De Beweging. Jaargang 15

[p. 55]

Politieke aanteekeningen

Het vredesjaar 1919 begint donker. Wij zijn echter gewoon om na de Kerstdagen naar het voorjaar toe te leven, en ons met lichte verwachtingen te versterken. In dien geest wil ik trachten betere vooruitzichten te vinden in onzen politieken toestand zonder de werkelijkheid te verstoppen, en de scherpe lijnen der bestaande gevaren te verdoezelen.

Belangrijker dan de binnenlandsche politiek die in November ons volk heftig en plotseling bewoog, werd in December de buitenlandsche. Maar juist omdat onze houding naar buiten meer dan ooit beraad eischt, opdat dit in welberadenheid maar niet minder in vastberadenheid tot uiting zal komen, is er in de binnenlandsche samenwerking eene opene, krachtige, en van alle kleine kortzichtigheid vrije, kordaatheid noodig.

Dat moet door ons geheele volk - en in de politiek beteekent het door alle partijen - diep beseft worden, dieper dan thans het geval is. Geschiedt dat, en worden zonder sentimenteele en kleine bevangenheid en met voorbijgaan van persoonsen partijbelangen, de consekwentie's getrokken uit het scherp aanzien van de feiten, dan kan elk oogenblik de vernieuwing van onze politiek intreden, eene vernieuwing waarover ik nu een jaar geleden schreef, en die ondanks allen passieven weerstand, toch komen moet. Daaronder versta ik eene samenwerking tusschen regeering en volksvertegenwoordiging, die op zichzelve eenvoudig en logisch is, maar die toch eene radikale houding vereischt tegenover verouderde, onpractische en zich hardnekkig handhavende gewoonten. Juist omdat men daarvan moet afzien, en als 't ware een oud en tot op den draad versleten kleed dient af te leggen, teneinde zich vrij en naar den eisch der thans dringende moeilijkheden te kunnen weeren, spreek ik van eene vernieuwing. Beginselen

[p. 56]

komen daarbij in geen enkel opzicht in het gedrang, evenmin als er gevaren voor de demokratie of voor het parlementarisme uit zouden voortkomen. Integendeel zal een dergelijke vernieuwing van de samenwerking tusschen regeering en volksvertegenwoordiging kunnen bewerken dat de politieke en staatsrechtelijke beginselen uit het gedrang komen waarin zij zich tegenwoordig bevinden. Het zou nuttig en verfrisschend zijn, indien dit laatste eens openlijk werd erkend. Zoowel de regeering als de volksvertegenwoordiging zijn bang om zich duidelijk en volledig tegen elkaar uit te spreken. Zij zouden het beide gaarne doen en toch komen zij er niet toe. Is er een overtuigender bewijs van de afstand die tusschen regeering en volksvertegenwoordiging bestaat dan het vraag- en antwoordspel, en de onbevredigdheid van de interpellatie-honger?

De Tweede Kamer leeft in de voortdurende overtuiging dat zij niet weet wat er in het regeeringsbeleid omgaat, en men behoeft geen ingewijde te zijn om de juistheid daarvan te erkennen. Zelfs ten opzichte van de fundamenteele regeling van ons staatsrecht, die het staatshoofd bindt aan de verantwoordelijkheid der ministers, bleek nog onlangs geen volstrekte klaarheid te bestaan.

Toch is er in ons land niet de minste neiging tot autokratie. De macht der volksvertegenwoordiging staat boven elken twijfel. Het geen wij zien is dat van die macht geen doelmatig gebruik gemaakt wordt, en dat dientengevolge uit nood en niet uit aandrang naar machtsgenot de regeering al te vaak en stilletjes haar eigen gang gaat en de Kamer later voor voldongen feiten stelt. Hoogstens kan men zeggen dat de bureaukratie, die zich naar deze verhouding gewillig schikte, niet zoo vlot er van afziet om koninkje te spelen. Dat er daarom in die bureaukratie een reactionnaire kracht zou zitten is onjuist. Evenals elke bureaukratie is ook de nederlandsche log in haar bewegingen zoodat zij niet vlug en niet gemakkelijk tot een richtingsverandering komt. Inertie in plaats van energie, kenmerkt de geheele verhouding, hoe die ook goedgepraat wordt zoodra er een gezagondermijnende aanval op geschiedt.

