Biekorf. Jaargang 2

Over de Godsdienstvrijheid in Transvaal.

TOEN onze stambroeders van Transvaal uit het hollandsche vaderland naar de verste uiteinden van Africa verhuisden, voerden zij aldaar hunnen protestantschen godsdienst mede. Zij behoorden tot de leeringe van Calvin, die zij nog, tot den dag van vandage, getrouw gebleven zijn.

Sterk staan zij in hun geloove, en wellicht mogen zij onder dat opzicht tot voorbeeld strekken voor alle andere protestanten. Nooit en zouden zij het avondgebed achterlaten, dat gezamentlijk door geheel het huis gelezen wordt; zij vieren den zondag op hunne wijze, elk in zijn huis, wanneer zij te verre van de kerke wonen.

Op de groote feestdagen van het jaar spannen zij hunne ossen in, en, op zware wagens, trekt geheel het huis-

[p. 266]

gezin, uren en uren verre het land in, om deel te nemen aan het ‘Nachtmaal’.

Ja, zoo kloek en welgemeend is onder dat volk de godsdienstige overtuiginge bewaard gebleven, dat zij ten dien gevolge in alle slag van vooroordeelen en overdreventheden gerocht zijn.

Zoo en zouden zij voor niets ter wereld gedoogen dat een Caffer den voet zette in hunne kerken of capellen, binst hunne goddelijke diensten. Niet alleen ware er aan zulk eenen verwaanden stouterik eene geweldige uitdrijving beschoren, maar hij zou daarbij kennisse maken met de heeren van de vierschare, en zijn onbezonnen gedrag zou hij met klinkende penningen ontgelden.

Natuurlijk is het meest op de katholijken dat zij het gemunt hebben. Hunne priesters doen hun beste om de ‘Romischen’ bij hen zwart en hatelijk te maken, en om ons Geloove te verdraaien en te verknoeien, iets waarin zij tot nu toe wonderwel gelukt zijn.

Van den beginne af wierden de katholijken buiten de transvaalsche wet gesloten: voor hen en was er noch openbare godsdienstige oefeninge, noch staatsbedieninge, noch stemrecht; in een woord, zij wierden er aanzien als onbekwame en onweerdige burgers. Nu is er in de laatste jaren verbeteringe gekomen, voor wat den eeredienst betreft. Verder zal het blijken hoe men daartoe gerocht is.

Jaarlijks deelt het landsbestier van Transvaal eene milde toelage uit onder de scholen die aldaar bestaan. Een zendeling klaagt erover, dat de katholijke scholen nooit van die gunsten meê en deelen; maar hij voegt erbij dat de ontzegde onderstand hun niet meer geweigerd en wordt van zoohaast zij de schole openzetten voor eenen protestantschen onderwijzer, om er eenen volledigen leergang van hollandsch te geven. ‘Is dat wel mogelijk voor ons?’ zoo vraagt de zendeling. ‘Wij zijn katholijk, en daarbij ons onderwijs is engelsch.’

Ons inziens gaan die klachten wat te verre. Zeker is het een onrecht en eene dwinglandij den ‘gereformeerden’ leermeester aan katholijke scholen te willen opleggen; maar, van eenen anderen kant, waarom dat engelsch onderwijs?

[p. 267]

Waartoe dien voorkeur voor de tale van den landsvijand? Waarom dat streven naar verbasteringe?

Ons dunkens ware van beide kanten eenen stap te doen.

Zoo is daar de algemeene toestand ten huidigen dage. Die toestand staat, God lof, om te veranderen. Pater Monginaux gelukte er reeds in, in den Volksraad verleden jaar, een verzoekschrift te doen bespreken, dat, bekleed met duizende handteekens, de afschaffinge verzocht van alle onrechtveerdige wetten. 't Verzoek wierd verworpen, wel is waar, maar de aanhouder wint, en ten naasten jare zal 't wederkeeren. Nu reeds wordt het wederom ter onderteekeninge rondgedregen.

De eerste transvaalsche zendeling was pater Hoendervanger. Rond 1866 kwam hij tot Potchefstroom toe, op de Mooi-river.

Die stad is de eerste die de Boers ten jare 1838 in Transvaal gesticht hebben. De name wierd ontleend aan drie merkweerdige mannen van hunnen stam Potgieter, Scherfet en Stokenstroom. Die oudste, gezondste, allerbevalligste stad wordt nu nog als de hoofstad aanzien, alhoewel het staatsbestier te Pretoria verblijve.

