De Beweging. Jaargang 15

[p. 61]

Boekbeoordeelingen

Gedichten van Augusta Peaux. Haarlem, H.D. Tjeenk Willink & Zoon. 1918.

Augusta Peaux is vóór alles dichteres van de natuur. In dit bundeltje van 112 bladzijden zijn bijna evenveel gedichten - geen enkel gedicht haast is langer dan één bladzijde -, die nagenoeg alle op de natuur betrekking hebben. De verbeelding, waaronder zij die natuur ziet, is een zeer bizondere: een soort persoonsverbeelding van haar alleen en die haar nooit verlaat. De wisselende aspecten, die de uren, de dagen, de maanden, de jaargetijden aan het landschap geven; de maan, die telkens anders is en ander licht geeft; de vijver in rust en in rimpeling, al dat verschillende leven vervult haar met oneindige genieting van nooit-eindigend schoon. Haar kleine beeldjes zijn bewonderenswaardig.

Hier is de eerste nachtvorst:

‘Ik ben niet wreed, maar 't speelsche kind,

- wat zal ik worden later? -

Ik lach als de zon mijn muiltjes vindt,

drijvende in 't water.’

En de denneboom in de avond:

‘een sombere dweper, een fatalist,
een donkere slaaf, die kwaad heeft gedaan.’

En de sneeuwvlokken, dwarrelende:

‘als vagebonden in een wintersch bosch

't spoor bijster.’

[p. 62]

En de wind over het helm:

‘op zijn blanke tel
rijdt hoog de wind en overziet ze er all'
een knie gebogen, wachtend zijn bevel,
richtend hun zilvren pijlen, spits en smal.’

Augusta Peaux heeft een sprookjesgemoed, een kindergemoed dat altijd jong blijft. Dit boekje bevat verzen van een geheel leven, maar noch in de inhoud der verzen, noch in de techniek valt enige verandering waar te nemen. Het is alsof het volledige gedicht haar invalt tegelijk met de visie op een of ander natuurmoment, zó dat haar bewustzijn er weinig aan kan veranderen. Niet in het weergeven van een innerlike geestelike ervaring ligt dan ook haar kracht. Ook haar heeft de oorlog een schok gegeven en het diepst geestelike gedicht uit haar bundel, dat met de beste van haar natuuruitbeeldingen gelijk staat, toont de inkeer tot zichzelf, die in haar dubbel merkwaardig mag heten, omdat ze nu tegenover haar moeder, de natuur, zich vreemd voelt staan:

O wie nog weenen kunnen in uw armen,
natuur, wie gij de trouwe moeder zijt,
het milde hart dat troost in rijk erbarmen.
O wie nog niet aan winterhaag beluistren
het onverstane woord in doode taal,
dat dorre blaadren vroeg in 't voorjaar fluistren.
Zoo ver en vreemd aan 't zonneklare buiten
en blauwe lucht dat wreed gewekte woord:
verdwaalde vogel tegen lichte ruiten,
verschrompeld lijden machteloos zich te uiten,
verwezen klopper aan gesloten poort.
Voor dieper lijden hebt gij heul noch vrede,
daar blijft de ziel aan de uwe ver en vreemd
en in vervreemding van u afgesneden.
O schreiend hart, dat gij nog kunt verwarmen.

Voor het overige zijn de verzen die op haar eigen gemoedsleven betrekking hebben, niet de sterkste. Het persoonlike is

[p. 63]

er te beschroomd in en daardoor dikwils niet helder. Een mooi versje van dit genre is de Weenende Rots:

Weent de rots in de bergen
stil voor zich heen,
haar tranen vallen
op vochten steen,

haar tranen maken
het duister licht,
zoo zonder schromen
haar aangezicht,

zoo zonder 't kleene
haar fiere leed....
ons schaamvol weenen,
dat niemand weet.

Hierin is de persoonlike ontroering saamgegroeid met de natuurwaarneming en de persoonsverbeelding. Zulke versjes zijn zeldzaam bij haar en het zou dwaasheid zijn uit individuële voorkeur te vragen naar iets anders, wanneer het gegevene zo zuiver en gaaf is. Van het soort, waarin zij sterk is, zijn ‘Referein’ en ‘Legende’ het best. Hierin is het rythme prachtig uitdrukking geworden van de gedachte.

‘Op Goudgrond’ heet een bundel schetsen van dezelfde schrijfster, in 1899 bij Tjeenk Willink uitgekomen. Hierin toont zij zich weer van een andere kant en het is jammer, dat die kant sindsdien verwaarloosd werd. Ook daar verloochent zij haar essentiële eigenschappen: natuur- en sprookjesliefde niet. ‘Het mos op 't rossig dak, dof, somber, groen, dat oud geboren werd’ uit het gedichtje ‘In 't Voorjaar’ vinden we terug in een schetsje: ‘Het kippenhok’. De strijd van dag en nacht die als motief in verschillende gedichten voorkomt, is uitgewerkt in de beschrijving: ‘Juni-avonden’. Haar benijdenswaardige sprookjesgave is in de kinderfantaisie ‘Hoog van den Toren’ tot een prachtig fijne uiting gekomen. Van ditzelfde psychologiese verbeeldingstalent is de schets: ‘Een illusie’ het mooiste voorbeeld. Wij, met onze tegenwoordige voorraad van psychiese vaktermen zouden het eerder ‘Een obsessie’, ‘een dwanggedachte’ noemen. Hoe

[p. 64]

het zij, de oude redacteur van ‘Eigen Haard’, Jo de Vries, had, toen hij de verzamelde uitgave van de in zijn tijdschrift verschenen stukjes inleidde bij het publiek, geen ongelijk te spreken van ‘het spel harer levendige verbeelding, het ongemeene harer artistieke bewegingen en het goede hart, dat uit hare oogen mij aanzag’ met een niet onbevallige vergelijking van deze verhaaltjes bij jonge meisjes. Wij zijn niet meer gewoon ‘het goede hart’ in rekening te brengen bij het beoordelen van kunst; maar waarom eigenlik niet? Zonder een ruim, warm hart zijn de overige artistieke eigenschappen der schrijfster ondenkbaar.

Tussen de verschijning van dat proza en van deze poëzie liggen bijna 20 jaren. Toch zijn ze van éen soort en één tijd, een genre op zichzelf, dat ik bij geen bestaande tak van literatuur weet in te lijven. Het zou misschien de moeite lonen na te gaan, in hoeverre de beweging van '80 en volgende stromingen haar richting bepaald hebben. De invloed van buiten lijkt mij gering. Het is een spontane kunst, niet groot, maar fijn en zuiver. En dat is een zeldzaamheid.

Mea Mees - Verwey.