Biekorf. Jaargang 2

Mingelmaren

Een friesche nieuwjaarwensch.

‘HO graech ik Jo ris sprekke woe,
Dat 'k Jo mijn winsken sizze koe,
Ik wit dat dit net wirde kin.
'k Lit nou Jo mei dit kaertsje witte,
Dat 'k yet deselde for Jo bin;
En rop romhertich Jo tomiette:
Hab altyd eltse libbensdey
De romt fen segen op Jou wey.’

Bin, ben; deselde, de zelfste; eltse, elke; fen, van; graech, graag, geerne; hab, heb; ho, hoe; jo, je, u; jou, jen, uw; kin, kan; koe, kon; libbensdei, levensdag; lit, laat; mei, met; net, niet; nou, nu; ris, een reis, eens; romhertich, ruimhertig; romt, ruimte, overvloed; rop, roep; sizze, zeggen; sprekke, spreken; tomiette. te (ge) moete; wei, weg; wirde, worden, zijn; wit, weet; witte, weten; woe, wou, wilde; yet, nog. - G.G.

HEDENDAAGS spreekt men vele van verminderinge van uren en verhooginge van loon voor den werkman. Ja menigeen steekt over naar America om daar een gemakkelijk leven te leiden, zoo meenen zij ten minsten.

Maar is het niet bewezen dat het handwerk in America min geldt dan alhier, en dat, als de werklieden meer winnen, het is, omdat zij meer werken dan in onze gewesten.

In Duitsch- en Zwitserland bij voorbeeld betaalt men 3 f. 27 voor het verveerdigen van sommige geweefsels die in Engelland 3 frank, en in America maar 2 f. 20 betaald en worden.

Hoe dat verschil uitgeleid?

[p. 15]

Het is omdat onze werkman maar 2 of 3 getouwen en bestiert terwijl deze der Vereenigde Staten er van 6 tot 8 bezorgt.

In eene der grootste uurwerkmakerijen van de nieuwe wereld wint ieder werkman 53 f. 55 te weke, dat is vier maal meer dan in Duitsch- of Zwitserland.

Dit werkhuis gebruikt 420 menschen, maakt wekelijks 9,000 uurwerken, die dooreen aan 7 f. 50 verkocht worden, en brengt bij gevolge 67,500 f. te weke op. In dien tijd betaalt men 22,500 f. daghure. De werkman ontvangt dus 2 f. 50 voor ieder uurwerk, dat is het derde van de weerde. In 't Zwarte Woud beloopt het handwerk tot de 3/5 der weerde.

Heden maken 600 man, in de Vereenigde Staten, al zooveel landbouwgerief als 2145 man er over 20 jaar konden afdoen.

Voortijds woef een volwassen man 39 tot 44 meters lijnwaad te weke, en nu weeft hij er met den stoom 1371 meters in den zelfsten tijd.

Tien werklieden der Vereenigde Staten winnen genoeg om 1000 menschen te onderhouden.

250,000 dienstlieden doen er met den ijzerweg, voor gewillig 2 milliarden en half, een vervoer waarvoor er eertijds 13 millioen menschen, 54 millioen peerden en 55 milliarden frank zouden noodig geweest hebben.

Dit strekke tot voorbeeld der veranderingen die de stoom in het werk te wege bracht.

UITWIJZENS Verslagen en mededeelingen der Koninklijke Vl. Academie 1890 November, heeft 's Konings Vlaamsche Taalkamer, van over jaar reeds besloten eenen woordenboek te maken en uit te geven, die heeten zou Algemeen Nederlandsch Vak- en Kunstwoordenboek.

Eerst zal zij ‘eene afzonderlijke lijst van woorden laten verschijnen voor ieder vak, dat is voor ieder ambacht, voor ieder beroep, voor iedere wetenschap en elken tak daarvan... Later, wanneer al of nagenoeg al de bronnen zoo zouden verzameld zijn, ware het betrekkelijk gemakkelijk het Algemeen Kunst- en Valwoordenboek op te maken: het zou de synthesis zijn van al die afzonderlijke lijsten’.

Derhalve zullen alle Dietsche taalgeleerden en vaklieden uitgenoodigd worden, om dergelijke woordenlijsten op te stellen en in te zenden.

't Gedacht is goed en de onderneminge loffelijk.

Doch krijgen wij daarmeê eenen woordenboek van zooveel mogelijk ‘zuivere, echt Nederlandsche of Dietsche vakwoorden’?

Wij vreezen van neen.

[p. 16]

Immers, het echt germaansch zijn der bewoordingen en wordt aan de medewerkers niet genoeg aanbevolen. Integendeel. Op bldz. 283 der bovengemelde Verslagen lezen wij: ‘Den Zuidnederlandschen strijdgenooten zij op het hart gedrukt, dat de Koninklijke Vlaamsche Academie alle noodelooze woordensmederij veroordeelen zal. Sommige uitdrukkingen die, door een langdurig en algemeen verspreid gebruik burgerrecht hebben verkregen, kunnen moeilijk of niet geweerd worden’.

Dat is altemale heel waar. En nochtans, die twee laatste zinsneden hadden wij liever gewijzigd gezien; want zij zullen oorzake zijn dat vele noodelooze schuimwoorden in dat werk sluipen, die geheel gemakkelijk, met een nuttig en taalmatig woordengesmeedsel, of zelfs zonder eenig woordengesmeedsel, kunnen geweerd en vervangen worden.

Het zal dus, is 't te vreezen, een halfbakken werk zijn. Dat is jammer!

DIE 't vlaamsch willen verachtelijk maken en de schrijvers uit West-Vlaanderen gestadig beknibbelen, hebben altijd het voorbeeld van Vrankrijk op de lippen om de eenheid van spellen te verheffen.

Zij en weten niet dat er in Vrankrijk ook gestreden wordt en getwist over spelling, dat mannen lijk Breal en Havet tegen het kraam der gebrekelijke fransche spelling opkomen, dat de spelling, door de taalkamer opgedrongen, staat om in duigen te vallen.

Les philologues n'abondent pas à l'académie française, zegt het Polybilion van Slachtmaand 1890.

_**_*

De Romania van October laatstleden deelt het grafschrift mede van paus Gregorius V.

Deze sprak onze taal. Het grafschrift luidt:

‘Usus francisca, vulgari et voce latina, instituit populos eloquio triplice.’

_**_*

Onze Loquela is het eenigste tijdschrift dat enkel met Germaansche taalkunde bezig is.

In Noord-Nederland verschijnen Noord en Zuid en het tijdschrift voor Nederlandsche taal en Letterkunde. Noord en Zuid placht met taalkunde alleen bezig te zijn: nu handelt het meest over letterkunde. Het Tijdschrift van Leiden, waar de beste taalgeleerden van Nederland in medewerken, geeft ook nog al wel bijdragen over letterkundige geschiedenis.