Biekorf. Jaargang 3

Mingelmaren

Antwoorde

OP bldz. 304 van het 2de jaar van Biekorf, vraagt D^r Jul. Blancke naar den zin der woorden vleeschcruyt en hiltgheweere, die hij in oude oorkonden tegenkwam.

Verheyk, in zijn Nederduitsch en Latijnsch Woordenboek, gedrukt tot Amsterdam, ten jare 1771, vertaalt het woord ‘vleeschkruid’ door herbae condimentariae.

Zoo doet insgelijks Fr. Pomey in zijnen Novum dictionarium Belgico-Latinum, die uitgegeven wierd tot Amsterdam in 1725.

Hexham's nederduitsch en engelsche woordenboek van 1648 verduidelijkt ‘vleeschkruid’ door porridge hearbes.

Kiliaen hadde reeds het woord en de zake doen kennen, zeggende: ‘Vleeschkruid, herbae condimentariae quibus carnes condiuntur’ d.i. kruid, toekruid dat dient om het vleesch te bereiden.

Het woord hiltgewere en staat gemeenelijk noch in de oude noch in de nieuwe woordenboeken opgenomen. Verdam in zijn Mnl. Wrdb. geeft verschillige wisselgedaanten, te weten: hilcwere, helcwere, hilcwiere, hiltewere, hiltywere, hiltywerre, hiltwere; de gedaante ‘hiltgewere’ en heeft hij niet. Verdam en weet geenen weg met die woorden. Op hilcwere zegt hij ‘z. helcwere. Misschien is de vorm hilcwere verkeerd overgeleverd, en moet men lezen hiltwere, al is deze vorm ook in zich zelf niet duidelijk.’ Op helcwere zegt hij ‘waarschijnelijk verkeerd.... Bedoeld is eene haag of heg, misschien van riet of bies, aan den kant van eene rivier, eene heining van riet of bies, waarmede men zijn erf aan den waterkant afsloot. Vgl. De Bo op weere’ Daarna wordt eene oorkonde aangetogen uit Vad. Mus. 4, 10, luidende aldus:

‘Men sal delven ende rumen de Zuutleede... tooten ouden bodemen, ende alle helcweeren, diere inne sijn salmen uutdoen, ende voortan niet meer eenige hilcweeren stellen, noch in eenighe van den anderen rivieren.’ En Verdam besluit ‘Misschien te lezen rietwere, zooals een ander afschrift, blijkens de noot, schijnt te hebben.’

Ge ziet: 't zijn louter gissingen.

Gailliard, in zijnen Glossaire flamand, heeft hiltewere en hiltgewere.

[p. 47]

Wat is eene hilte? De Bo leert het ons: ‘Hilte, v., Vischfuik, soort van spits toeloopende mandewerk uit wissen gevlochten op wijze van eene puikelnet, om visch te vangen, fr. nasse.... De hilte is meerder dan de karie, en dient om geheel de breedte van eenen gracht af te zetten.’ De naamreden van het woord hilte, dat in de middeleeuwen ook wel hielte gespeld wierd, en heeft Vercoullie niet gevonden. Verdam zegt ‘waarschijnlijk hetzelfde woord als helte, greep, gevest van een zwaard, doch op te vatten in de beteekenis staak, waaraan een vischnet of fuik verbonden wordt. Bij uitbreiding, de vischfuik zelve.’

Gailliard vermoedt dat een hiltgewere het gewere, het getuig is van eene hilte. Dat dunkt ons 't waarschijnlijkste.

Ten jare 1542 gaf Keizer Karel, aangaande het visschen, te Brussel, voor de stad en het schependom van Gent, eene keure uit die men noemde de half-maertsche keure. Daarin komt het woord hiltgewere éénen keer te berde:

‘Item dat niemandt en sal houden staen in de selve rivieren eenich hilt-gheweire, van half-maerte tot half-ougst...’