Hoe dan de vernieuwing zou kunnen plaats vinden? Niet door het afwachten van denkbeelden en stelsels; niet door in- en uit-

[p. 57]

gepraat over allerlei mogelijkheden, maar alleen door onmiddelijk de taak te aanvaarden. Commissie's zijn er ook niet voor noodig, want de partijen, de partijbesturen, en de bijeenkomst van partij-leiders, hebben juist uitteraard de taak om een nieuwe verstandhouding te scheppen. En ik zou mij al zeer moeten vergissen indien de tegenwoordige minister-president niet direct bereid was op elk plan in te gaan. De eenige moeilijkheid zit hierin dat de machtsdelegatie's, die op 't oogenblik oogluikend bestaan en voor een zeer groot deel zonder contrôle en buiten verantwoordelijkheid zijn gelaten, openlijk worden geregeld.

Machtsdelegatie's waren onverbiddelijk noodzakelijk en zij werden gegeven in allerlei vormen. Men denke aan de opperbevelhebber's instructie waarover 4 jaar gehaspeld is. Maar ook het bestuur van de N.O.T., van de N.U.M. van het Kon. Nat. Steuncomité, en de talrijke directeuren, commissie's, onderhandelaars, enz. zij allen bezaten een machtsdelegatie, waarover men liever niet wilde praten.

Ook thans, en thans zelfs te meer, is er voor de regeering en ook voor de volksvertegenwoordiging geen andere uitkomst dan het geven van macht aan bevoegde college's of personen voor bijzondere urgente taken. Dat schijnt revolutionnair. Immers de revolutie gebruikt die machtigingen als het middel bij uitnemendheid, en van de wijze waarop de gemachtigden zich gedragen, hangt veel en misschien zelfs alles af. Indien men dan ook de machtsdelegatie, en niet geheel ten onrechte, revolutionnair noemt, dan moet men tegelijk erkennen dat wij ondanks uiterlijke rustige vormen, reeds lang in de revolutie zitten. Want het gaat er niet om iets nieuws intevoeren. De nieuwheid moet beginnen met de openlijke erkenning van wat bestaat en met het voor goed uitbannen der struisvogel-politiek.

Wegens het politieke wantrouwen kan de Tweede Kamer niet als de regeering een machtsdelegatie aan een enkel bij uitstek bevoegde persoon geven, en moet zij wel tot de logger werkende commissie's haar toevlucht nemen. Dat wordt thans reeds algemeen ingezien. Er wordt echter niet naar dat inzicht gehandeld, en daardoor worden de eenvoudige en logische verbindingen tusschen de Kamer en de vele regeeringspersonen en regeeringsgedelegeerden niet tot stand gebracht. De kloof blijft. De twee machten,

[p. 58]

die men zich vroeger theoretisch dacht als de uitvoerende en de controleerende, maar die steeds, en nu te meer, te samen het regeeringsbeleid moeten bepalen, blijven juist ten opzichte van dat eerste en aller voornaamste zonder ander contact dan van electrisch geladen wolken, waartusschen bliksemstralen overspringen. Dat dit niet aldoor, en slechts zelden heftig geschiedt, is hierdoor te verklaren dat de toestand al zoo lang duurt. De spanning is gewoonte geworden. Persoonlijk temperament wordt gedoofd en getemd, opdat de welwillende, hoffelijke toon, zooals dat in 't maatschappelijk leven ook het geval is, een stemming van gematigde gedachtenwisseling wekt.

Waar de verhoudingen aldus zijn, en de volksvertegenwoordiging slechts als geheel wil optreden, maar als geheel geen weg voor practisch werk kan vinden of inslaan, terwijl uit de fractie's en hunne samenwerking geen organen voortkomen, die de regeering zoo direct naderen, dat zij in de gewichtigste politieke momenten kunnen samenleven en in volledige overeenstemming handelen; waar deze toestand geduld wordt en aldoor maar blijft voortbestaan, daar kan men begrijpen dat gevaren voor buiten- en binnenlandsche politiek ons langzaam kunnen besluipen en plotseling overvallen. Indien de volksvertegenwoordiging daarvan niets weet, en plotseling voor feiten komt te staan, kan van zelfsprekend ook het nederlandsche volk niet voor bereid zijn en zich bereid maken tot optreden of tot het ondergaan van het onvermijdelijke.

