De Beweging. Jaargang 15

[p. 307]

Politieke aanteekeningen

Schaarschte zooals wij tijdens den oorlog hebben gekend behoeft er thans voor de meeste artikelen niet meer te bestaan. Wanneer dat toch het geval is, zooals voor rijst en suiker dan is de oorzaak- te zoeken in de al te groote - of een te klein opgevatte - zorg der regeeringsbemoeiing om de duurte te beperken.

Voor goed geld - en onze Nederlandsche gulden is in de wereld tot het bijzonder goede geld te rekenen - kan een kooper nog terecht. En sedert de scheepvaart vrij is kan de vrij groote Nederlandsche vloot zorgen dat allerlei gekochte waren ook werkelijk hier te lande aangevoerd worden.

Maar duur is alles. Bijna onmiddellijk na het beeindigen der krijgsverrichtingen zijn de prijzen gaan stijgen. In ons land werd dat niet gauw bemerkt, omdat in November 1918 de blokkade pas werd opgeheven, en dit een verademing bracht die de illusie wekte eener blijvende prijsdaling. Het was echter een illusie want de duurte-golf, die over Engeland, Frankrijk en Amerika streek om van Rusland en midden-Europa niet te spreken, kon ons niet ongedeerd laten.

Ook de politiek moest erdoor beroerd worden. Een zoo algemeene ontevredenheid als de hooge prijzen verwekten, uitte zich niet alleen in loonbewegingen en stakingen der arbeiders en in hevige salarisactie's van alle ambtenaren, maar eischte tevens een openbare bespreking.

Het is danook niet te verwonderen dat de Tweede Kamer geen geduld had tot de algemeene begrootingsdiscussie's en reeds te voren aan de duurte een breed debat ging wijden, waarvan de sociaal-demokraten de leiding namen.

Ingezet werd dit debat met een vinnige aanval op minister

[p. 308]

van IJsselsteijn, en een poging hem door een motie van wantrouwen te doen vallen.

Het is te betreuren dat de duurtebeprekingen weer evenals de vroegere aanvallen op het beleid van minister Posthuma een degelijke ondergrond missen, waarop door zakelijke verstandhouding een algemeen aanvaarde duurte-bestrijding kan worden opgebouwd.

Want hoe men ook over het verschijnsel der hooge en stijgende prijzen moge denken, de duurte-bestrijding is een politieke noodzakelijkheid. Afgezien van de vraag wat ermee bereikt kan worden, en wat inderdaad verkregen wordt, de strijd dient aanvaard. Het geheele Nederlandsche volk wil het en eischt het zoodat geen regeering en geen partij eraan kan ontkomen.

Het nationale belang eischt echter ook dat er niet gekwakzalverd wordt. Zakelijk en kritisch moet te werk gegaan worden opdat niet de middelen nog erger worden dan de kwaal. De minister die de leiding op zich neemt moet niet alleen de bekwaamheid doch ook het vertrouwen bezitten, zoodat hij bij de velerlei aanvallen van gedeerde belangen het groote publiek met zich heeft en niet ook nog tegen zich. Dagelijks ziet men bij gebrek aan vertrouwen het tegendeel. Allerlei personen, die nog steeds van de prijsonzekerheden willen profiteeren om plotselinge groote winsten te behalen staan als klasse bij het groote publiek heel slecht aangeschreven. Geen straffen acht men voor zulke lieden te zwaar. Doch als zij het met de regeering of met regeeringsorganen aan de stok krijgen, en in de pers de groote trom gaan roeren over de onbekwaamheid en de slechtheid der bureaukratie, worden ze maar al te gauw geloofd, onder de leuze: Er zal toch wel iets van aan zijn. En een minister die het vertrouwen mist is altijd goed genoeg om zelfs over kleinigheden scherp aangevallen te worden.

De taak van een duurte-minister is met beulswerk te vergelijken, en hij die alleen tegen een heel land van winstbegeerigen staat om hen in 't algemeen belang te beletten zich zelf buitensporig te bevoordeelen, moet ook in die positie erkenning en steun vinden. Wordt hij in den rug aangevallen dan is hij al vooruit verloren en machteloos.

[p. 309]

Het vertrouwen kan echter niet van éen zijde geeischt worden, maar moet door daden zijn gewonnen. In geen geval mag de minister den indruk wekken dat hij zich dingen laat afdwingen, nòch door belanghebbenden nòch ook door de politiek. Zijn beleid behoort sterk en krachtig te zijn, doch ook open en overtuigend, liefst zóo dat het met zijn geheele persoonlijkheid samen valt.

