Biekorf. Jaargang 1

[p. 273]

[Nummer 18]

Uit den ouden kindertijd

VERSCHILLIGEN zijn bezig met de hoofdregels te bewerken volgens den Boek der rekenconste, terwijl anderen leeren lezen in allerhande boeken of uit verstrooidheid de groeve houtplaten ervan bekijken. De knaap hier bij ons leert eene lesse van buiten uit het Dobbel Cabinet der christelijke Wijsheid. Zijn makker leest leerspreuken en rijmkes uit den geestigen Spiegel der Jongheid ofte Gulden A. B. C., en moet er somtijds bij lachen dat zijne geburen er verwonderd van opzien. Hier is een leerboek dien wij op deze plaatse niet en peisden te zullen vinden: Honderd schoone exempelen tot bewijs der Deugden, uitsluitelijk getrokken uit die levens der Heidenen, die wij door onzen Cornelius Nepos en zijne soortgelijken leerden kennen. Meent onze Meester dan dat de vrome katholijke Godsdienst geen volk en heeft geleverd dat zijne jongens kunne tot voorbeeld dienen?

En wilt, als 't u belieft, zoo haastig op den braven man

[p. 274]

geen raca roepen. Ziet gij dan niet dat er ginder twee bij malkaar aan 't lezen zijn in: De Vrouwen-peirle, ofte dryvoudige historie van Helena de Verduldige, Criseldis de Zachtmoedige, en Florentina de Getrouwe, alle drie aanzienlijk in vele Deugden; maar meest in Lijdzaamheid die zij in tegenspoed, overlast en beproevinge getoond hebben; genomen uit de oude historien, en nieuwelings tot voorbeeld der Jongheid overzien, bijeen vergaderd en zeer verbeterd? Daar zijn die wonderen van christene heldendeugd ten tooge gesteld, en wat verder op ligt de Historie van den koninklijken Propheet David open. Dat zijn voor kinderen schoone voorbeelden genoeg, nog daargelaten een schoone boek, dien Meester in de handen steekt van dezen die neerstig gewrocht hebben. Dat is de Heerlijke ende gelukkige reyze nae het heylig Land ende Stad Jerusalem, beschreven en bereyst door Broeder Jan Vander Linden, Pater van de Cellebroeders tot Antwerpen in 't jaer ons Heere 1633. Tot stigtinge en vermack van de Jongheid, die geirn wat nieuws lezen. Meester vindt dit werk wonderlijk geschikt om de jongens te stichten en hunne nieuwsgierigheid te voldoen. Daarom is hij het volkomen 's eens met Broeder Jan, als deze, van zijn gewrocht sprekende, zegt: ‘Het welk ik mede bevele aen mijne Eerweirde Heeren den Scholaster, Dekens, Oudemans, Schoolmeesters ende Schoolmeesteressen, het zelve aen hunne leerlingen te laeten gebruyken in plaetse van andere verçierde boeken, daer dikwijls de scholen vol af zijn.’

Dat er hier ook soms van die ‘verçierde boeken’ binnenkruipen kan iemand, die 't speuren gewend is, algauw bemerken. Ziet gij dat manneke met zijne kleene valsche oogskes nu eens naar den Meester, dan achter zijnen hoed kijken, terwijl het van tijd tot tijd gebaart te schrijven met zijne ganzenpenne? Neemt stoutweg zijnen boek af, en wat vindt gij? De schoone Historie van Jan van Parijs. Tint en vraagt tot dat gij achter gansch de waarheid komt, en gij zult allichte vernemen dat hij al Fortunatus' borze kent, en het meestedeel der Lotgevallen van Valentyn en Urson heeft gelezen.

Maar hebt gij wel in 't rondzien bemerkt dat er eenige

[p. 275]

van die knapen de eerste kieme eener dichterlijke ziele laten zien? Slaat eens den schrijfboek van dit manneken open; het heeft er zijnen naam op geprent, en daaronder in groote letters den vinder van den boek gewaarschuwd dat hij

zal hebben voor zijn loon

een zilveren penning schoon.

Zijn gebuur heeft het gedichtje op zijnen boek overgeschreven, maar de loon van het tweede vers meer volgens zijne nederige middels en verbeeldinge afgewrocht; zoodanig dat men leest:

zal hebben voor zijn loon

een mandeke met appelschroôn.