Wij hebben gedurende de oorlogsjaren al herhaaldelijk spannende momenten beleefd, maar elk had een geheime ontwikkeling. Wanneer dan in het kritieke oogenblik bij regeering en volksvertegenwoordiging een wilsuiting onvermijdelijk werd, en de eensgezindheid ervan in geen geval naar het uiterlijk verbroken mocht zijn, bleef toch steeds de wrangheid achter van de verzwegen kritiek. Bij de kleinere, niet openlijke daden van de regeering die aan de crisis voorafgingen, is de werkelijke en krachtige eensgezindheid van een zelfbewust volk niet steeds aanwezig geweest. Die kon er meestal niet zijn omdat de geheimheid een weifelend opportunisme moest verbergen. Zonder de steun van het volk (door de volksvertegenwoordiging heen) durft een zwakke regeering naar buiten nooit actief optreden.

[p. 59]

Zij huivert voor de verantwoordelijkheid. Maar verweeren moet zij zich wel zoodra zij aangevallen en bedreigd wordt. Dan kan er geen huivering meer zijn. De verantwoordelijkheid staat voor de deur en is niet meer af te wijzen.

Zou men meenen dat buitenlandsche regeeringen met de zwakte van deze verhouding niet bekend zijn? dat zij daarvan niet reeds een lange practische ervaring hebben? En meent men dat die regeeringen geen gebruik zouden maken van de voordeelen die aan een succes belovende intimidatie verbonden zijn? ook zelfs wanneer af en toe het doel gemist wordt door dien de grens van 't bereikbare overschreden is?

Thans verkeeren wij weer in een tijdperk dat de overwinnaars in den wereldoorlog meenen ons niet met rust te kunnen laten. Trouwens wij hebben de hulp, in elk geval de welwillendheid der geassocieerde regeeringen noodig om ons ekonomisch staande te houden en onze volkshuishouding te herstellen. Er moeten relatie's zijn. Er moeten voortdurend besprekingen plaats vinden; er moeten verdragen gesloten worden, die voor ons geheele volk van een diepgaande beteekenis zijn. Het stilletjes in ons hoekje blijven is een absolute onmogelijkheid. Als wij zelf er niet uitkomen, worden wij eruit gehaald. Dit moet goed begrepen worden, en naar dit begrip dient men zich te richten.

De Schelde-kwestie en de annexatie-plannen van Zeeland en Limburg die ons grondgebied bedreigen, staan uitteraard voorop in de publieke belangstelling. Daarachter schuilt echter een niet zoo bekende maar daarom niet minder ons bedreigende aanval op ons ekonomisch bestaan. Er is in elk geval eene spanning van gevolgenzware beteekenis. Wanneer de geheele behandeling en afhandeling daarvan overgelaten wordt aan de regeering, zelfs wanneer men in de betrokken persoonlijkheden en in hunne gedelegeerden vol vertrouwen heeft, dan nog zal het niet raadplegen der volksvertegenwoordiging en het niet openlijk uiten van de moeilijkheden, veroorzaken dat ons land zwak zich verweert, in plaats van krachtig, zij 't ook in 't besef van de machtsminderheid, recht en redelijkheid te bepleiten.

Meent de regeering dat de volksvertegenwoordiging daarvoor de organen mist en eigenlijk zelve niets liever heeft dan buiten de

[p. 60]

verantwoordelijkheid te worden gelaten? En heeft de regeering daarin gelijk?

Wanneer het zoo is, dan is er toch te meer reden dat deze verhouding openlijk blijkt en niet verborgen blijft. Ongetwijfeld zou dan ieder inzien dat er iets moest veranderen, en dat er voor alles gewerkt moet worden aan eene regeling tot samenwerking, opdat de eenheid van ons volk kan blijken.

Dat is het eerst noodige voor een nieuwe politiek, het dringend noodige. En zoodra het ingezien wordt met de ernst die het verdient, kunnen in enkele dagen de wegen en middelen gevonden worden om het doel te bereiken.

Dan is het overbodig om spreektijden te rantsoeneeren. Dan zal het niet kunnen voorkomen dat een regeering een belastingstelsel ontvouwt, zooals minister de Vries het deed, een stelsel dat reeds bij voorbaat ten doode is gedoemd, en slechts hevige politieke beroeringen kan verwekken omdat het door het volk in zijn breedere lagen nimmer zal worden aanvaard.

Vernieuwing onzer demokratie, vernieuwing van ons parlementarisme moet er komen allereerst om de werkelijke en groote landsbelangen te dienen, zooals het noodig is, in het besef van wat alle deelen onzer natie ondanks allerlei belangenstrijd vereenigt. Maar dan ook om juist de demokratie en het parlementarisme los te maken uit een ingewikkeld maar versleten raderwerk, waarin de daadlooze en onmachtige vernietiging hen bedreigt.

16 Dec. 1918.

Is. P. de Vooys.