Minister van IJsselsteijn heeft bij de tegenwoordig oprijzende moeilijkheden een zeer lastige houding intenemen. Het beleid dat hij bij zijn optreden kon volgen moest noodzakelijk de richting hebben eener liquidatie van de vele scherp gekritiseerde crisismaatregelen en crisisorganisatie's, die door minister Posthuma in 't leven waren geroepen. Met kracht en voortvarendheid heeft hij de afbraak ondernomen. Het was echter duidelijk dat hij de liquidatie bij uitstek als eene opheffing beschouwde om terug te keeren tot de vroegere toestanden zooals die vóor den oorlog bestonden. Een beleid dat wij op deze plaats hebben verdedigd waarbij de liquidatie zou zijn een overgang naar nieuwe verhoudingen was niet het zijne. Zoo'n beleid had noodig gemaakt de hoofdlijnen eener nieuwe ekonomische politiek voor ons bedrijfsleven te ontwerpen, om dan onmiddellijk daarheen te sturen. En dit kon weer niet geschieden zonder openlijk de te volgen richting te discussieëren, en eene organisatie voor samenwerking bij den opbouw te ontwerpen en in gang te brengen. Het succes dat minister van IJsselsteijn aanvankelijk bereikte was uitteraard geschikt om zijn inzichten te versterken zoodat hij geen aanleiding had ervan aftewijken.

Bovendien is dat door geen enkele politieke partij van hem gevraagd. Integendeel liet men hem rustig zijn gang gaan. Nu echter de duurte eene bestrijding van hooge prijzen noodig maakt, ziet het groote publiek nog volstrekt niet de noodzakelijkheid van een nieuwe koers van ekonomisch staatsbeleid. Integendeel meent de groote meerderheid in de duurte een voorbijgaand crisisverschijnsel waartenemen. Zelfs de sociaaldemokraten die voor socialisatie op komen weten veel te goed dat daarmee niet opeens de duurte is weggenomen, zoodat socialisatie en duurtebestrijding twee aparte dingen zijn. Toch durf ik beweren dat de maatregelen die nu genomen zullen worden, niet

[p. 310]

alleen evengoed, maar meer dan de crisismaatregelen die tijdens den oorlog werden toegepast, van blijvenden invloed zullen zijn en de terugkeer tot de verhoudingen van vóor den oorlog onmogelijk maken. En daaruit leid ik af dat de duurte-bestrijding de inzet en het begin is van een nieuwe ekonomische politiek, zoodat geen goed en practisch oordeel over de duurte-bestrijding mogelijk is, zonder zich rekenschap te geven van het toekomstig staatsbeleid tegenover ons bedrijfsleven.

Zoolang eene regeering niet daarvan uitgaat zal al haar werk probeeren blijven, een proef op goed geluk, een strijd met onzeker resultaat. Minister van IJsselsteijn's houding is begrijpelijkerwijze die van een man, wiens afbraak van een noodbouw onderbroken wordt, en die bovendien tegenstribbelend door de omstandigheden gedwongen wordt weer nieuwe noodbouw erbij te gaan zetten. Hij moet daarvoor vertrouwen vragen zonder dat hij in staat is geweest dat vertrouwen te vestigen. Immers zijn afbraak-overtuiging kan en kon hij niet volhouden.

* _* *

Voor de meeste verbruiksartikelen behoeft er thans geen schaarschte te bestaan. Zoo begon ik deze aanteekening. Er is echter iets dat een directe behoefte is en waarvoor de regel niet geldt.

Dat is de woongelegenheid. Daarvoor bestaat een groote schaarschte bijna een nood, waarin door aankoop en invoer niet is te voorzien.

De volkshuisvesting is door den oorlog verschrikkelijk in het gedrang gekomen. Duurte gaat hiervoor samen met een schrikbarend tekort, dat eene remmende invloed uitoefent op onze volksontwikkeling en onze volkswelvaart. De beteekenis van woninggebrek op den gemoedstoestand der bevolking, op haar aanpassingsvermogen aan nieuwe verhoudingen en op haar productiecapaciteit kan niet gauw te hoog aangeslagen worden.

Daarom is het van groote waarde dat dit onderwerp aan een diepgaande bespreking worde onderworpen. Niet in ons parlement, maar in de vergadering der Vereeniging voor staathuishoudkunde en statistiek is dit geschied, doch te verwachten is dat dit debat een naklank zal vinden in onze Tweede Kamer.

[p. 311]

Radikale maatregelen zijn niet langer te ontgaan, en toch is er zelfs bij de meest vooruitstrevende deskundigen een sterke aarzeling om aftewijken van de lijnen die voor normale toestanden reeds vóór den oorlog zijn aangegeven.

Ook hiervoor geldt evenals voor de duurtebestrijding dat meer nog dan de huidige nood, de toekomst maatgevend moet zijn voor het thans te volgen beleid.

In deze aanteekeningen is geen plaats om het onderwerp zelf uitvoerig te behandelen. De politieke beteekenis van het probleem, die hier wel ter sprake komt, eischt echter een zóo snelle en vèrgaande oplossing, dat niet de politiek door de deskundigen moet worden aangezet, doch juist omgekeerd de politiek aan de deskundigen een grootscher taak moet stellen als waaraan zij tot nu toe gedacht hebben.

Doch om dit te kunnen moeten de politieke gedachten zelve stoutmoedig ontwikkeld en tot klaarheid gebracht worden.

18 Oct. 1919.

Is. P. de Vooys.