes

WEMELEN is de dietsche weersplete van 't hoogd. wimmeln, herhalend werkwoord van wimmen; valt er nu bij ons een medeklinker weg, dan hebben wij door verlenging van den voorgaanden klinker, wemen, herhalender wijze wemelen, en van den anderen kant wiemen, lijk wij vliem nevens vlim (Schuermans), wiegelen, nevens wiggelen kennen.

't Woord wiemke is dus een tak van 't geslacht van wiemen, wemen, wemelen en 't is wonder wel gekozen om die wemelende, krielende, mierelende wezentjes te bedieden, die door de wangeloovigheid in 't leven geroepen wierden.

Of zou wiemke de vlaamsche gedaante zijn misschien van het hoogduitsch woord Heimchen, dat zijne ingaande

[p. 71]

h- verwisselde tegen eene ingaande w-, en dat op zijn friesch hiemke, wiemke luidt in steê van heemke, weemke? Vergelijkt woensdag, hoensdag, beete, biete, leefkoeke, liefkoeke, veertiene, viertiene, enz.

Heimchen in 't duitsch en wiemken in 't vlaamsch bedieden een en 't zelfste: iets dat tot het heim, het hiem, het heem, het huis behoort.

't Gene wij nu eenen kabouter heeten hiet men in de middeleeuwen eenen coubout, en coubout is de oudnederfrankische gedaante van 't hedendaagsch hoogduitsch woord kobold.

En wat heeten de Hoogduitschers eenen kobold?

Eenen kobold heeten zij eenen huisgeest, 't gene de Angelsassen eenen cof godu heeten.

Men spreekt wel in de leergestichten van penates en van lares zonder ooit daarvan te gewagen dat men in de germaansche toover- en spookwereld, in de dietsche volksinbeeldinge ook huisgoden tegenkomt.

't Woord kobold bestaat uit kob en -old. Kob luidt in 't dietsch kof, in 't middelhoogduitsch kobe, in 't angelsassensch cofa, in 't engelsch cove, in 't ijslandsch kofi, en het beteekentstal, met breedere bediedenisse slaapkamer, hutte.

Men vermoedt dat het woorddeel -old walto, waldo vertegenwoordigt, en behoort bij 't werkwoord waltan, waldan, beheerschen, bestieren: -old ware alsdan zoovele te zeggen als meester, beschikker; kobold zou in 't gotisch kabuwalda zijn, uit welke gedaante men best van al den oorsprong en de bediedenis van 't woord kan bespeuren.

Een kabouter kan ook zulk een wezen bedieden dat eenen kabout draagt; en 't volk heeft misschien alzoo het duitsch woord kobold misverstaan en hergoten, immers kobold draagt de stemzate op kob- en kabout op -bout.

Sommigen zeggen niet kabouter, maar klabouter; dit klabouter kan te gare gaan met kabouter, gelijk klabout met kabout bij De Bo.

In 't Noorden van Duitschland worden de klabouters bij 't varende volk, als scheep- of schipgeesten aanzien; men heet ze klabautermann, klabatermännchen, kalfater-

[p. 72]

mann, en ze helpen de matroozen, luidens de zeisels, het schip steperen en de zeilen uitzetten.

_**_*

't Ware een lang verhaal om na te gaan wat de inbeeldinge wegens de dwergen al verzierd en geprazeld heeft en onder welke namen dat ze in de germaansche streken te voorschijn komen.

Geen wangeloovenisse en heeft dieper wortels in de inbeeldinge des volks geschoten.

Bij al de germaansche volkeren worden de wiemkes, dwergen genoemd. Ze heeten bij de IJslanders alfar, zoodat ze met recht onder de alven ofte elven gerekend worden.

De alven zijn bij de Vlamingen ook bekend; die zijnen weg verliest wordt van den alf geleed, een leelijkaard is een alvendraai of een alvengedraaisel, en duivelskoppen in de oude kerkrekeningen heeten alvenhoofden.

Ze zijn na den volkszeg kleene van gestalte, niet meer als eenen duim hooge, verschijnen als bejaarde menschen, ze hebben eenen langen witten baard. Ze zijn krom en scheef van lijve, ze gaan in 't grauw lijnwaad gekleed, buiten dat hun dik hoofd met een rood kapken, een kaboutjen of kabotsken is gedekt.

In vele streken heeten ze bergmännlein, bjergfolk, bjergmand, erdmännchen, erdleute, erdschmiedlein; immers, zoo is de zeg, omdat ze in de bergen en de steenrotsen verkeeren en omdat ze ervaren zijn in 't smeden; praalde er iemand met een heerlijk zweerd in 't Noorden, 't wierd als 't werk der tooverachtige smedegastjes geroemd en 't en gebeurde niet zelden dat ze ook voor de goden hand aan 't werk sloegen.

Ze stolen somtijds menschenkinderen en legden hunne eigene leelijke kinders in de wiege: die wangedrochten hieten wechselbälge en staan ook bij Notker als wihselinga bekend.