Pater Hoendervanger was kwalijk gekomen. De gansche stad was verschrikt en ontroerd, als ware zij door eene vijandelijke bende onverwachts bestormd en overweldigd geworden. De Landdrost, die, als een slag van burgmeester en almachtige rechter, aan het hoofd van iedere gemeente staat, deed onmiddelijk den pater voor hem verschijnen, om hem lezinge te doen geven van de wet, en bij zijne eerste godsdienstige oefeninge zou hij over de grenzen gejaagd worden. Niettemin verbleef Pater Hoendervanger daar 2 jaar, doende alsof er noch wet noch Landdrost en bestond, zonder in iets gestoord te worden. In 1869 wierd hij in Transvaal opgevolgd door Pater Le Bihan, die Bloemfontein verkoos als verblijfplaatse. 't Jaar nadien besloot de nieuwe zendeling eene reize te doen naar Potchefstroom, alwaar hij omtrent een honderd twintig katholijken vond. Hij las er misse, vergaderde er zijn volk voor gebeden en sermoenen, en alles liep zoo

[p. 268]

rustig af, dat hij in volle vrijheid meende te zwemmen.

Maar 't en duurde niet lange.

Zekere Taggard stond om in den echt te treden met eene jonge boersche dochter. Alle toebereidsels waren reeds genomen voor de plechtigheid, toen de Landdrost pater Le Bihan voor zijnen rechtbank daagde.

- ‘Ik heb vernomen,’ zei hij tot den pater, ‘dat ge te wege zijt eerlang een huwelijk in te zegenen. Gij moet nochtans wel weten dat de katholijke eeredienst in Transvaal verboden is.’

De wet luidt immers: alle godsdiensten, andere als de hollandsche gereformeerde, zijn verboden.

- ‘Ja,’ sprak de zendeling, ‘maar ik stel u ook eene vrage: ‘Hoe komt het dat de anglicaansche en wesleysche kerke hier in volle vrijheid leven, niettegenstaande uwe wet? Geeft mij reden en uitleg van dien toestand. Waar is de wet die zegt dat gij hun bestaan alhier moet dulden meer als dit van den katholijken godsdienst?’

De Landsdrost, die maar moeilijk die vrage en had kunnen antwoorden, deed een teeken aan Pater Le Bihan, en hij mocht heengaan. Dat wilde zeggen: 't is dan nog waar, en doet wat gij wilt.

De oogenblik was oppervoordeelingst om een gat te slaan in den protestantschen muur. Om wel zijn recht te doen uitschijnen en te staven deed de pater het huwelijk vieren met alle mogelijke pracht, openbaarheid en ruchtbaarheid. Een koppel flinke peerden, met blinkende harnassen, trokken het jeugdige paar door de straten van Potchefstroom, in het heerlijkste rijtuig der streke. Het volk kwam van alle kanten bij, en de zendeling, de gelegentheid vattende, gaf eene openbare onderrichtinge over onzen godsdienst.

Van dan voort was de slag gewonnen in Transvaal, al zijn er sedert dien nog erge moeilijkheden aan de zendelingen veroorzaakt geweest.

Alzoo was 't dat het daar nog al redelijk schuw ging in 1886, als wanneer Pater Monginoux eene bestendige zendinge te Potchefstroom ging stichten. 't Scheen nochtans

[p. 269]

dat men zoo erg niet en had moeten verwachten; immers, door den gestadigen ommegang met de vreemdelingen, die, vol vrijheidszin, daar toegekomen waren, was de overdrevene dweeperij der transvalers sedert eenige jaren eenigszins gekoeld.

Zoo zaan dan de mare in de stad verspreid wierd dat de katholijke priester en de katholijke kloosterzusters er voor goed kwamen stand nemen, brak de verontweerdiginge en de woede ten allen kante los. De noodklokke ging aan 't stormluiden. De protestantsche dominees bliksemden van uit hunne preêkstoelen tegen den ‘Romisch priester;’ en, in hunne razernij, wisten zij alle slag van lasteringen en beschuldigingen tegen de katholijken uit te stuiken. Ja, tot de treurdichters zelve namen hunne lier en zongen van ‘Wee U, Potchefstroom, want Satan is met groote gramschap in uwen schoot gevallen.’

Nochtans, al dat gerucht en duurde maar eenige dagen. De katholijke zendeling deed voort, alsof hij er niets en zou van gehoord of gezien hebben. Binst eenigen tijd nog weigerden de winkeliers hem eetwaren te verkoopen, maar dit laatste grilleken verdween op zijne beurt.

Na een enkel jaar had P. Monginaux 200 leerlingen van stad, en velen ook van te lande, in zijne school vergaderd.

Zoo is het tegenwoordig gelegen bij onze stamgenooten van Zuid-Africa. Zijn zij eenigszins, wegens vrijheid van godsdienst door hunne verwijderinge van Europa, in den achterhoek gerocht, toch mag er gezeid worden dat zij zeer veel veld gewonnen hebben. In 't toekomende jaar vallen wellicht de laatste banden, en niemand en zal voortaan aldaar verworpeling moeten heeten om reden van zijn Geloove.

J. Van Neste