De Beweging. Jaargang 15

[p. 181]

Liquidatie der crisismaatregelen
(vervolg der reeks politieke aanteekeningen)
Door
Is. P. de Vooys

Bij de interpellatie over den Amsterdamschen melkoorlog en de behandeling der Landbouwbegrooting is in de Tweede Kamer voor het eerst gesproken over de liquidatie der crisismaatregelen. Een zwak en vaag verzet ging daarbij uit van de sociaal-demokraten, terwijl er overigens een sterke strooming was om zoo snel als maar eenigszins mogelijk was tot de groote opruiming overtegaan. Dat zelfde bleek toen het wetsontwerp op de N.U.M. aan de orde was.

Men zou kunnen zeggen dat alle crisismaatregelen steeds op het humeur van onze volksvertegenwoordiging hebben gewerkt. Gevoeld werd dat veel daarbij niet in de haak was: principieel niet en ook in de praktijk niet. Maar wat was eraan te doen? Er moest iets gebeuren. Contre-coeur is er veel geslikt. Eens kwam toch de tijd dat de geheele berg van buitenissigheden weer over boord gezet zou worden. Geen wonder dat er een gevoel van verluchting komt over onze politici, nu dat oogenblik schijnt aangebroken. Met hoeveel meer animo werd b.v. de begrooting van den nieuwen minister van onderwijs behandeld. Dat was weer een terugkeer tot de politiek van vroeger. Maar de crisismaatregelen zijn veel te ingewikkeld om zich te leenen voor een levendig debat. Het dankbaarst zijn zij, nu zij voor goed gaan verdwijnen. Want het groote publiek juicht de afschaffing toe en hoopt daarmede op de terugkeer van den tijd voor de rantsoe-

[p. 182]

neering en sluikhandel. Bij de sociaal-demokraten staat het echter anders. Voor hen geldt stellig ook dat zij veel verkeerds zien in de crisisorganisatie, zonder dat zij tot nu toe iets beters konden aangeven. Daartegenover staat echter dat juist de slechte werking van de crisismaatregelen hen een voortdurend vloeiende bron van propaganda-materiaal opleverde. Tegen den minister van landbouw kon zich gedurende den geheelen oorlog een stroom van kritiek richten. Aan hem konden telkens weer nieuwe eischen gesteld worden om te voorzien in de voeding of kleeding. Die eischen hadden het voordeel dat de oorzaak van het gebrek der massa's kon teruggebracht worden tot onwil van de regeering of van de politieke tegenstanders. Of de inwilliging van die eischen werkelijk verbetering bracht en of niet kleine verlichtingen telkens weer te niet gedaan werden door veel drukkender verzwaringen van het lot der massa, is nimmer nauwkeurig nagegaan. Er was nood. En om daaraan tegemoet te komen moesten er middelen worden aangegeven. Kwakzalverij of niet, de regeering moest tot de toepassing gedwongen worden.

Waar nu de groote massa in deze praktijk is opgevoed en gewoon geraakt is aan protestvergaderingen, demonstratie's en motie's, die steeds uitliepen op een interpellatie of crisis-debat, waarbij de minister voor een kleiner of grooter deel toegaf, moet de liquidatie der crisismaatregelen tevens het einde vormen eener crisispolitiek en daarom bij de sociaal-demokraten wel eenige bedenking vinden. Die zou grooter zijn, en wordt natuurlijk direct grooter, als de opruiming van eenige rantsoeneering of eenig bureau ongunstige gevolgen heeft. Wanneer er met andere woorden schaarschte komt, prijzen stijgen en een rantsoen ingekrompen wordt of de qualiteit vermindert. Zoodra echter de liquidatie, zooals waarschijnlijk is, geen slechtere en zelfs gunstiger toestanden brengt dan wij alreeds beleefden, blijkt elk verzet onredelijk en zou bovendien kunnen blijken, dat er gekwakzalverd is. Vandaar dat dan slechts zwak geprotesteerd wordt.

Toch zou er reden kunnen zijn voor de sociaal-demokraten om de opheffing der crisismaatregelen te betreuren. De geheele distributie was toch de erkenning van een gelijkheidsbeginsel dat van diepgaande beteekenis is.

Waarom zouden de arbeiders slechts in tijden van nood recht

[p. 183]

hebben op een hoeveelheid voedsel evenredig aan de grootte van hun gezin en op een inkomen, voldoende om zich dat voedsel en bovendien ook kleeding, brandstof, woning, enz. tot een minimum quantum aanteschaffen. Geldt dit bestaansrecht in een tijd van nood, als er weinig te verdeelen is, dan geldt het toch zeker als er overvloed komt. De maatschappij heeft in den oorlogstijd een socialistisch- of juister gezegd een communistisch recht erkend metterdaad. Zou de liquidatie dit weer geheel te niet doen? En moet daartegen niet gewaakt worden?

Bovendien is de regeering gedwongen geweest om voor de toepassing der distributie-rechten tal van organen te stichten. Is daarin niet te zien het begin van de socialisatie der maatschappij? Gaat door de liquidatie dit begin weer geheel verloren? En is dat niet een reactie juist in een revolutionairen tijd? Het voorstaande zou volkomen juist en gerechtvaardigd zijn indien er aan twee voorwaarden voldaan was, n.l. ten eerste dat de sociaal-demokraten het communistische gelijk-op deelen van allen, onafhankelijk van de arbeids-prestatie tot een duidelijk omschreven punt van hun program hadden gemaakt, en ten tweede dat bij de inrichting der crisis-organisatie er rekening mee gehouden was, dat die ook later voor de uitvoering van een practisch communisme had te zorgen of wel op andere wijze een overheidszorg ten bate der levensmiddelen voorziening zou kunnen uitoefenen.

