Biekorf. Jaargang 2

A in 't West-Vlaamsch Idioticon

't WARE belang bij voor de taalkunde den klankrijkdom van een enkel dorp op te zanten en wetenschappelijk te ontleden, maar daartoe, meenen wij, en is de dietsche spraakgeleerdheid nog niet verre genoeg gevorderd op de bane der duitsche wetendheid.

Intusschen bieden wij aan de goedjonstige lezers van Biekorf eene kleene proeve over de klankwetten die Vader

[p. 202]

De Bo in zijn West-Vlaamsch Idioticon met ongekunstenaarde eenvoudigheid heeft aangeteekend.

_**_*

I. - ‘De lange a is tweederlei: de heldere of hollandsche a, en de o- klankte of vlaamsche a.’

Wij moeten hier dus wat meer de lange a bekend maken en daarna den oorsprong van den o- klank goed doen.

De lange a is de Westgermaansche â, die beantwoordt aan de Indogermaansche ê.

De Westgermaansche â is tweederlei: zij ontstond uit an voor h en was een slag van neusklank: oudhoogd. fâhan, vangen. Gelijk men uit het voorbeeld kan vernemen is die â in onze tale tot eene korte a bedegen. De andere Westgermaansche â vervangt den Germaanschen klank αε̑ en de Gotische ê: 't is deze lange a die in 't Nederlandsch, alsook in vele streken van West-Vlanderen, helder bewaard is.

Got.: garε̄dan, bedacht zijn, oudhoogd.: rātan, oudsaksensch: rādan, raden, latijn: rε̄ri, meenen: oudhoogd., nādala, naalde, gr., nε̄ma lat., nε̄men, net, enz.

_**_*

Hoe is de lange â in onze gouwsprake o- klankte geworden?

't Zal aan de Saksen, oftewel aan de Friesen liegen.

De o- klankte â en danken wij aan de Friesen niet, en wel uit oorzaak dat de Friesen bijna overal de Oorgermaansche lange ê bewaard hebben in stede van â, lijk de Goten.

In de zuiver Saksensche gewesten heeft het gegaan lijk in West-Vlanderen: de eene â is helder bewaard gebleven, lijk in het Oudsaksensch, slâpande; de andere â is o waard gezonken en gedonkerd.

Niettegenstaande verspreidt men in de wetenschappelijke werken, de leeringe voort dat er geene Saksen in Vlanderen gewoond en hebben.

_**_*

[p. 203]

II. - De korte a. - Het West-Vlaamsch bezit ook de korte a.

De korte Germaansche a vertegenwoordigt de Indogermaansche ŏ: lat., octo, got., ahtan, acht; de Indogermaansche ă, gr., agros, got., akrs; de Indogermaansche ə: indogerm., pətr, got., fadar.

‘De korte a verwisselt dikwijls met è.’

Bard - berd; Barm - berm; Barvoets - bervoets; Dal - del; Arg - erg; Arm - erm; Flasch - flesch; Hark - herk; Karre - kerre; Lakmoes - lekmoes; Mark - merk; Markt - merkt; Slak - slek; Tarwe - terwe; Warme - werme.

Deze korte a ging onder frieschen invloed verloren. Het Oudsaksensch heeft immers zijne korte a nog al wel bewaard.

't Is meest voor muta en in r- verbindingen dat a met e in 't friesch verwisselt, o.a. in de volgende voorbeelden:

Bek - rug; Berd - bard; Dei - dag.

Dit Friesch woord dei wordt aldus gebezigd in Fransch-Vlanderen.

Bern - kind; Erm - arm; Feste - vasten; Kerl - kerel; Merk - munt; Merke - veld; Serk - kist; Sket - schat; Skerd - snede; Therm - darm, enz.

_**_*

‘De korte a verwisselt ook met de korte o.’

Af - of; Damp - domp; Fladderen - flodderen; Karst - korst; Snakken - snokken; Zacht - zocht, enz.

Hier kunnen wij met Saksenschen en Frieschen invloed te doen hebben.

In 't Nieuwsaksensch verwisselt ŏ zeer dikwijls met ă.

In 't Oudfriesch vinden wij ŏ voor ă in de volgende gevallen:

1^o In gedaanten lijk:

Ol - olsa; Olle - olra; Oldus - ollena,

die zuiver West-Vlaamsch klinken.

2^o Voor m en n in geslotene en opene geklemtoonde lettergrepen.

Bon - ban; Brond - branden; Dronckere - dronkaard;

[p. 204]

Lom - lam; Lond - land; Ombecht - ambacht; Pond - pand; Wonspreke - wansprake; Lona - laan; Fona - vanedrager; Bona - moordenaar, enz.

_**_*

't Verdoken blommeken verrukt de ooge van den kruidkenner, die 't, al slenterende langs den heuvelkant, weet op te speuren. Evenveel belang is er en genot in 't afluisteren van 't wisselend spel der klanken, die van de lippen rollen der eenvoudige landmenschen: komen ze uit verre tijden geen getuigenisse geven van de afkomst der vaderen? Bevielen ze de ooren onzer voormenschen niet en wierden ze met hunnen adem niet uitgebracht.

J. Claerhout