De Beweging. Jaargang 15

[p. 379]

Politieke aanteekeningen

De wereld wacht in spanning op wat de vredesonderhandelingen zullen brengen. Van November tot Mei zijn de bondgenooten in Parijs vlijtig aan 't werk geweest om de voorwaarden vast te stellen, die aan de vier vijanden, Duitschland, Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en Turkije zullen worden voorgelegd. Dat zij er in een half jaar van onophoudelijke conferentie's in geslaagd zijn tot een resultaat te komen is slechts schijn. In werkelijkheid zijn zij niet geslaagd. Dat is het meest belangrijke feit. Want daardoor moeten de geallieerden uiterst zwak staan tegenover de overwonnenen, zoodra deze blijk zullen geven van een vast besloten geestkracht, wat zij tot nu toe nog niet deden, al zijn er aanwijzingen dat zij er uit nood toe zullen komen. Waarom zijn de vredesvoorstellen voor de geallieerden zelve een mislukking? En waarom moesten zij, ondanks hun grootste ijver, hun sterkste wil en de dringendste noodzaak eene mislukking zijn? Dat zijn twee vragen die van groote beteekenis zijn, omdat uit de beantwoording het nieuwe Europa moet opduiken, een nieuw Europa, dat zich niet voegen wil en niet voegen kan naar de indeeling der staten en volken, zooals de oorlog die gemaakt heeft. De vredesvoorwaarden zijn een mislukking. Behoeft dat nog eenig betoog. Alle feiten zijn zoovele bewijzen.

Het vaststellen door slechts drie staatslieden met volledige onderwerping von alle ‘kleine’ geallieerden; het niet openbaar maken en dat in landen als Engeland en Frankrijk; het belachelijk conflict met de beroemde 14 punten van Wilson; het schacherkarakter van geven en nemen; de practische onuitvoerbaarheid; de innerlijke en uiterlijke tegenstrijdigheden; en misschien nog tal van andere dingen wijzen aan dat de vredes-

[p. 380]

voorstellen kunstmatig klaargestoofd, doch niet het rijpe resultaat van een ernstig geslaagd overleg zijn.

Dat maakt het ‘onderteekenen’ der vredesvoorstellen tot een soort failliet-verklaring van de Europeesche politiek. En dit geldt zoowel voor de geallieerden die onderteekening vragen, als voor de Duitschers die begrijpelijkerwijze thans niet verder zien dan 't belang van hun overwonnen en uitgeput land en volk. Hoe lang is er in Duitschland al niet gezucht om een ‘schlusz’. Alles hebben zij ervoor over. Maar deze vredesvoorstellen zijn geen ‘schlusz’. Dit is dan ook het kenmerkende van hun wanhoop die noodzakelijk voortkomt uit het feit dat vredesconferentie een einde zoekt zonder nog een einde te hebben, zoo dat het rustverlangende Europa in woeling blijft. Dat geldt precies gelijk of er onderteekend wordt of niet. Er zijn echter nog vooruitzichten op een werkelijke onderhandeling. Zouden die in eenige dagen verbeteren wat in maanden mislukte?

* _* *

Nederland is bij de vrede slechts zeer zijdelings betrokken. Toch is niet te ontkennen dat er ook voor 't lot van ons land en ons volk veel, in elk geval het allerbelangrijkste van afhangt dat en hoe de vrede tot stand komt. De onderhandelingen die met België gevoerd zullen worden zijn eenmaal geleid over Parijs en onder het patronaat der vredesconferentie. De vrede van Versailles zal dus ook noodzakelijk de basis moeten zijn voor eene regeling van wat de Belgische kwestie genoemd kan worden.

Wat is die kwestie in wezen? Afgezien van alle details is het toch een strijd, of zachter uitgedrukt, een wedstrijd tusschen twee groote Europeesche handelswegen. Zal Rotterdam, of zal Antwerpen het eindpunt zijn van den eersten weg die een groot deel van Duitschland verbindt met de Noordzee. Zal een aanzienlijk deel van het goederenverkeer geleid worden door België of door Nederland? Eene beslissing in dien wedstrijd zal pas op den duur mogelijk zijn. Maar op dit oogenblik gaat het om den vraag onder welke voorwaarden, en onder welke omstandigheden de concurrentie zal worden aangevangen.

