Biekorf. Jaargang 1

Aloude geplogentheden der Vlaamsche Visschers

DE geschiedenis der Vlaamsche Visscherij, onder meer dan een opzicht zeer belangrijk, maakt ons bekend met menig gebruik, dat thans teenemaal verdwenen is en verdient geboekt te worden. Zoo hebben wij eerst en vooral het heilig geld aan te stippen.

De visschers van Vlaanderen plachten jaarlijks een deel hunner haringvangst aan hunne parochiekerk te geven. Krachtens eene overeenkomst, ten jare 1235 gesloten met den Abt van Sint-Niklaais bij Veurne, gaven die van Nieupoort een derde der haringtiende aan den Abt van gezeide Abdij, die de Patroon was hunner parochiekerke, een ander derde aan de kerkfabriek en het overige derde aan de armen. 't Is hetgeen alle jare in de rekeningen van kerk en disch onder de ontvangsten wierd aangestipt en genoemd het helich ghelt of 't helich deel.

De kerkrekeningen van Nieupoort in de jaren 1400 en 1500 maken nog gewag van giften van ‘corfvissche’ of verschen visch, dien men in korven lei.

Te Oostende gaf men het heilig geld in munte, namentlijk 3 schellingen voor elk pond grooten ‘dat de stierlieden ende huerlieder medereeders jaerlicx hebben ende winnen binder haeryncteelt boven alle kosten.’ (Kerkrekening van 1548). Dezelfde rekening vermeldt nog den ontvangst van 12 schellingen voor eiken vreemden huerknaep dien de stierlieden naar zee hadden medegenomen binst de haringteelt.

Te Lombardie gaven de visschers jaarlijks eenige tunnekins haring (het vierde eener ton of 200 haringen)

[p. 284]

aan de kerk. De kerkfabriek, zooals te Nieupoort, verkocht ze vervolgens ten haren profijte.

In de kerkrekening van Blankenberghe over het jaar 1579 is er spraak van de kerckeplacken, ‘die men de kercke is gheldende van elcken voorhoop vis.’

Te Duinkerke kende men de offerande van het heilig net, 't is te zeggen den opbrengst van het eerste net dat de visschers in zee hadden geworpen. Dit gebruik bleef in wezen aldaar tot in 1651.

De offerande der Engelsche visschers droeg den naam van Christ half dole, 't welk gekend was in alle de visscherssteden en dorpen der engelsche kust en maar in 't midden der huidige eeuw afgeschaft geweest is.

Te Yarmouth, weleer de bijzonderste vischvangsthaven van Engeland, wierd een deel der winst van ieder schip dat van die haven gebruik miek, gelijkelijk verdeeld tusschen de stad en de kerk.

Het onlangs verschenen werk van M. De Caux ‘The Herring and the Herring Fishery,’ waaruit wij hooger gemelde bijzonderheden betrekkelijk de Engelsche visschers getrokken hebben, maakt ons ook met andere godsdienstige geplogentheden die eertijds onder hen in voege waren bekend.

Onder de regeering van Willem den Rosse (gekroond in 1087), bouwde Willem Herbert de Losinga, Bisschop van Norwich, eene kapel aldaar, nabij de zee; een priester was gelast de goddelijke diensten te verrichten in die kapel, en te bidden voor de gezondheid en den voorspoed der haringvisschers die binst den haringtijd uit de haven van Yarmouth voeren.

Het schijnt dat er in andere plaatsen van Engeland ook gebeden wierd voor de welvaart der Engelsche visschers, en hooger genoemde schrijver geeft zelfs de lijst der psalmen die men te dier gelegentheid zong. Vóór de Hervorming, gaf de priester alle jare de zegening aan de visscherij.

Dit staat in verband met de zeewijding die op onze kust, namentlijk te Oostende, jaarlijks plaats grijpt en in laatst genoemde stad zooveel volk lokt. Wat de oudheid

[p. 285]

dezer schoone plechtigheid alhier betreft, de oudste text daarmede in betrekking, dien wij gevonden hebben, jaarteekent van 1712. In de jaren 1700 en tot over een dertigtal jaren placht men de zeewijding te doen op den vloer (plateforme) die gelegen was op het Oosteinde van den zeedijk.