Jan Craeynest

TOT hiertoe leidde men gemeenlijk den name ‘America’ af van eenen volksstam des lands of van Americo Vespucci, den vermaarden florentijnschen zeevaarder en landontdekker.

Doch een fransche aardrijkskundige heeft onlangs bewezen dat Vespucci geen Americo maar Alberico hiet.

Ten anderen, volgens Pinart, een lid van het Parijsch Genootschap voor aardrijkskunde, zou Americo Americia gegeven hebben en niet America. De echte oorsprong, zegt hij, is de volgende: Luidens Benzani, die in 1542 naar America overstak, bestond er te dien tijde in het kustland van Cumana eene aanzienlijke stad, Ameracapana bij name. Ameracapana was het middenpunt van de handelsbetrekkingen die bestonden tusschen Santo-Domingo, de hoofdstad van de spaansche volkszettingen, en de nieuw ontdekte wereld. Zij was de stapelstede van het goud, de perels en de slaven des binnenlands: zoodanig dat voor de handeldrijvende Spanjaards, de schatten van de nieuwe wereld uit het land van Ameracapana kwamen, 't is te zeggen uit de stad van Ameraca. Immers pana beteekent plekke, dorp, stad, evenals in Carupana, Guatupana, Guagupana. Eindelijk kan de huidige gedaante van 't woord America volgenderwijze uitgeleid worden, dat de uitsprake der klinkers bij de Indianen uitnemende dof is, hetgeen aan sommige Europeanen eene a voor eene i zal doen verstaan hebben.

[p. 48]

GEENE kolen, gene koolen - verschil in uitspraak tusschen de zuivere (zachtlange) en gemengde (scherplange) E en O, door Jan Bols, briefwisselend Lid der koninklijke vlaamsche Academie, pastoor van Alsemberg. Gent, A. Siffer, 1891.

Daarin staat het volgende bewezen:

‘Het verschil in uitspraak tusschen de zacht- en scherplange e en o moet bewaard blijven.

1) omdat het steunt op de afleiding;

2) omdat het gehoord wordt in de volksspraak van gansch Vlaamsch-Belgie en ver uit het grootste gedeelte van Holland;

3) omdat wij geen enkel overblijfsel der oude taal roekeloos mogen versmijten;

4) omdat het den klankenrijkdom onzer taal vergroot;

5) omdat het overeenkomt met onze schrijfwijze, verschillend voor de twee verschillende klanken;

6) omdat het in 't onderwijs der taal de spelling van de woorden vergemakkelijkt;

7) omdat het dient tot verwijding van dubbelzinnigheid;

8) omdat het, strookende met de volksuitspraak, min vreemd, min verwaard, en dus verstaanbaarder en aangenamer klinkt;

9) omdat het steunt op het gezag van de beste Noord- en Zuidnederlandsche taalkundigen, en al zeker in Vlaamsch-België, bekrachtigd wordt door het voorbeeld onzer meestgevierde sprekers op den kansel, in tooneelmaatschappijen en letterkundige vergaderingen.’

Het boekske des heeren Bols is krijgelijk tegen 0, fr. 85.

HOE komt het dat de maand Sporkele maar 28 dagen en telt?

Julius Caesar bracht zijne veranderinge in de tijdrekeninge het jaar 44 vóór Christus en miek de maanden overhands van 31 en van 30 dagen, uitgeweerd dat Sporkele maar 29 dagen en telde; aan de zevenste maand gaf hij zijnen eigenen name, Julius.

Zijn opvolger, Keizer August, volgde zijn voorbeeld na en doopte de achtste maand met zijnen name, Augustus.

Ongelukkiglijk was zij eenen dag korter als de maand van zijnen voorganger. Dat en kon niet zijn en hij zette er nog eenen dag aan. Waar nu dien dag gaan zoeken? Aan de andere maanden en mocht hij niet roeren zonder verwarringe in te brengen, en hij trok nog eenen dag af van de tweede maand, die reeds de kortste van al was, en alzoo kwam Sporkele op 28 dagen.

Uit Revue scientifique.