|
| |
| |
Cornelis Cansele
CORNELIS, anders gezeid Nelis of Neel, Cansele woonde, in de jaren 1460-77, rechts buiten de oude stad Kortrijk, daaromtrent waar nu 's Lands hapsaarden, wapenruiters of gendarms hunne huizingen hebben, te weten op de Houtmart, die vroeger een vrij geweed, een broel, een driesch was, aanzijds den hoogen vijver, dan stads vesten.
Cornelis moest de wapens opvatten en zijne Gravinne gaan dienen, immers de Franschen waren in 't Land gevallen en zaten te Doornijk.
De Vlamingen lagen tot Spiere, wel begraven en omwaterd, tusschen Kortrijk en Doornijk.
Het overige dat ik wete van Cornelis Cansele en is niet vele, en gij en zoudt het niet verstaan, ware 't dat ik de zaken niet van verder op en haalde.
Luistert dan naar de Excellente Chronique van Vlanderen, en naar andere oude bescheeden van dien tijd:
‘Item, het geviel up den vijfsten dag van Lauwe, Zondag wezende, ende ook Dertienavond, zoo kwamen die Zwitsen, met grooter mogendhede, omtrent den tien uren voor der noene, up den Hertoge Kaerle, daar bitterlijken zeer geslegen was.
Daar zag men den Hertoge Kaerle, als een brieschenden leeuw, rijden in die menigte van den Zwitsen, smijtende ende hauwende, zonder ontziennesse.
Ende het geviel dat die Zwitsen die victorie hadden, ende ons volk was jammerlijk vermoord, ende vele verdronken in die riviere.
| |
| |
Ende es wel te bemoedene dat die Hertoge Kaerle daar in dien strijd bleef, ende menig edelman, want zij en spaarden niemand.
Ende deze felle bloedige strijd geviel up den vijfsten dag van Lauwe, voor die stede van Nanchy, in 't jaer 1476, up Dertienavend.
God gedinke alle zielen. Amen!’
‘Item, in die zelve maand kwam die koning van Vrankerijke, Lodewijk die elfste van dier name, met grooter macht van volke in 't land van Vlanderen, ende dede groote overdaad in 't voorzeide land; daar Mijnheere van Soeterstede ende Mijnheere van Peene, met den Casselaars ende anderen Vlamingen, hem vromelijk jegen weerden; maar haarlieder macht was te kleene, dat zij den koning niet bestrijden en mochten.’
De Bruggelingen, de Iperlingen, de Gentenaars, en ook die van Kortrijk, trokken gezamentlijk ter Spiersche reize, zoo men zei, dat is naar Spiere, onder Doornijk, waar de Franschen lagen.
‘Up den veertiensten dag in Meie, welk was ons Heeren Hemelvaartdag, zoo was een algemeene processie gedregen, t'Sinte Cruys buiten Brugge, met den drie fierters, te wetene Sinte Donaes, Sinte Bonifacius ende Sinte Loy, om onzen Heere te bidden dat alle dingen zaliglijk vergaan mochten.
En men strooide den volgenden jaarwijzer:
Merkelyk es nu in 't land van Vlanderen
comende moeite en groote onlede:
conink Lodewyk wil ons slaan in spanderen,
cracht doende zynder nichte ende mette mede;
confuselyk vernielende casteel ende stede,
langende naar der Vlamingen bloed.
Voorwaar, het is een simpel zede
up eene weeze te strydene ende maged zoet,
vergetende 't bestand ende belofte goed.
Van den welken wy processie dragen,
veertiene in Meie, met fierters behoed,
in Sinte Cruys kerke. Nood doet ons klagen:
Jesus behoede Vlanderen van plagen!’
De eerste Roomsche telteekens van iedere reke bijeen- | |
| |
gerekend wijzen het jaar ons Heeren MCCCCLVVVVVII, dat is 1477.
‘Item, up den zelven tijd was te Brugge geordonneerd, om den grooten onvoorzienigen kost, die die stede van Brugge, dagelijks aankwam, dat men die rijke poorters van Brugge bidden zoude dat zij wat leeningen zouden willen doen, elk naar zijn vermeugen, te wetene 50 pond, 40 pond, 30 pond of 20, 12 of 10 of 6 of 3 pond, som meer, som min.