Bij de Vlamingen heeten ze wisselingen en wisselbalgen; daarom zegt men nog van ziekelijke uitterende kinders, dat ze den oudeman hebben, in 't waalsch 'l vîl-homme.

[p. 73]

Hooger spraken wij reeds van de kabouters en van de verschillige namen die zij droegen, als schipgeesten.

Als huisgoden, dragen zij, benevens den name van kobold, nog vele andere namen, zoo als: heinzelmännchen, wichtenmännchen, pollergeist, rumpelgeist, popanz, bullerkater en diergelijke.

Als booze wiemkes, die binnen den huize verkeeren, kent men nog in Duitschland den butzemann, in Friesland den boesman, in Zweden den buse, in Denemarken den busemand, in Duitschland, Engeland en Friesland den poock, engelsch puck, in Denemarken huspuke geheeten; die germaansche poock zal wel onze dietsche poke zijn, een woord dat een boos wezen, een leelijkaard bediedt en dat met dien zin, noch in De Bo, noch in Kramers, maar wel in Schuermans en in Kiliaen te boeke staat.

Wat zijn wiemkes?

Daarop antwoorden tweederhande slag van geleerden, te weten, de archeologen of oudheidskundigen, en de mythologen of wangeloofkundigen.

Sommige oudheidskundigen zeggen dat wij hier te doen hebben met menschelijke wezens die zouden bestaan hebben, in het zoogezeid vierde tijdvak der aardkunde, met de vierde-tijdvaklieden, of hommes quaternaires, die in hollen en kuilen woonden.

Maar hoe dat bewezen?

Als men delft en speurt in de berghollen waar de overblijfselen van dat vierde tijdvak begraven liggen, en vindt men noch geraamten, noch schedels van zulke kleene menschen of menschelingen.

Onmogelijk is 't dus aan de wiemkes een bestaan te verleenen; wij en bezitten geen 't minste bescheed daarover, en bijgevolge geen recht om de kabouters te aanzien als geslachten die hier zouden geleefd hebben voor de aankomst der Aryas, en die, zoo men beweert, van iberischen of anderen oorsprong zouden geweest zijn.

De geleerde pater J. Van den Gheyn aanziet aleventwel, en dit met eenigen grond, de kabouters der italische volkeren, die verschillen van de germaansche wiemkes, als bestaan hebbende vertegenwoordigers van de kleene

[p. 74]

africaansche negers: want volgens de prenten trekken de kleene menschelingen der boekvast bekende oudheid op de negerkes, wier bestaan Stanley en andere reizigers hebben bekend gemaakt.

De wangeloofkundigen of mythologen zeggen dat het volk geloof hecht aan twee slag van wezens: de zielen van de overledenen, die voort blijven leven en rondzwerven in de scheppinge, en de daemonen, waarmede de volksinbeeldinge de krachten van 't schepselendom, die onze macht te boven gaan, heeft bezield.

't Meestendeel der mythologen, - 't is de gemeene gang der hedendaagsche geleerdheid, dat ze door de onverschilligheid der katholijken maar al te zeer bovenkraait - en houden geen rekeninge van de volle waarheid, die wij, dank aan de veropenbaringe, 't geluk hebben te kennen en te bezitten.

Tegenover 't gene zij zeggen van hunne daemonen, weten wij stellig dat het geloof aan 't bestaan van booze wezens of duivelen, geen hersenschim en is, maar dat het met de waarheid overeenkomt.

Wat zeggen de geleerden van de wiemkes?

De volksinbeedinge, zoo leeren ze, heeft geraasd en gepraasd dat de zielen van de doode menschen in de dwergen bleven voortleven.

Tegen die leeringe en hebben wij, volgens de beginsels der wetendheid, niets in te brengen: 't volk heeft met recht en met der daad t' allen tijden geloofd dat de ziele het lichaam overleeft.

Geschiedkundig gesproken, is de leeringe der mythologen ten deele waar, ten deele onbewezen.

Wij moeten ze ten deele aanveerden, omdat de volkszeg in sommige streken weet te berichten dat de ziele van een doodgeboren kind, dat onder eenen boom begraven wordt, met het hout van dien boom, als klabatermann, als schipgeest, op een schip kan komen.

Ten deele verwerpen wij den uitleg der mythologen, omdat ze zelve bekennen dat het moeilijk is in vele gevallen, steunende op den volkszeg, het geloove aangaande de wiemkes, met het geloof aangaande het voortleven der

[p. 75]

ziele overeen te brengen; omdat, zoo wij dikwijls in Vlanderen hoorden vertellen, de tooveraars hunne booze inzichten tegen de menschen, door kabouters, kleene duivelkens, duiveljongen, duivelingen deden uitwerken.

De wangeloofkundigen en moeten niet opwerpen dat het geloof aan de duivels van christenen oorsprong is: de heidensche menschen hadden ook sparken van de oorspronkelijke veropenbaringe bewaard, en zij geloofden met recht aan 't bestaan van booze geesten; volgens hun aanschouwen, woonden die booze geesten in de lucht en men kon ze waarnemen als wiemkes, kabouters of andere ingebeelde wanwezens.

J. Claerhout