De Beweging. Jaargang 15

[p. 310]

Politieke aanteekeningen

Niets schijnt in staat om onze nederlandsche politiek los te maken uit haar sleur. De fataliteit drukt haar aldoor neer tot onmacht. Juist het leege steekspel, waarbij niemand meer denkt aan ernstiger taak en dieper bedoeling houdt haar bij voorkeur vast. En ondertusschen wacht een land en een volk op daden. Zóo was het voor den oorlog geworden. Toen kwam die geweldige wereldberoering, en bracht scherp en diep het gevoel dat wij éen natie waren, éen boven de partijverdeelingen. Hoe hield dat beloften in, ook voor een nieuwe politiek! De oude was weggevaagd. Met ingehouden adem en trillende van spanning heeft ons volk de krijgsverrichtingen gadegeslagen, en bij dat grootsche schouwspel geheel vergeten wat voor kleinzielige geschilpunten de regeeringstaak belemmerden en ophielden.

Al gelukte het niet om in die stemming de oude veeten van kiesrecht en schoolstrijd geheel en al op zij te schuiven opdat er plaats kwam voor nieuw werk, dat weer nieuwe meeningsgroepeeringen zou noodig maken, toch bracht de oorlogstijd een algemeen en evenredig kiesrecht, en een grondslag voor een verfrischte onderwijspolitiek.

Doch op de basis der verkiezingen van 1918 is niet voortgebouwd. In plaats van de gelegenheid aantegrijpen en van de kans een werkelijkheid te maken is onze politiek teruggevallen in oude opvattingen en oude gewoonten.

Toen is er na den oorlog een andere niet minder groote wereldberoering gekomen. De revolutie vertoonde zich, niet als een generalenstrijd in een Zuid-Amerikaansch staatje, maar als een historische beweging die Europa zou gaan veranderen.

Ook Nederland moest onder den indruk komen, en begrijpen

[p. 311]

hoe groot de tijd was, met hoeveel nog ongeboren gebeurlijkheden. Nieuwe taken, nieuwe plichten eischten de hoogste inspanning en toewijding. Een November-storm kwam opzetten en scheen oude takken en vermolmde boomen te zullen opruimen. 't Is echter geeindigd in een druilige, en miezerige mist. De opgeschrikte politiek was een oogenblik uit elkaar gewaaid, maar had er geen profijt van. Integendeel verviel zij onmiddellijk in veel ergere fouten, in scherper verdeeling van ons volk, in heftiger en onvruchtbaarder partijstrijd dan ooit. Gekijf over de schuld der oneenigheid, over de vraag wie begon, toont zich in geprikkeld en uitdagend optreden. Daardoor worden de feitelijke werklijkheden vergeten. Wat toch zijn die?

Allereerst dat na den oorlog ons land evenals elk ander de gevolgen van veel verwarring te boven moet komen en groote vragen over staatsinrichting en volkshuishouding zal moeten oplossen. En daarnaast dat de omvorming onzer maatschappij tot een edeler en betere sociale gemeenschap, die in de laatste vijfentwintig jaren al te langzaam en daardoor geestdriftdoodend geschiedde, een levenskwestie wordt. Tal van politieke plichten komen daaruit voort. De problemen moeten onderzocht en scherp gesteld worden. Het volk met zijn nooden en verlangens vraagt daarover voorlichting en dringt tot leiding.

Er is niemand die dat kan ontkennen. Hoogstens kan de onbekwaamheid trachten de moeilijkheden, die beter inzicht en grooter regeervermogen vergen, te ontgaan en te verschuiven. Doch ontkennen kan niemand de taak die er is, en die zich in defensie, onderwijs, sociale wetgeving, koloniaal beheer, landbouw, handels- en nijverheid-beleid op tal van onderwerpen verveelvoudigt. Daarachter staat die andere werkelijkheid van het volk in zijn gecompliceerde politieke organisatie, die echter dank zij het evenredig kiesrecht zich scherp en overzichtelijk afteekent.

Twee partijen overheerschen de gecompliceerde verdeeldheid. Het zijn de Katholieke staatspartij en de S.D.A.P. Aan hen beide is door de feiten de leiding toevertrouwd. Hun grootte en kracht maakt het mogelijk dat de politieke machine inderdaad dienstbaar gemaakt wordt aan een regeeringstaak die onafwijsbaar vervuld moet worden. Het fatale van de politiek

[p. 312]

is nu niet, dat deze partijen in de opvatting hunner taak zoo vèr uiteenloopen, en dientengevolge nooit kunnen samen werken. Het fatale is dat zij het niet willen, ondanks er feitelijk zooveel overeenstemming bestaat. En dat zij juist voor alles verschilpunten zoeken, afwijkende formules verzinnen voor wat op zich zelf gelijksoortig is, en elkaar hevig aanvallen. De Novembergebeurtenissen gaven daartoe aanleiding, maar van die aanleiding is ook een gretig gebruik gemaakt.

Het is onjuist dat dit alleen aan de katholieken wordt verweten. Ongetwijfeld hebben zij getracht van Troelstra's optreden gebruik te maken, meer gebruik dan goed is om in ons land een revolutionnair optreden te voorkomen. Zij vereenigen alle niet-socialistische partijen om zich heen, zij moedigen de revolutie-vrees aan, zij prikkelen de socialisten met allerlei maatregelen. Meer dan ooit trachten de katholieken de partij bij uitnemendheid te zijn, op wier kracht tot bestrijding der revolutie gerekend moet worden en aan wie dus de regeeringsleiding het beste is toevertrouwd. Maar zij scheppen daarmee tegelijk eene stemming en eene spanning, die gevaarlijk is, omdat het zoo uiterst moeilijk is de gevolgen ervan te overzien en te beheerschen.