Geen van beide is echter het geval. De sociaal-demokraten zullen er wel voor oppassen om communistische theorien voor hunne rekening te gaan nemen. De socialisatie der maatschappij richt zich naar een hoogere organisatie-vorm van een arbeidende en veel produceerende gemeenschap. Door de uitschakeling van winstbejag moet de arbeid een beter loon verwerven. Maar het los maken van de banden tusschen loon en arbeid behoort misschien tot het utopische, stellig niet tot het practische deel van het socialisme. De arbeiders moeten opgevoed worden tot samenwerking en demokratische discipline, en niet gedemoraliseerd tot ontevreden ondersteunden. Het program der sociaal-demokraten moet erop ingericht zijn, dat er onmiddellijk uitvoering aan gegeven kan worden. En dan ligt het wel in de lijn van dat program om de zorg voor de eenvoudigste levensmiddelen op te

[p. 184]

dragen aan gemeentelijke organen, op gelijksoortige wijze als gas, electriciteit en water verschaft worden. Dit is echter heel iets anders dan de verdeeling van levensmiddelen op den grondslag der behoefte, die gepaard moet gaan met een onverbiddelijk strenge monopolisatie om sluikhandel tegen te gaan.

In een tijd van overvloed beteekent dit het doorvoeren van gelijkheid ten koste van de vrijheid, en zonder dat iemand ermee gebaat kon zijn.

Dat de crisisorganisatie's, ingericht op de gelijke verdeeling van beperkte voorraden, in zeer vele gevallen zoo onbevredigend gewerkt hebben, en altijd een los complex, maar nooit een systematisch geheel vormden, maakt het onmogelijk dat zij bovendien nog voor geheel andere, afwijkende doeleinden gaan dienen. Het werk waarvoor zij ingesteld werden, konden zij ondanks den omvang van hulpmiddelen en personeel en ondanks de practisch onbeperkte finantiën, nooit goed verrichten. Daarvoor misten zij een sociaal-ekonomische basis en de centrale leiding die doelbewust te werk gaat. Hoe kan men zich dan denken dat er van deze organisatie's, iets anders is terecht gekomen dan bureaukratie, en dat zij de kernen zouden zijn voor het uitvoeren van een zoo zware en gecompliceerde taak als de socialisatie der maatschappij?

De sociaal-demokraten zullen wel moeten medewerken aan de liquidatie van den noodbouw uit den crisistijd. Zij zouden er ook in kunnen berusten, of er tegen protesteeren en agiteeren. Verstandiger zal het echter zijn medetewerken. Wel is er bij den afbouw niet veel bruikbaar materiaal te verwachten. Daarvoor is te weinig zorg besteed aan den opbouw. Dit moest echter juist een les zijn om te zorgen dat er nauwkeurig opgelet wordt. Was dit geschied, toen de crisis-maatregelen werden ontworpen en de crisis-organisatie opgezet, dan was er waarschijnlijk evenmin een basis gelegd voor de socialisatie, maar was er stellig veel materiaal bijeengebracht kunnen worden, en hadden vooruitzichten zich geopend, om werkelijk sociale overgangsmaatregelen voortebereiden.

Dat is verzuimd en is niet meer te herstellen. In plaats dat staat en regeering zich inzage en controle hebben verschaft over 't zakenleven, hebben zij de tijdelijk zoo sterk uitgebreide be-

[p. 185]

stuurstaak aan de zakenmannen overgedragen. En tegen behoorlijke betaling.

Voor 't uiterlijk was dat het zelfde. In het wezen echter geenszins. Dit zou kunnen blijken bij de afbraak. Nu is het de laatste gelegenheid om zich hiervan op de hoogte te stellen.

Bovendien zijn er bij de liquidatie nog vele andere en zeer gewichtige belangen gemoeid. Het is bijna onvermijdelijk dat de crisis-maatregelen zich niet direct oplossen in het volkomen vrije handelsverkeer. Trouwens het woord liquidatie drukt dat reeds uit. In wezen is de liquidatie niet anders dan het vaststellen van overgangsmaatregelen. Het is volstrekt niet onverschillig, noch voor de staat, in 't bijzonder niet voor de staatskas, noch ook voor de burgerij, die in de prijzen ongemerkt menige schatting te betalen heeft, hoe de overgangsmaatregelen eruit zien.

Nauwelijks mag verwacht worden dat de politici die zoo blij zijn van de zuiver ekonomische - op hun prikkelbaarheid werkende - staatsbemoeiingen bevrijd te raken, zich veel van de liquidatie zullen aantrekken. Hun voornaamste wensch zal wel zijn: maak het kort.

Evenmin is te verwachten dat de regeering aan de Tweede Kamer of aan eene commissie daaruit een goed uitgewerkt plan van overgangsmaatregelen zal voorleggen, opdat later de volledige afrekening helder en overzichtelijk kan worden opgemaakt. De Tweede Kamer zal er immers niet om vragen.

Er is slechts éen partij, en wel de S.D.A.P. die er groot belang bij heeft. Doch om daarvoor optekomen moet zij beginnen zich zelve zuiver rekenschap te geven van wat zij bereiken wil. Ontbreken daarvoor tijd, lust en werkkracht en ontbreekt daarvoor boven alles het inzicht, dan zal de liquidatie zich wel voltrekken op dezelfde wijze als de crisisorganisatie werd opgebouwd, zonder stelsel, zonder baat voor de toekomst, en met een schade die wij allen te dragen zullen hebben.