Ende dien zelven die dat leenden was zeker gedaan van betaald te zijne in toekomenden tijden.’
Dewelke leeninge bedroeg eene groote somme van penningen.
‘Item, was nog geordonneerd te Brugge uit te zendene te peerde 50 mannen van wapenen, elk man met drie peerden, geheeten de vichtig glaviën, ende dat, elk up der stede kost van Brugge; waarof dat elke glavie hadde 25 pond groote, bedragende in 't geheele 1300 pond groote, welke somme al gevonden was in dezer voorzeider leeninge...
Ende dat was gedaan up den dertiensten dag van Wedemaand. Zoo was 't geld gezonden in 't heer te Spiere. Ende daar was elken betalinge gedaan.
Ende deze 50 glaviën van Brugge trokken ten heerewaard, wel gewapend ende voorzien, up den 16sten dag van Wedemaand, anno 1477.
Item, om 't voorzeide volk van Vlanderen moed te gevene, zoo was te Brugge een dichtken gemaakt, up den name van onze jonge Vorstinne, jonkvrouwe Mary van Borgoenjen, als quansuis of zij 't in 't heer gezonden hadde, als hiernaar volgt:
Mijne geminde, ik bid u hertelijk,
aanziet hoe lettel mijn voys geacht es;
remedieert mijn lijden smertelijk,
in alzoo varre als 't in uw macht es,
van hem die mij ter vonten hief.
Ach, doet mij bijstand, eer't al versmacht es:
nooit volk zoo goede canse besief.
Betrouwt in Gode, heb-dij mij lief;
voor eene maagd vechten es eere ende vreugd;
| |
| |
raapt moed, gij bluscht uw eigen grief;
God zal ons helpen bij zijnder deugd.
Ook bidde ik u minlijk, hebt, of gij meugt,
eendrachtigheid tsamen, wat 's geschied',
ne weest in zijn heerkracht niet ongeheugd,
in 't meeste volk en ligt die victorie niet;
eere, jonste en deugd mijn ziele u biedt.
Bij mij, als jonge Princesse kleene.
Doet bijstand! Dat u God vreugd verleene!’
De eerste boekstaven van de zestien eerste reken van dit bovenstaande dichtken, maken de woorden: Mari van Burgoenie.
‘Ende dat zelfste geschrifte was gezonden in 't Gentsche ende in 't Brugsche heer ende was alomme wellekomme.
Ende ook waren deze twee heerkrachten, als Gent, met haarder casselderije, ende Brugge, met die van den vrijen, met den smallen steden, Curtrijcke, Iper, enz., zeer sterk ende wel gelegerd in 't veld te Spiere; ende elk hadde zijn part, zoo vromelijk ende sterk voorzien, alzoo den oorloge toebehoorde, dat het een wonder om ziene was.
Item, deze heere van Gheldere, rijdende omtrent Doornijke met luttel volk van wapenen bij hem, en 't was hooge up den dag geworden, te weten up den 16sten dag in Wedemaand...
Deze Hertoge aldus rijdende, zoo kwamen die Françoysen t'eender poorten uit van Doornijke, ende besprongen hem met grooter menigte, zoo varre dat 't hem geraden was te vlie'ene. Maar hij zeide: Dat en zal mij God nimmermeer verwijten, dat ik vlie'en zal of dat ik mijns danks mij zal gevangen geven, maar ik zalder mij deure vechten of dood blijven.’
Hij bleef dood, inderdaad, want hij al te zeer vermenigd was; en de Françoysen begroeven hem in Sint Jacops capelle, te Doornijke.
‘Item, die van Doornijke, zij kwamen, up den 30sten dag van Wedemaand 1477, 's morgens, met 't rijzen van der zonnen, met drie groote heerkrachten, al te peerde ende wel gewapend.
Ende daar ward er groote menigte van Vlamingen die
| |
| |
kele afgesteken. Eenige zwommen deur die Schelde, andere liepen duiken in bosschen en in hagen, andere ontsnapten 't, ende liepen thuizewaard.
Ende daar waren vele Bruggelingen gevangen ende geleed binnen Doornijke, daar zij hoogelijk gelost waren, ten grooten zwaren gelde.
Item, dat die van Brugge zeggen wilden dat zij verraden waren!
