|
| |
| |
Uit Friesland
IN den Frieschen Volksalmanak voor het jaar 1891 staat er een oproep tot de vrije Friezen, waarvan het hoofd, in Frieslând frîsk! een weêrklank schijnt van ons in Vlaanderen vlaamsch!
Wij hebben dien oproep, op de eene zijde in 't friesch, op de andere zijde, woord voor woord, in 't vlaamsch overgedrukt.
De woorden die eigentlijk friesch zijn, en schier zonder weerga in ons vlaamsch, zijn de volgende:
Dreeg, draag: kloek, solide, zoo ze nu zeggen. Er: hij, gelijk in hoogduitsch. Hawar! friesche uitroep, in 't fransch: Allons! Heiteland: vaderland. Hja: zij, in 't fransch, elle, elles. Tsjoede: kwade, booze. Ont: tot dat, b.v. in 't vlaamsch onthier. Sliucht: slecht, d.i. effen. Yet, yette: nog; dit woord is het engelsche yet; in 't vlaamsch ware 't iewat.
| |
| |
In Frieslând frîsk!
't Frîske hert fen 't freämde oerheard,
Frîske seden 't folk ûntleard,
Frîske deugden bûte keard,
Frîske tael forskopt, ûnteard, -
Nea nin seine ûs Frieslând winth,
Ont dy fjouer net mear sint.
Under de oarkûnden în it archîf fen Epama-hûs to Isbrechtum fînth ma in briefke în it frîsk, Ao 1529 skreawn throch Gerold Herama oan Hear Goslick Jongama, în de skiednis fen Frieslând wol bikend. Dit briefke hath it folgjende freämde ûnderskrift: ‘Disse brief seint my Hear Goslick ongeopbritzen weer ende wolde niet lisse.’ Dy wirden jowe ûs derthroch in merkwirdich preauke fen de ôfgrîselike frîso-hollândske mingelsprake fen dy dagen, do de ûnlîke strîd dy de frîske tael tsjin dîtske, binammen hollândske înfloed to strîden hied, yette net lang lîn bigûn wier, end de earste edelliude, - it ûnderskrift biwîsth it, - hjar yet mar thige min în it hollândsk ûterje koeden.
Dy strîd twiske frîsk end hollândsk, lit ûs ljeavor sidse, twiske frîsk end ûtlândsk, dûret ek în ûs dagen, fjirde heal ieu lettor, yet altîd throch; yette moatte wy Friesen for it bihâld fen ûs tael hoek hâlde tsjin hollândske, end for it bihâld fen ûs eginaerd end ûs âlde frîske sin, binammen tsjin franske geast end înfloed, d.i. de geast fen ûnleaue end stofforgodinge mei al hjar heillease folgen fen jild- end selfsucht.
End och, det îverjen end strîden for de eare end de bloi fen ûs frîskdom end ûs tael, fen ûs âlde folks- end eginaerd, is net it foarstean fen ‘provincialisme,’ în de tsjoede biteikenisse fen det wird, lîk as wol ris sein wirth, ek wol, - o grouel! - throch Friesen; nee, ûs sake, it herte seith it ûs, - is edelor end stieth heegor, o folle heegor; ûs feane is net mar in goue flagje, hja is de
| |
| |
In Frieschland Friesch!
't Friesche hert van 't vreemde overheerd,
Friesche zeden 't volk ontleerd,
Friesche deugden buiten gekeerd,
Friesche taal verschopt, onteerd, -
nooit geeneen zegene ons Friesland wint,
ont die viere niet meer (en) zijn.
Onder de oorkonden in 'et archif van Epama-huis te IJsbrechthem vindt me' een briefke in 'et Friesch, Ao 1529 geschreven door Gerold Herema aan Heer Goslick Jongama, in de geschiedenis van Friesland wel bekend. Dit briefke heeft 'et volgende vreemde onderschrift: ‘Disse brief seint my Hear Goslick ongeopbritzen weer ende wolde niet lisse.’ Die woorden geven ons daardoor een merkweerdig proefke van de afgrijzelijke frisohollandsche mingelsprake van die dagen, doen de ongelijke strijd die de friesche taal tegen dietsche, bij namen hollandsche invloed te strijden had yette niet lang leên begonnen was, en de eerste edelluiden, - 'et onderschrift bewijst 'et - haar yet maar (van) degen minderachtig in 'et hollandsch uiten (en) konden.
Die strijd tusschen friesch end hollandsch, laat ons liever zeggen, tusschen friesch end uitlandsch, duurt ook in onz' dagen, vierde halve eeuw later, yet altijd door; yette moeten wij Friezen voor 'et behoud van onz' taal hoek houden tegen hollandsche, end voor 'et behoud van onzen eigenaard end onzen ouden frieschen zin, bij namen tegen franschen geest end invloed, d.i. de geest van ongeloove end stofvergodinge mee al haar heillooze gevolgen van geld- end zelfzucht.
End och, dat ijveren end strijden voor de eere end den bloei van ons frieschdom end onz' taal, van onze oude volksend eigenaard, (en) is niet 'et verstaan van ‘provincialisme,’ in de tsjoede beteekenisse van dat woord, gelijk als wel (een) reis gezeid wordt, ook wel - o grouwel! - door Friezen; nee' onz' zake, 'et herte zegt 'et ons - is edeler end staat hooger, o vele hooger; onz' vane (en)
| |
| |
hillige feane fen in folk, ja fen it âldste folk în al de Nederlânden, romroftich ûnder alle Germanen!
