Biekorf. Jaargang 2

Liefdadigheidsgestichten te Nieupoort
De Collaarden

AL wie leeraar Allerdingk-Thijm 's Geschiedenis der Liefdadigheidsgestichten in Belgie gelezen heeft, weet hoe talrijk weleer de instellingen waren in ons land, door de Kerk of onder haren invloed gesticht tot het heelen en verzorgen van bijna gelijk welke toen bekende kwaal of krankheid. 't Is eene waarheid die de geschiedvorscher overal gadeslaat, gelijk met welke plaats of welken tijd zijne opsporingen in verband staan.

Gaan wij naar eene stad wier rijkdom in geschiedkundige stukken en handvesten ons toelaat tamelijk nauwe kennis te maken met haar verleden.

De schrijvers zijn het gemeenlijk eens over het bestaan, te Nieupoort, van een Godshuis, reeds in de twaalfde eeuw, ‘van alle oude immemoriaele tijden’ zegt het verslag van 1787, ‘ende wanof geene acten ofte fondatien bevonden en worden’. Het diende als hospitaal tot het verzorgen der behoeftige zieken en als godshuis tot het herbergen der arme reizigers.

In een vorig artikel hebben wij melding gemaakt van het haringtiende die in drie deelen gesplitst wierd, ten

[p. 216]

gunste van den Patroon der kerk, de kerkfabriek en de armen. Of het Hospitaal, volgens men beweert, in vroegere tijden ten minste, daarin ook deel had, is ons niet bekend.

Een tweede hospitaal wierd opgericht ten jare 1469, met de penningen welke Willem De Ram, poorter dier stad, tot het stichten van een godsdienstig en liefdadig werk nagelaten had. In tegenstelling met het eerste Hospitaal der Oude Grauwe Zusters wierd het nieuwe met den naam van Hospitaal der Nieuwe Grauwe Zusters ‘ter burch’ bestempeld. Deze zusters, zeven in getal en behoorende aan den derden regel van S. Franciscus, moesten alle slach van kranke lieden - poorters en inwoners der stad - en van welken rang ook, ontvangen en bezorgen, alsook de zieken ten huize bezoeken.

Men kende te Nieupoort verscheidene andere gestichten: een Beggijnhof, Leprozenhuizen, en zelfs Lollaarden.

Ten jare 1313 bestond ‘het alemoesene huys dat vrouwe Straenge deide maken.’

Het Begijnhof bestond ook reeds op dat tijdstip. In de handvesten der Burgerlijke godshuizen, onlangs door ons ontleed, vinden wij diesaangaande de volgende meldingen.

Verslag over den staat van S. Jans Hospitaal opgemaakt krachtens bevel van Joseph II (rond 1787). In het beluik van gezeid Hospitaal (S. Mariastraat) stonden zeven kleine huizekens, kosteloos bewoond door ‘oude ende crancke weduwen ende doghters’ der stad, op voorwaarde dat na hunne dood, zoo zij eenig goed achterlieten, ‘daeruyt jn proffite van het Hospitael betaalt wort voor huyspacht jn advenante van achthien guldens 's jaars.’ Hooger genoemde vrouwspersonen worden geheeten ‘de vrouwkens jn het Beginhof.’

't Is in dezelfste handvestenverzameling dat wij een bescheid vonden betreffende de Lollaards. Hooger genoemde schrijver stelt de Lollaarden onder de dweepzuchtige sekten der veertiende eeuw, zonder bekenden stichter, misschien dusdanig genoemd omdat zij psalmen langs den weg lolden. 't Was ook een bijnaam gegeven aan de Cellebroeders die, zonder geloften verbonden, de Hospi-

[p. 217]

talen in de middeleeuwen bedienden. Met geene van beide bepalingen echter komt de volgende beschrijving der Nieupoortsche Lollaarden overeen.

Ziehier den inhoud dezer acte. Heer Jehan Derouc, kapelaan van S. Walburgiskerk te Veurne, geeft ‘in rechter alemoesene’ aan den Disch der stad Nieupoort ‘ter jewilligher aermer bouf die men scelt lollaerds, die hare brood bidden buten banden van religione,’ 23 roeden land met de huizen die er op staan, gelegen in de ‘banlieue’ van laatst genoemde stad, opdat zij daarin zouden wonen, zonder daarop eenig recht van eigendom te hebben. Zij mogen dit land niet verkoopen 't en zij om met ander land te verwisselen of om ander land te koopen, insgelijks binnen ‘der prochie’ van Nieupoort; ‘de vorseide stede niet te veraergherne maer omme altoos te verbeterne.’

Gebeurde 't dat de lollaarden die plaats niet en wilden of niet en mochten bewonen, dat iemand hun ‘ongebruuc’ deed of ze uit de stad verdreef, zoo keerden land en woningen naar den Disch terug, om andere arme lieden tot woonplaats te dienen. De Dischmeesters mochten er niets aan breken noch maken, 't en zij ‘omme te weerne wind ende water.’

Zij moesten de Lollaarden die stede laten bewonen, zoodra ze weder kwamen en, op het vertoog van deze oorkonde, er het gebruik van vergden.

Eindelijk mocht Katheline Friken aldaar geheel haar leven wonen ‘jnt grote huus onder den zolre.’

Deze acte wordt verleden voor Proost en Redenaers van Sint Donaas in Veurne-Ambacht, den 12 hooimaand 1348.

De Melaatschen worden in de stadsrekeningen der XV^e eeuw vermeld:

‘De lazersche zieken, poorters ende poorteressen van deze stede wie Jan Schelewaert ende Jan De Ledeghe cochten op dese stede in voorleden tijde iiii ℔. p. erue rente tsiaers hemlieden hier verscheenen van eene jaere ende betaelt iiii ℔.

Zooals overal, stonden de huizekens dier soort van kranken buiten de stadsmuren.

Edw. Vlietinck

[p. 218]

Zeer Eerw. Heer Kan. Duclos, in Reivaart, bl. 37, drukt, wegens het woord Lollaard of Lolaard, als volgt:

‘Lollaard, van lollen, musitare, zacht zingen bij Kil.; bijnaam die gegeven wierd aan de Cellebroeders, die in de sterfhuizen 't officie der overledenen gingen opzeggen. Van daar spotnaam door boozen gegeven aan Meuniken en Broeders. De Cellebroeders of Alexianen woonden te Brugge in de Kathelynestraat, waar nu de Broeders van Liefde verblijven...... Zij kwamen hier toe in 1385.’

Biekorf