De Beweging. Jaargang 15

[p. 114]

Politieke aanteekeningen

De Tweede Kamer heeft in het voorjaar 1919 hare reputatie hersteld. Er is niet alleen veel afgedaan, er was bovendien de ernstige wil om belangrijke hervormingen tot stand te brengen. Het onderwijs Rijkszaak, Vrouwenkiesrecht en Achturendag; die drie vormen een bijna revolutionnair program. Was Mr. Troelstra in November minister-president geworden, hij had het nauwelijks kunnen verbeteren. Misschien heeft de mislukte revolutie nog voortvarender invloed gehad dan een omwenteling had kunnen bewerken. En toch kan men niet zeggen dat ons volk voldaan is en nu rustig de toekomst tegemoet gaat. Er zijn nog altijd gevoelens van onrust en onzekerheid, die spanning veroorzaken. Niemand kan of durft voorspellen wat er nog te gebeuren staat, en het is geen wonder dat een zoo scherp tacticus als Mr. Troelsra met de mogelijkheid van revolutionnaire situatie's blijft rekenen.

Twee dingen moeten staatsman en politicus daarbij in 't oog houden, n.l. de werkelijke oorzaken van onrust en onzekerheid die nu de menigten beroeren en bij heviger beweging tot opstand kunnen brengen, maar daarnaast de richtingen, waarin zonder, met, of na schokkende gebeurtenissen het volksleven geleid moet worden. Want dit kan toch wel vast staan dat eene revolutie, ook eene in den modernsten zin met een dictatuur en zelfs een schrikbewind van het proletariaat de leiders niet ontheft van de verplichting van politieke leiding te geven. En om dat te kunnen moet eene richting gezocht en practisch gevonden zijn.

Ik zie juist als éen der oorzaken van de onrust en de onzekerheid, dat de politici zich geen helder denkbeeld van de situatie vormen, en mede daardoor in gebreke blijven voor het ontwerpen van een duidelijke toekomstpolitiek.

[p. 115]

Kunnen zij zich daarvan ontslagen achten, en het afwachten als de eenig mogelijke richtsnoer aanwijzen, omdat niemand weet wat er in het tegenwoordige Europa gebeuren gaat? Door aldus te doen zullen zij steeds achter de feiten aankomen; zij zullen volgen inplaats van leiden. Bovendien leert eene aandachtige waarneming dat niet de grootte en de omvang van een volk of een staat maar de innerlijke verhoudingen maatgevend zijn voor het bewerken en aanvaarden der hervormingen, die over de geheele wereld zich voltrekken moeten.

In dit opzicht zijn neutrale staten en vooral ook ons land als aangewezen om vóor te gaan. De problemen zijn er minder verwikkeld en overzichtelijker dan in de andere groote landen terwijl rustiger beschouwing en overleg mogelijk is. In zekeren zin bleek dit reeds uit de gelijkmatige aanvaarding der politieke noodzakelijkheid van arbeidswet en algemeen vrouwenkiesrecht.

Daarmede is echter de taak niet afgedaan. Integendeel is het slechts een begin.

* _* *

Jan Smuts heeft in zijn protest bij de vredesovereenkomst, en na hem Robert Cecil bij de ratifikatie daarvan in 't Engelsche parlement heel duidelijk gezegd dat het vredesverdrag slechts een liquidatie van den oorlog was, en dat de eigenlijke vredesarbeid nog moet beginnen.

Geldt dit voor de politieke wereldverhoudingen, niet minder is het waar voor het sociale werk binnen elken staat. Het verwikkelde en verwarrende der tegenwoordige toestanden komt hieruit voort dat de economische en moreele ontreddering die de oorlog veroorzaakte, geliquideerd moet worden, maar dat tegelijkertijd alle sociale hervormingen, die vóor den oorlog als wenschelijk erkend werden, thans meer dan dat, n.l. noodzakelijk zijn geworden.

Evenals het onvermijdelijk is voor den aanstaanden vredesarbeid de volkenbond als basis te nemen, zonder dat daarbij voor- of afkeur ter sprake kan komen, evenzeer is een werkelijke liquidatie van de oorlogsgevolgen onuitvoerbaar zonder maatschappelijke hervormingen van radikalen aard.

Het is begrijpelijk dat er in de politieke kringen eene sterke

[p. 116]

neiging bestaat om terug te keeren tot de verhoudingen van vóor den oorlog, omdat dit het eenvoudigste en het gemakkelijkste schijnt. Eenerzijds brengt de liberale gedachtensfeer mede dat herstel van het ekonomische leven voor handel en nijverheid moet voorafgaan aan vèrgaande hervormingen. Er is zooveel vernield, er is zoo weinig geproduceerd, dus laten wij dit eerst inhalen. Anderzijds dringt de arbeiderspolitiek terug naar de gedachte eener geleidelijke verheffing van het lot der arbeiders. Zij hebben in den oorlog zooveel ontbeerd en geleden; laten zij nu ook hun deel krijgen door beter loon voor minder zwaren arbeid en door verzorging in tijden van nood.

Beide richtingen loopen echter dood. De feiten bewijzen het al te duidelijk dat eene zuiver ekonomische politiek zonder sociale maatregelen onuitvoerbaar is. Over de geheele wereld gaan kortere arbeidstijden, hoogere loonen en allerlei sociale regelingen vooràf aan eene hervatting der productie. Er moet worden toegegeven.