Spanning ontstaat er op drie manieren. Allereerst in hun eigen kring die toch al met zooveel moeite allerlei maatschappelijke belangen te samen verbinden moet. Door de arbeiders uit hun midden af te houden van - en scherp te stellen tegenover - de socialistische arbeiders, moeten zij aan de sociale krachten een overwegenden invloed afstaan.

In de tweede plaats komt er spanning onder de leden van S.D.A.P. en N.V.V. Het duidelijkste blijkt dit uit het besluit om op 1 Mei het werk te doen staken als een uitdagende betooging. Maar ook uit het Paaschcongres te Arnhem. Ondanks alle uiterlijke bezonnenheid bleek de revolutionnaire stemming uit de toejuiching die Troelstra en al die hem steunden verwierven.

Ten slotte komt er spanning tusschen de regeeringspartijen en de S.D.A.P. die aan geen andere dan de laatste ten goede komt. Schijnbaar misschien niet. Het is n.l. mogelijk om uit de verkiezingen voor de provinciale staten afteleiden dat

[p. 313]

er in éen jaar onder de kiezers eene opschuiving heeft plaats gehad naar rechts. Katholieken en rechtste partijen wonnen afvalligen terug van de sociaal-demokraten, en deze weer van de communisten. Toch zou de schijn gemakkelijk kunnen bedriegen.

De opschuiving is uiterst gering en verandert eigenlijk niets aan de machtsverhouding der partijen. Daarbij komt dat de veel betere voedselvoorziening het aantal ontevredenen verminderde, zonder dat politiek inzicht hierbij eenige rol speelde. Ten slotte heeft ook het sociale program dezer regeering en met name de belofte van den achturigen arbeidsdag beteekenis. Een scherpe oppositie heeft echter veel voor op eene regeeringspartij, omdat het altijd gemakkelijk valt fouten en tekortkomingen in een felle belichting te stellen. Geschiedt dat met toenemende spanning, dan wordt de regeering steeds meer tot verweer, de oppositie tot aanval gedreven.

Bovendien moet vooral in dezen tijd de beteekenis van een sterk verbonden en vast besloten groep der bevolking niet miskend worden. In dat opzicht is de eenheidsmotie van het Paaschcongres der S.D.A.P., alsmede de snelle groei van haar ledental een teeken, dat haar verzwakking door de Novembergebeurtenissen, en zooals die uit de Statenverkiezingen is afteleiden, zeer snel zou kunnen blijken schijn te zijn.

De taktiek der katholieken om zonder de S.D.A.P. de regeeringstaak te leiden, en die partij wegens hare houding tegenover de revolutie terzij te schuiven is dan ook juist met het oog op de revolutie-kans gevaarlijk. Maar bovendien moet die taktiek door veel onvruchtbaar getwist op te wekken, de regeering afleiden van de eigenlijke taak. Daarvoor kunnen dan geen kracht en tijd overblijven.

De November-gebeurtenissen, maar ook wat daaraan in den zomer van 1918 is voorafgegaan, toonen echter duidelijk aan dat ook de S.D.A.P. onder Troelstra's leiding niets, letterlijk niets heeft gedaan om ons land een nieuwe politiek te bezorgen.

Zoowel de afwijzing van regeeringsverantwoordelijkheid, in Juli 1918, als het opeischen daarvan in Nov. 1918 toonen beide taktische behartiging van een partijbelang, doch geen begrip voor de beteekenis der regeeringstaak en van de voorwaarden, waaronder die regeeringstaak goed vervuld kan worden.

[p. 314]

Evenmin is daarvan een spoor te vinden op het Paaschcongres, waar Troelstra het boetekleed aflegde en zijn werkpak als leider weer aantrok.

Partij-belang was begin en einde van alle wijsheid die er door hem werd verteld over het Janushoofd der sociaal-demokraten. Daarom deed zijn optreden in Arnhem zoo sterk denken aan dien anderen grooten partijleider Dr. Kuyper, die er in slaagde om zijn partij te maken, te doen groeien, en bij elkaar te houden, maar die te kort schoot toen hij 't machtige instrument in 's lands belang moest aanwenden. Een partij te leiden is onweersprekelijk ook een landsbelang. Het is van groote beteekenis dat de S.D.A.P. na 25 jaren werd wat zij nu kan zijn. Maar wanneer de macht zóó groot is geworden, dat die een werkelijken invloed heeft op de regeering en dus op de toekomst, dan moet de partijleiding kunnen samenvallen met de leiding van het land. Dan worden de taktiek-bekwaamheden beperkt, en moeten voor alles de aangewezen richting en de aanbevolen middelen zoo duidelijk en scherp zijn aangegeven, dat zij van partijpolitiek tot regeeringsbeleid kunnen overgaan. Dat kon Dr. Kuyper niet. Dat heeft Troelstra niet gepoogd.

Daarom slaat de S.D.A.P. niet minder als de katholieke staatspartij den ouden weg weer in, die uitloopt op sektarische splitsing en verdeeling van het volk, eene splitsing die niet verloopt tusschen burgerij en arbeiders, maar die ook dwars door de arbeiders heengaat.

En nu met revolutie als achtergrond. Niet alleen revolutie als bangmakerij, want het oogenblik zou kunnen komen dat zij die aan beide kanten het spook tegen elkaar hanteeren opeens zelf er door verschrikt worden.

23 April, 1919.

Is. P. de Vooys.