Biekorf. Jaargang 1

Verdietschingen

GEHEEL onlangs heeft de achtbare Heer J. Obrie, in 's Konings Vlaamsche Taalkamer, eenen belangrijken opstel afgelezen wegens ‘zuiverheid van taal,’ die overgedrukt staat op bldz. 106-123 van Verslagen en mededeelingen der Koninkl. Vlaamsche Academie, 1890.

't Is jammer van de volgende reken, op blz. 115:

‘Sommige wetenschappelijke benamingen van vreemden oorsprong zijn zoozeer met de gewone spreektaal samengegroeid en worden ook door de ongeletterde menigte zoo volmaakt verstaan, dat aan hare vervanging door eigen inheemsche woorden niet meer te denken valt. Voorbeelden daarvan zijn muziek, photograaf, telegraaf, enz.’

De achtbare Heer J. Obrie en neme 't niet kwalijk dat er vele Vlamingen, benevens menige zijner ambtgenooten

[p. 187]

in de Taalkamer, hierin met hem van gedacht verschillen, en meenen dat photograaf, photographie, telegraaf, telegram of depêche, telephoon en dergelijke benamingen zoodanig uitheemsch en ondietsch klinken dat ze in onze tale teenemaal onherdelijk zijn. Het dunkt ons dat woorden als lichtprenter, lichtprente, schrijfdraad, draadmare, spreekdraad, die reeds sedert merkelijken tijd in de geschrevene, ja zelfs in de gesprokene tale gebezigd worden, nauwkeurig en klaar genoeg het wezen der zake verbeelden en aan het volk zijn verstand brengen, om ons de eerste voor goed in den doodboek te doen laten.

Ten anderen, het ware moeilijk werk, wilde iemand bepalen hoe vaste een vreemd woord in de tale moet zitten om daar niet meer uitkrijgelijk te zijn.

Statie bij voorbeeld, of, zoo de Nederlanders zeggen, station, dat zoo mond- en boekvaste scheen, is gedurig bezig met wijken voor het schoon en eigen dietsch woord spoorhuis. Statieoverste of stationschef, is 't te hopen, zullen welhaast het zelfste doen en plaatse maken voor spoorhuismeester. Toen zal een onderstatieoverste (!) boven de deure zijner ambtkamer ten spoorhuize, ‘2de spoorhuismeester’ zien geschilderd staan, ofwel ‘3de spoorhuismeester,’ daar 't nood doet.

Hetgene Kramers hof van assises, hof van lijfstraffelijke rechtszitting heet, te weten het gerecht daar de gezworenen als rechters zetelen, dat noemt men sedert eenigen tijd, kort en goed, het eedgerecht.

Menigeen schrijft en zegt nu, met een oud en nog levend woord: het berek, de berekkers, en laat commissiën en comiteiten hunner veerden gaan.

Het woord normale scholen voor onderwijzers, onderwijzeressen en leeraars wordt allengerhand vervangen door onderwijzerscholen, onderwijzeressenscholen, leeraarscholen. En 't is wel besteed.

Als het prachtig zeggen ‘zijne Hoogmogendheid de Koning’ dat wij verleden jaar voor de eerste maal in een schrijven van Dr Guido Gezelle vernamen, wat meer zal gekend zijn, dan zullen het de Vlamingen ongetwijfeld, eerst te boeke en welhaast ook te monde, geerne bezigen,

[p. 188]

al zit het fransch-latijnsche ‘zijne majesteit’ sedert eeuwen in de tale vergroeid.

Meer en meer wordt er op Loquela's aanraden, van internationale betrekkingen gezwegen, en alleenelijk nog gewaagd van wederlandsche betrekkingen.