Maar anderzijds komen schrikbarende duurte en werkeloosheid de illusie's der arbeiders verstoren, dat de verworven concessie's hun lot merkbaar kunnen verbeteren.

Is het een of ander hier en daar het geval; herstelt zich handel of industrie met goede winst in eenig bedrijf, of heeft een enkele groep arbeiders werkelijk een betere positie, in het algemeen genomen is dit niet het geval.

De groote verschuivingen van vermogens en inkomens, die in den oorlog hebben aangevangen en nog steeds verder zich voltrekken, mogen den schijn van meer welvaart wekken, vooral waar de verbeterde positie zich in meerdere luxe uit; daar beneden blijft de grootere achteruitgang weliswaar minder zichtbaar maar toch werkelijk.

Het over de geheele lijn dalen der welvaart, zich vertoonende als duurte of anders uitgedrukt als daling der geldwaarde, zou nimmer zooveel onrust en onzekerheid wekken, indien het niet gepaard ging met een groote verandering in de onderlinge verhoudingen van vermogens en inkomens.

Daarin ligt de groote en diepe oorzaak der algemeene ontevredenheid.

Een kleine groep arbeiders, wie het goed gaat maakt het

[p. 117]

voor vele andere onhoudbaar dat zij zich moeten bekrimpen. En nog meer is dit het geval indien velen van de burgerij van groot tot klein hunne positie belangrijk hebben verbeterd en dit naar buiten ook toonen.

Daaruit komt de onwil der arbeidersklasse voort om zich krachtig intespannen voor hoogere productie, die zij reeds vroeger en in den oorlog nog meer, aan anderen ten goede zagen komen. Daaruit ontstaat ook een algemeen streven naar egalisatie der inkomens, echter in dezen zin dat die egalisatie over de geheele lijn naar boven zal gaan en geen ontzegging zal meebrengen. Het is volstrekt onjuist in dit streven een richting te zien van de ontwikkeling naar een betere maatschappij.

Met groote waarschijnlijkheid beweegt zich die ontevredenheid naar opstand, indien het onmogelijk is tijdig andere wegen in te slaan. Doch opstand en revolutie zijn volstrekt niet zeker van een beter resultaat dan de tegenwoordige maatschappij oplevert. Wanneer ontevredenheid voortkomt uit onverwezenlijkbare verlangens en zich uit in onwil tegenover de gemeenschap, is onmacht het zekere einde. Tegenover deze negatieve dingen die in onze taal met het voorzetsel ‘on’ gekenmerkt worden, heeft de maatschappelijke hervormer zich altijd een geheel andere positieve ontwikkeling gedaeht, n.l. juist omgekeerd van maatschappelijke macht die een sterke wil beheerscht en daarom tevredenheid kan brengen.

Omdat in 't bijzonder de sociaal-demokraten in de gerechtigde ontevredenheid der massa's de basis voor hunne machtsvorming zagen, kunnen zij zich zoo gemakkelijk vergissen. Namelijk wanneer zij vergeten dat de waarde van die ontwikkeling beheerscht wordt door de vraag of de machtsvorming geleid wordt door groote gedachten en sterke gevoelens.

Is dat niet het geval, en wordt eene afgunstige en zelfzuchtige ontevredenheid over de oorlogsgevolgen slechts door hen gevolgd om er de revolutionnaire situatie's in te ontdekken, dan begeven zij zich zelve en met hen de gemeenschap in een strop.

Daarom komt het er nu, meer dan ooit op aan, dat aan de politieke opvoeding van het volk wordt gewerkt. En niet in dezen zin dat kiezers worden overgehaald om zich bij partijen aan te sluiten, maar dat hen duidelijk gemaakt wordt:

[p. 118]

1^o. Waarom de oorlog de duurte veroorzaakte en de welvaart moest doen dalen;

2^o. dat herstel pas mogelijk wordt door nieuwe maatschappelijke verhoudingen;

3^o. wat de hoofdlijnen eener practische politiek moeten zijn om werkelijk goede hervormingen tot stand te brengen.

Eenvoudig is dat niet. Want vóordat een dergelijke politieke opvoeding kan beginnen, moeten politicus en staatsman zich zelve bewust worden van den omvang hunner taak. In hem moeten de gevoelens eener nieuwe gemeenschap zich omzetten in gedachten en plannen, die een geheel staatsbeleid omvatten, en die rekening houden met alle omstandigheden en stemmingen. Wanneer het onmogelijk zou zijn die stemmingen te leiden, en wanneer het eenig doenbare was de ontevredenheid te volgen, ware eene oplossing niet te vinden.

Doch het is mogelijk, want de geheele liquidatie van den oorlog en zijne gevolgen drijft met noodzakelijkheid naar nieuwe gedachten en nieuwe practijken. Daarin en niet alleen in oude versleten politieke en ekonomische of sociale theoriën ligt de toekomst. Mits daarin de bezieling gebracht wordt van geloof aan menschheid en volk, die tot offervaardigheid en toewijding in staat stelt.

Is. P. de Vooys.

23 Juli 1919.