Derom den habbe wy riucht ta det îverjen end ta dy strîd, mar lîk as ‘adeldom forplichtet,’ ja, lîk as de wiere edelman, d.i. de edelman sa er heart to wêsen, for him selm, gjin riuchten, alinne plichten kenth, sa moatte ek wy Friesen, oertsjûge fen ûs adeldom ûnder de Nederlânders, end just derom end derthroch, al-Nederlând ta byspil wêse în it bihoffenjen fen âld-nederlândske, fen âld-dîtske deugden.
Hawar den Friesen, weitsje! Thinke oan de wirden fen Dr. Joast Hiddes: ‘De tael is hiel it folk, hja is de natie self,’ end dogge wy net mei oan it forbasterjen fen ûs sprake, det plechtanker fen ûs friskdom, liene wy net it ear oan mannen, ek ûnder ûs, dy sidse det der în de nyore tîd mei sîn spoar- end tramwegen, for ûs frìskdom, for ûs tael end eginaerd, gjin plak mear is, det dy ûttsjinne habbe, det wy neat net oars mear dwaen kinne as to soargjen det wy ‘mei eare ûndergeane,’ nee, wêse wy stând-Friesen, net alinne frye-Friesen, mar stând-Friesen end stând-Friesinnen, ta hwet rang of stând în de maetskippy wy ek biheäre, wêse wy stând-Friesen end stând-Friesinnen, det is, - lîk as ûs afaers, - from, ienfâldich, dreeg end nederich fen herte, riucht end sliucht, end fol fiûr în it fêst hâlden oan goede âld-faderlike seden end brûkmen, - den, mar ek den alinne, scille wy net ‘mei eara ûndergean,’ mar scil, as de Heare God wol end mei Sîn help, einlings yette de sîge oan ûs komme, det is, scille ûs seden end ûs tael wer as by âlds ‘van vreemde smetten vrij’ wirde, ja scil ûs, den sûnde, frîske geast al - Nederlând ta seine wirde, ûs geast den fry fen alle oerdwealskens end greatskens, fen alle jild- end selfsucht, dy ûndeugden dy it hjoeddeiske friske folk fordeäre.
Den, mar ek den allinne, scil Friesland wer seine ‘winne’ kinne; den allinne scil net sein hoege to wirden det
| |
| |
is niet maar een goudene vlagge, hja is de heilige vane van een volk, ja van 'et oudste volk in al de Nederlanden, roemruchtig onder alle Germanen.
Daarom dan hebben wij recht tot dat ijveren end tot dien strijd, maar lijk als ‘adeldom verplicht,’ ja, lijk als de ware edelman, d.i. de edelman zoo er behoort te wezen, voor hem zelf, geen rechten, alleene plichten kent, zoo moeten ook wij Friezen, overtuigd van onzen adeldom onder de Nederlanders, end just daarom en daardoor, al-Nederland te bijspel wezen in het behoefenen van oud-nederlandsche, van oud-dietsche deugden.
Hawar dan Friezen, waakt! Dinkt aan de woorden van Dr. Joost Hiddes: ‘De taal is heel 'et volk, hja is de natie zelf,’ en doen wij niet mee aan 't verbasteren van onz' sprake, dat plechtanker van ons frieschdom, leenen wij niet 'et oor aan mannen, ook onder ons, die zeggen dat er in de nieuwere tijd, mee zijn spoor- end tramwegen, voor ons frieschdom, voor onz' taal end eigenaard, geen plek meer (en) is, dat die uitgediend hebben, dat wij niets niet anders meer doen (en) kunnen als te zorgen dat wij ‘mee eere ondergaan,’ nee' wezen wij stand-Friezen, niet alleene vrije Friezen, maar stand-Friezen end stand-Friezinnen, te wat rang of stand in de maatschappij wij ook behooren, wezen wij stand-Friezen end stand-Friezinnen, dat is, - lijk als onz' ouvaders, - vroom, eenvoudig, dreeg end nederig van herte, recht end slecht, end vol vier in 'et vasthouden aan goede oud-vaderlijke zeden en gebruikingen, - dan, maar ook dan alleene, zullen wij niet ‘mee' eere ondergaan’, maar zal, als de Heere God wil end mee Zijn hulp, endlings yette de zege aan ons kommen, dat is, zullen onz' zeden end onz' taal weêr als bij ouds ‘van vreemde smetten vrij’ worden, ja zal onze dan gezonde friesche geest al - Nederland ten zegene worden,
onze geest dan vrij van alle overweeldigheid en grootsheid, van alle geld- en zelfzucht, die ondeugden die 'et huidendaagsche friesche volk verderven.
Dan, maar ook dan alleene, zal Friesland weer zegene ‘winnen’ kunnen; dan alleene (en) zal (er) niet gezeid
| |
| |
ek în ûs heiteland ‘vaderlandsliefde en geestdrift zieltogen in de armen van het ongeloof,’ nee, ek yet în ûs dagen en în de takomst scille den de wirden biwiërheide wirde, for achttsjien ieuen throch de Romein Tacitus skreawn: ‘Clarum inter Germanos Frisium nomen,’ d.i.: forneamd ûnder de Germanen is de namme der Friesen!
Hjelsum, Simmermoanne 1890.
Jan van Wageningen thoe Dekama
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