Hedendaags nog bestaat het gebruik te Oostende, van door den priester de nieuwe sloep te doen zegenen, vooraleer zij voor de eerste maal in zee gaat. Dien dag gaat de bemanning der sloep mis hooren om Gods zegen af te smeeken over de reizen welke zij zullen ondernemen op de onstuimige wateren van den Oceaan:

‘Op 't krakend hout, dat hupt en

zwankelt door de baren,

en broos, den broozen schat van

's zeemans leven draagt!’

(Guido Gezelle)

_**_*

Laat ons terug keeren naar Nieupoort. Daar was het verboden verschen haring te verkoopen eer de eerste mis gedaan was in de kapel van het Gasthuis, ‘of doet men ghene int Gasthuus, deerste messe in de kerke’ (Keuren).

't Is in het Gasthuis dat de haringklok, te Oostende het ‘harincscellekin geheeten’ - gewijd wierd. Die klok hing ‘up den thor jeghen de copinghe’ of vischmijn. Zie hier eene niet belanglooze bepaling van eene oude keure, aangaande die klok:

‘Item es ghecuerd dat men vordan in den haring tijd zal luden de clocke die hanghet up den thor jeghen de copinghe alst ghesacreerd word int Gasthuus, ende die zal luden alzo langhe als tglas lopen zal omtrent eene halve huere, ende zo wie haring hebben zal in de havene te vercopene zal moeten commen bin dien ludene in de bane of hine zal niet vercopen voor ten andren ghetide, ende zal verbueren III ℔ telker waerf up dat hijs heift boven der last ende boven dor halver last XX s. telker ende beneden der duust X. s., ende alst ghetide comt achter dat de messe zal ziin ghedaen,

[p. 286]

dat men de clocke zal doen luden als de stroom vut zal gaen, ende daer zij niet camen bin den ludene vander vors. clocke, zij zullen moeten bliven ligghen toten andren ghetide daernaest commende zonder verdragh.’

De archieven van deze stad vermelden ook wat men noemde het gancgheld, ten bate van gezeid Hospitaal:

‘Item es ghecuerd dat alle haringhiers die commen zullen bin der havene waer zij ligghen jeghen de caye of eldre weider zij ganghen orboren of en doen den Gasthuse betalen hare gancgheld te weitene. I^c haringhes van der teilt up III ℔.’ (Keuren).

_**_*

In de jaren 1600 kwamen de visschers van Nieupoort alle jare deel nemen aan de Sint-Jans processie van Middelkerke.

‘Betaelt aen Pieter Mesthagh de somme van 3 p. 9 sch. 4 gr., over theire tsijnen huuse ghedaen, zoo bij de wercklieden, vermaeckende de clock ghebijnden, pachters ter auditie van de voorgaande rekenijnghe, alsmede bijde visschers van Nieupoort die naer oude ghewoonte aldaer commen op Sint Jans dagh, omme de processie te vereeren...’

(Rek. der kerk van Middelkerke, anno 1681, f^o 86 v.).

In sommige zeesteden placht men eenen roozenhoed te bieden aan de bemanning der haringbuis, die in den haringtijd de eerste de haven binnenzeilde.

Dit leert ons eene aanteekening van den resolutieboek der stad Oostende, anno 1618.

De droevige gebeurtenissen der jaren 1500 en het beleg hadden de nijverheid der vischvangst op onze kusten plat gelegd en Oostende gansch vernield. De Wethouders der stad wendden pogingen aan om de haringvisscherij her op te beuren, die eertijds bloeiend was alhier.

Reg. Vander Camere, 1618, f^o 53.

‘Den XXX^en vander maendt van Augusty XVI^c achthiene, zijn alhier binnen deser haven ghearriveert twee harynckbuyssen, deel van achte, ande wel. bij

[p. 287]

die vander weth, gheschoncken is gheweest den wijn, ende aende eerste innecommende den roosenhoet naer oude coustuyme.’

Zulks herinnert een gebruik dat in Holland tot in het jaar 1857 bestond. De eerste haring die men inbracht, wierd op 's konings tafel gediend.

Dit brengt ons nog te binnen het veelkleurig vlaggetje dat men eertijds, in sommige visschershavens van Frankrijk den visscher aanbood die, in 't begin der vischvangst, de eerste de haven binnen zeilde, en 't welk hij gedurende den geheelen vangsttijd mocht uitsteken. Hij was binst dien tijd, zoo iets als de admiraal der visscherij (Duhamel). Te Kales, mocht de visscher, wien deze eer geschiedde, zijnen visch verkoopen vóór de andere visschers.

Edw. Vlietinck