Dat was al niet, maar zij waren zoo weeldig ende zoo brooddronken, dat zij geen zorge en droegen, want zij hadden meestendeel al 12 groote 's daags; zij dronken hemlieden dronken, zij speelden 't verkeerde, ende zij roefelden. Eenige ontboden bedden van Brugge, ende deden haarlieder wijfs bij hem komen, als of 't er al kermesse geweest hadde. Ende eenige ward er die zongen al den dag:
Ende anderen zeiden:
Ende zij en ontzagen heuren capitein niet. Ende aldus kwam die slachtinge up die van Brugge.
Ende daar bleef gevangen de capitein van den rooden Caproenen, diewelke hiet Pieter die Mol. Ende Jacob van Halewijn, Baliu van Brugge, was daar ook gevangen, ende nog veel meer andere ambachtslieden ende gemeen volk.’
Van de Kortrijksche ambachtslieden wierden er ook gevangen, maar och arme, niet gelost, te grooten gelde! Onder dezen was, Nelis Cansele, zoo gij zult hooren:
‘In 't jaar ons Heeren 1477 geviel 't, in de Spiersche reize, dat een man van de stede van Curterycke, genoemd Cornelis Cansele ward gevangen van den Françoysen ende gevoerd te Doornijke, daar hij was in zwaarder gevangenessen ende in grooter pijnen, eenen termijn van dagen, dat 'ne niemend en volgde omme te lossene.
| |
| |
De Françoysen dit anziende, dat 'ne niement en volgde, zij en wilden hem niet langer respijt geven; zij zeiden: Wij zullen u gaan verdrinken in de Schelde, in eenen zak, ende alle die hier zijn.
Hij, de voormelde man, bad met inniger bede, ende riep up onzer Vrouwe van Ghuedelghem, ende beloofde daar, mochte hij zijn lijf behouden ende uit den handen van den Françoysen ontkomen, ende hij te Curterycke kame, hij zoude onzer lieven Vrouwen van Ghuedelghem verzoeken, kruipende over zijne knien van daar hij woonde, ende was aan eenen driesch tusschen der Steenpoorte en de Canonikpoorte.
Nota. Achtervolgende de woorden van de Françoysen voorzeid, zoo namen zij achte gevangene, ende deze Cornelis Cansele voorzeid was de negenste.
De voorzeide acht persoonen worden gezakt elk, ende versmoord; ende hij die de negenste was ward ook gezakt, ende den zak gebonden met eender koorde, ende ward geworpen in 't watere.
De zak ontband ende de voorzeide persoon kwam te kante.
Hij ward weder gevangen ende gezakt, ende weder in 't water geworpen.
Anderwarven in 't water wezende, de zak ontband, ende hij kwam anderwarven te kante.
Ende doe ward hij derdewarven gevangen ende gezakt, ende wedere in 't watere geworpen.
Hij derdewarven in 't water wezende, de zak ontband als te vooren, ende de voorschreven Cornelis kam te kante.
De Françoysen, dit ziende, zeinden hemlieden, zeggende: Hij moet Gode, of ons Vrouwen, of eenigen Sant vele liefs gedaan hebben, ende es betere dan wij!
Ende gaven den voorzeiden persoon weg ende geleede, ende es den Françoysen ontkommen, ende te Curterycke kommen, ende heeft zijn lijf behouden, bij der hulpe Gods ende onzer liever Vrouwen van Ghuedelghem.
Ende heeft zijn pelgrimage angenomen, kruipende over zijne knien, ende es kommen deur de stede van Curterycke, al kruipende, ende een kindeken, in zijn lijnwaad, met hem gaande, dragende eene schoone kerse, daar 't menig mensche aanzag.
| |
| |
Ende heeft zijn pelgrimage ende offerande gedaan te Ghuedelghem, daar 't menig mensche zag.
Gode lof ende onzer Vrouwen, die dit mirakel daden zoo geschien.
Ende heeft brocht de koorde, daarmede dat de zak toegebonden was, dewelke nog hangt, alzoo men zien mag, voor onzer Vrouwen.’
Uit eenen handboek, gejaarmerkt 1450, behoorende Onzer Vrouwen Gilde van Gulleghem, afgeschreven op den 14 Febr. 1660, en overeenkomend gevonden door J.B. Verbeq, notaris tot Kortrijk.
Guido Gezelle
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