Het is duidelijk dat er gezocht wordt naar middelen om aan

[p. 381]

België's eenige groote haven een voorsprong te geven, zoowel voor wat betreft de toevoer uit het achterland naar Antwerpen, als wat aangaat de uitvoer daar van daan. Hier naast staat de regeling die voor het transport op Rotterdam's groote aanvoerweg, de Rijn, zal worden vastgesteld.

Het belang van den handelsweg naar de Noordzee is ook van beteekenis voor de industrie omdat bekend is hoe de nijverheid steeds aansluiting aan zoo'n weg zoekt en zoeken moet, daar de aanvoer van grondstoffen en de afvoer van producten er het goedkoopst geschieden kan.

De Scheldequestie, in verband met den Limburgschen sta-in-den-weg voor de Rijnverbinding van Antwerpen, is daarom te zien als éen geheel met de Rijnvaart. Wat de vrede in zijn ekonomische voorschriften daarvoor zal brengen raakt Nederland's toekomst. En dit te meer omdat die zelfde vrede ook de geheele ekonomische waarde van het Duitsche achterland voor zijn uitvoerhaven over een lange reeks van jaren kan terugzetten. Hoe meer het geheele bedrijfsleven van ons land kan terugkeeren naar normale verhoudingen, omdat de boeien gebroken en de afsperringen opgeheven worden, des te duidelijker blijkt dat de koorts der oorlogsbedrijvigheid onze nijverheid slap en verzwakt achterlaat.

Er zal een vrij langen tijd noodig zijn om het oude peil van een ruime werkgelegenheid te herstellen.

Zoodra een vrede ook de laatste abnormale invloeden zal hebben weggenomen, en werken de boodschap voor de geheele wereld zal zijn geworden, moet ook Nederland alle krachten inspannen om zich aan talrijke nieuwe verhoudingen aan te passen, nieuwe verhoudingen zoowel naar buiten als naar binnen.

Omdat elke degelijke politiek een ekonomische ondergrond niet alleen in de theorie moet erkennen, doch ook met alle feiten behoort te kennen, kan de voorgaande beschouwing een plaats in de politieke aanteekening innemen.

* _* *

De veranderde verhoudingen naar binnen, waarmee de Nederlandsche politiek rekening moet houden, teekenen zich af in

[p. 382]

verschillende actueele onderwerpen, die slechts vluchtig de revue kunnen passeeren.

Ik noem er thans vier, n.l. het vrouwenkiesrecht, de gemeenteraadsverkiezingen, de onderwijshervorming, en de invoering van den achturendag.

De Tweede Kamer heeft met een zóo groote meerderheid het algemeene kiesrecht voor de vrouw aangenomen, dat eene verwerping door de Eerste Kamer niet te verwachten is. Dat dit zoo vlug en gemakkelijk is geschied, beteekent niet eene oveɹweldigende aanhang en overwinning van het beginsel, waarvoor een keurbende der Nederlandsche vrouwen zoo lang en zoo moeilijk heeft gestreden. De grondslag voor de invoering van het vrouwenkiesrecht berust op machtsoverwegingen.

Kiezeressen zijn evenals de kiezers beschouwd als stemmen ter ondersteuning van de bestaande staatspartijen. Dat de vrouwen een eigene en nieuwe macht zouden zijn, is niet te verwachten.

Wel kan worden aangenomen dat de sterkste partijen n.l. de katholieken en de sociaal-demokraten hun overmacht zullen vergrooten. Bovendien is het waarschijnlijk dat de katholieken en ook de andere christelijke partijen in sterkere mate dan alle anderen zullen groeien, terwijl zij bovendien niet als de linksche partijen een groot aantal zetels der mannelijke vertegenwoordigers aan vrouwen zullen moeten afgeven. Machtsoverweging kon en kan de tegenwoordige regeeringsmeerderheid ertoe brengen om zich door vrouwelijke stemmen zooveel te versterken, dat zij desnoods eenigen afval kunnen verdragen, zonder dat zij verplicht zijn het heft uit eigen handen, en in die der sociaalt democraten overtegeven. Toch zal het vrouwenkiesrecht op den duur een groote verandering in het politieke leven moeten en kunnen brengen. Alle partijen zijn meer en meer op de gunsder kiezers aangewezen en moeten daarom met hunne belangen rekening houden.

De belangen der arbeidersvrouwen als huishoudsters en moeders zullen daarom ongetwijfeld hunne eigenaardige uiting moeten vinden.