Een der grootste heeft op het laatste blad van zijnen siferboek een groot gedicht verzonnen. De eerste snare klinkt wat weemoedig, doch haar eenvoudige klank roert het herte:

Als ik dit schreef, ik had geen nood;

Bid voor mijn ziel, als ik ben dood.

De hope op onze gebeden, stelt hem gerust en maakt hem oprecht geestig, want hij dicht:

Zoo is het goed,

als gij zoo doet.

Wij zijn hier in het aldergrootste plezier,
brengt ons een glas van het beste bier,
wij hebben grooten dorst, gij kont ons daarmeê laven,
en als wij dood gaen zijn, zij zullen ons begraven.

En opdat er niemand dit zijn eerste gewrocht te hard en zou beknibbelen, sluit hij in aller oodmoedigheid:

Ik hebbe dit gedigt, en wilt mij niet blameeren,

het is den eersten keer, ik zal het nog beter leeren.

Moest het u verwonderen dat gij in die schoolboeken de opstellen met verschillende boekstaven geprent vindt, weest zoo goed het vermaan te lezen dat Broeder Jan Vanderlinden stiert tot den goedwilligen lezer: ‘Ik hebbe hier verscheide letters doen stellen, als onze gemeyne letteren, latijnsche letteren, en geschrevene letteren, om de jongheyd alles daerin te laeten leeren.’

Te dien tijde gebruikten onze voorzaten de rijkversierde

[p. 276]

boekstaven die de Duitschers nog bezigen, en die wij tegen de latijnsche hebben verwisseld. De geschrevene letter hiet bij het schoolvolk watergeprent, en hij was los en levendig als het geschrifte.

Doch wij zouden hier blijven kijken, en vergeten acht te slaan op die deftige jongelingen die nevens Dries aan deze lange tafel zitten. Zij zien er ernstig uit, en werken en zoeken dat ze erbij wikkelen. Geen gemeen volkske voorzeker! Ziet, die gestuikte krullebolle, die over dat geluw pergament gebogen ligt, draagt al rond de kinne de eerste priemkes van eenen langverwachten baard; deze rijzige knape, die aan de Reductie der Geldspeciën doende is, heeft al met den ploeg gewrocht, want zijne knobbelige handen dragen er de duidelijke teekens van. Ziet gij ginder in den versten hoek dien vollijvigen jongman? Hij is als de grootvader der bende, en moet al gelot hebben, want hij durft al zijn pijpke met een ende uit zijn onderveste dragen, en zoo gij 't wel hebt bezien, hij heeft over een tijdeke zijn zilveren uurwerk uit eene koperen kasse gehaald, en met veel ernst bekeken.

Houdt u deftig: wij zijn bij de Rhetorica van Meester Dries, bij de schole van de Oude Geschriften!

Hier zitten de kinderen die 't zoo verre hebben gebracht dat zij zonder haperen kunnen lezen in De schoone Historie van Julius Caesar ende Romeynen, hoe zij deze Nederlanden eerst gewonnen, en daer naer verloren hebben, en waerin men vind de stichtingen van alle de oudste steden van deze Nederlanden, van wie zij bekeerd zijn tot het Christen Geloof, en vele andere dingen. Daar is de laatste klippe die men moet kunnen voorbij zeilen, vooraleer men in dat land van Beloften mag ankeren.

In de handen dier geleerde bollen vinden wij oude familiebrieven, kwijtschriften, pachtbrieven, huwelijkscontracten, rekeningen, waarover Meester Dries 't slot en 't sleuterke kent en met veel zorge bescheed geeft. Die deze eerste moeilijkheid over is, mag brieven opzetten, rekeningen en kwijtbrieven maken, in een woord alles aanleeren wat een bekwame landbouwer of ambachtsman te kennen of te plegen behoeft.

[p. 277]

Geen wonder dat zulke koppen hard geleerd zijn; geen wonder dat de kleenere bengels ze op geen drie stappen en durven naderen, en dat wij zelve afscheid nemen met een groot gedacht van Meester Dries en van zijne schole.

('t Vervolgt)