Wie hadde er ooit gemeend dat het zoo diep ingeworteld woord provincie koste gemist en geweerd worden, met geheel zijnen sleep van liefelijke benamingen, zooals: Gouverneur der provincie, provinciale staten of provinciale raad, provinciale raadsheer, hof der provincie of gouvernementshotel, provinciaal Congres, enz.? En nochtans het woord gouwe is voor goed boven water. Wie en heeft er niet hooren spreken van de Gouwgilden ter Leuvensche Hoogschole? Dagelijks staat er te lezen, in nieuwsbladen en tijdschriften, van Gouwgrave, Gouwraad, Gouwraadsheer, Gouwhuis, Gouwdag, en andere schoone, gemakkelijke en verstaanbare woorden. Wat meer is, bij vele Vlamingen en klinken die woorden niet meer vreemde, en worden ze in de dagelijksche spreektale geschoven, alsof de uitheemsche benamingen nooit bestaan en hadden.

't Zelfste dient gezeid van de Vlaamsche Taalkamer in stede van het Grieksch-Fransche Academie.

Het dietsch woord keurraad vervangt reeds meermalen in de verslagen der Taalkamer, het Engelsch-Fransche Jury, al en is het bij Kramers niet te vinden.

Op die en dergelijke voorbeelden steunende, meenen wij dat er over het lukken eener verdietschinge nooit en moet gewanhoopt worden, is 't zake dat het uitheemsch woord nog uitheemsch klinkt en dat er een deugend, gemakkelijk en vooral volksaardig wisselwoord aan de hand is.

Bovenstaande reken waren half volschreven, als de laatste afleveringe van Het Belfort toekwam. Daarin wordt op bldz. 455, de lezinge ter Taalkamer, over ‘zuiverheid van taal,’ zonder eenig voorbehouden goedgekeurd: ‘Wetenschappelijke benamingen zooals telephone, telegraphe blijven best onovergezet, omdat die woorden in alle talen burgerrecht verkregen hebben, zoowel als de vreemde woorden altaar, kansel, klooster, mis, priester.’

[p. 189]

‘Zoowel als,’ dat is bezijden de waarheid gesproken.

1/ Altaar, klooster, messe, priester en andere kerkelijke woorden zitten veel langer en dieper in de tale;

2/ Ze'n klinken hoegenaamd niet uitheemsch;

3/ Zij en zien nievers hun burgerrecht betwisten.

Zulks en kan van de nieuwerwetsche, teenemaal uitlandsch klinkende woorden telegraaf, telegram, telefoon, photograaf, photographie en andere niet gezeid worden.

Photographie bij voorbeeld, vertalen de Duitsche woordenboeken door Lichtzeichnung, photographe door Lichtzeichner, télégraphie door Fernschreibekunst. D^r Dunger in zijnen Wörterbuch von Verdeutschungen entbehrlicher Fremdwörter aanziet telephon als een woord dat zijne tale missen kan en heet dat Fernsprecher.

Twee dier verduitschingen en zijn maar flauw en op verre na met bovengemelde verdietschingen niet te vergelijken. Maar toch, dat zal reeds voldoende zijn om te toogen dat het burgerrecht van photograaf, telephoon, enz. geheel iets anders is als het burgerrecht dat ‘priester, messe, klooster’ in de Germaansche talen genietende zijn. Het Landsbestier van Baden, zegt Dr Dunger op bldz. 48, heeft het woord Drahtbericht voor telegraphische Depesche van ambtswege aangenomen.

Overigens heeft de achtbare Heer J. Obrie groot gelijk, als hij vermaant dat men in het verdietschen met veel voorzichtigheid moet te werke gaan, den aard van de tale in acht nemen en eer de zake vertalen als het woord. En ook, zullen wij daarbij voegen, niet voor den dag te komen met al te stijve of al te lange woorden, die een mensche schier niet en kan uitspreken zonder verasemen. Verders, in ieder woord geene volledige beschrijvinge der zake willen steken, maar alleenlijk het kenmerkende verbeelden, zoodat het dietsch woord, zoo vele mogelijk, kort weze en kunne dienen om andere vermaagschapte dingen te helpen eenen name geven; enz.

Jan Craeynest,