Biekorf. Jaargang 2

Van de scherplange, de zware en de korte E in 't West-Vlaamsch Idioticon

ONZE scherplange e (ê) verbeeldt den oorgermaanschen klank ai.

De klank ai in 't gotisch bewaard, komt te voorschijn als â en als ê in 't oudfriesch, uitsluitelijk als ê in 't oudsassensch, als ê en ei in 't oudnederfrankisch: Ps. 73 v. 5: Posuerunt signa, sua signa: sia satton teican, iro teican.

De scherplange e is onzen tongval zoo eigen dat het gebruik van ee voor ei in sommige streken de algemeene regel is.

't Westvlaamsch in sommige gewesten en kent ei niet; 't oudsassensch en kent ook ei niet, en vertoont altijd

[p. 301]

en overal de lange e: daaruit mogen wij besluiten dat onze gouwspraak hier sassensch gekleurd is.

_**_*

De Bo leert dat de zware e die klinkt in 't fr. père, niets anders en is dan de zachtlange e.

Dat oordeel wordt door de hedendaagsche taalgeleerden bekrachtigd. Zij zeggen immers dat de gerekte e voor r in 't middelnederlandsch altijd zwaar, nu nog door sommige Nederlanders zwaar wordt uitgesproken.

_**_*

De Bo heeft bij de korte e, twee klankwetten in zijn Idioticon aangeteekend:

1^o ‘De korte geklemtoonde e, verwisselt dikwijls met de korte a.’

Hij had reeds bij de korte a dezelfde klankwet aangestipt: ‘De korte a verwisselt dikwijls met e.’

Wij en mogen hier niet dolen.

Onder de eenige klankwet van De Bo schuilen er twee; bij deze verwisseling is er eene dubbele verwisseling in 't spel.

Vooreerst hebben wij hier te doen met den umlaut ofte klankwijziging van ä in ë.

Wij zeiden hooger (Biekorf II, bl. 203), dat deze umlaut meer friesch als sassensch was, omdat het oudsassensch de korte a nog al wel bewaard had.

't Heeft ons aleventwel gebleken dat deze klankwissel, ä = ë, in 't oudsassensch zoo zeldzaam niet en is en dat de korte a in 't Westvlaamsch, zoowel onder sassenschen als onder frieschen invloed, in ë kon verwandelen.

Wij meenen deze klankwijziging te speuren o.a. in de volgende voorbeelden van De Bo:

Barg - berg; barvoets - bervoets; dal - del; arg - erg; arm - erm; flasch - flesch; karmen - kermen, enz.

Daarnevens speuren wij eene nieuwe klankwet.

't Bestaat immers eene korte a die uit de korte e gesproten is, zoodanig dat ook ä met ë verwisselt, dat ä = ë niet altijd eene oorspronkelijke ä maar ook eene oorspronkelijke ë kan vertegenwoordigen.

[p. 302]

‘A aus e’ zegt Van Helten en hij verzendt naar eenige voorbeelden in 't oudfriesch, meest alswanneer de korte e voor r staat.

In de voorbeelden van De Bo vinden wij: hart - hert. Welke is hier de oudste gedaante? Was 't hier ä die ë wierd, of ė die ä wierd?

De oudste gedaante heeft eene korte e, die later tot de korte a overging: 't oudsassensch herta, middelnederl. herte, is bij sommige Nederlanders, en bij velen die willen groot spreken, hart geworden.

2^o ‘De korte geklemtoonde e verwisselt dikwijls met de scherpkorte i.’

Wij hebben hier wederom met twee klankwetten te doen, die bij De Bo eene enkele geworden zijn.

Wij hebben den overgang van de korte e tot de korte i, dien men in 't oudsassensch en 't oudfriesch waarneemt.

Wij hebben den overgang van de korte i tot de korte e, die weinig of niet in 't oudsassensch bestaat, maar die in 't oudfriesch verneembaar is.

J. Claerhout