Hoe eigenaardig het algemeen en evenredig kiesrecht de machtsverschuiving tot uiting brengt, toonden de gemeenteraadsverkiezingen. Zij voltooiden in zekeren zin wat in 't vorig jaar is geschied, doordat bijna overal de liberalen in drie scha-

[p. 383]

keeringen tot kleine minderheden teruggebracht zijn, tegenover de leidende positie van katholieken en sociaal-democraten. Ook tegenover de anti-revolutionairen en christelijk-historischen verschafte het evenredig kiesrecht aan de katholieken een aanmerkelijke winst. Voor de gemeenteraden is deze machtsververschuiving van een zeer bijzondere beteekenis. In de eene plaats meer, in de andere minder, zal toch overal de gemeentepolitiek een anderen grondslag en nieuwe leiders verkrijgen. Het is niet meer of minder dan eene omwenteling, die nu niet tot de, aan veel wisselingen blootgestelde, Haagsche regeering beperkt blijft, maar over 't geheele land zich zal doen gevoelen.

Het was echter geheel te voorzien, en een plotselinge verrassing is de uitslag der gemeenteraadsverkiezingen niet. Dat laat het tegenwoordige stelsel niet meer toe. Wat wel de aandacht vraagt is de verschuiving van de stemmencijfers. Ging die bij de statenverkiezingen naar rechts, bij de jongste stemmingen en vooral in de groote steden is weer een verplaatsing naar links duidelijk merkbaar. Is daarin niet een waarschuwing te zien voor de regeeringspartij om de oppositie niet door vervolging en ‘hetze’ te versterken?

In 't licht der verandering, die de gemeentepolitiek zal doormaken is het van groote beteekenis dat het onderwijs niet langer gemeentezaak zal blijven maar Rijkszaak worden. Voorloopig is dit nog alleen tot uiting gekomen bij de regeling der salarissen van de onderwijzers.

Er is geen groep der bevolking die zoozeer kan bijdragen tot versterking van staatsorganisatie en maatschappelijke orde als die der onderwijzers. Maar ook omgekeerd kan de geest in hun corps ontevredenheid in wijde kringen opwekken en levendig houden.

De oorzaak is daarvan allereerst te zoeken in de volledig vertakte verspreiding over 't geheele land. Overal zijn zij aanwezig. Daarbij komt dat hun werkkring hen met hun geheele omgeving in aanraking brengt. Hun werkelijke invloed hangt van twee dingen af, n.l. van het peil hunner ontwikkeling, dat gepaard gaat met belangstelling voor de openbare zaak, en van hunne onderlinge samenhang in goed georganiseerde vereenigingen of bonden. Onze tegenwoordige politiek kan niet goed begrepen worden, indien men het voorstaande uit het oog verliest.

[p. 384]

In politieken zin blijkt dit uit het groot aantal onderwijzers die als volksvertegenwoordiger zitting hebben. De snelheid waarmede soms plotseling politieke beginselen van practische beteekenis kunnen veranderen, blijkt voor de onderwijzerssalarissen op even treffende wijze als voor 't vrouwenkiesrecht. Toen de gemeenten, geleid door liberalen-zonder-toekomstmoed, op de onderwijsuitgaven beknibbelden kwam onder de meest vooruitstrevenden de leus op: onderwijs-Rijkszaak. Het Rijk moet niet slechts de minimumsalarissen maar ook de werkelijke salarissen vaststellen en....verbeteren.

Nu het echter op eens zoo ver gekomen is, staan nieuwe gemeentebesturen in 't zicht, en betreuren de onderwijzers dat het lang verdedigde beginsel zonder groote geestdrift toch moet worden aanvaard en verwerkelijkt zal worden door politieke tegenstanders van wie zij dit het minst hadden verwacht. Toch is van dit onderwijs-Rijkszaak dat niet alleen in de salaris-regeling maar in een algeheele onderwijshervorming zich zal laten gelden, veel goeds te verwachten, vooral voor de ontwikkeling ten platten lande. Dat heeft voor de toekomst een zeer groote beteekenis. En vooral wanneer daarmede een zoodanige regeling van den arbeidstijd gepaard gaat dat er zooveel rust komt dat er ook tijd voor ontwikkeling overblijft.

Er is daarom in alle vier genoemde maatregelen duidelijk een teeken te zien dat de politiek zich naar binnen toe gereed moet maken voor andere verhoudingen, die nieuwe en ernstige verplichtingen zullen opleggen.

Is. P. de Vooys

24 Mei, 1919