De Beweging. Jaargang 14

[p. 203]

Politieke aanteekeningen

Het levensmiddelendebat.

Na veel te lang uitstel zal tegen den aanvang van Maart onze volksvertegenwoordiging beginnen met het levensmiddelendebat. Grillig als het weer is de politiek. Voorspellingen zijn dan ook moeilijk te maken. Wanneer men zich toch waagt aan eene voorbespiegeling kan men dat doen op tweeërlei wijze. Of wel door in te gaan op het onderwerp der discussie om de groote beteekenis ervan naar eigen zienswijze uiteen te zetten, dan ook door de weerspiegeling der feiten in de politieke opvattingen nategaan om de waarde van den meeningenstrijd aantegeven en de politieke kansen van verschillende oplossingen te overwegen.

Het onderwerp der discussie is van ekonomischen en organisatorischen aard. Evenals zoo vele andere landen vóór ons, staan wij thans van aangezicht tot aangezicht voor bittere noodtoestanden. Dikwijls gedurende den oorlog hebben die ons bedreigd maar nimmer zoo ernstig als in het komende voorjaar. Voor het allergrootste deel is dit veroorzaakt door de houding der oorlogvoerende staten, die met hun maatregelen de onzijdigen niet spaarden. Voor een ander deel ontstaat de nood door een zich over de geheele wereld verspreidende desorganisatie van het maatschappelijk leven die ook in ons land de normale verhoudingen tusschen producent, handelaar en consument verbrak.

Van de regeering wordt verwacht dat zij maatregelen neemt om de ellende, die voor de deur staat, binnen de engst mogelijke grenzen te houden, en gelijkmatig op alle burgers te doen drukken. De plicht om daartoe overtegaan berust niet alleen op een wel begrepen gemeenschapsbelang van het geheele volk, maar ook op de overweging dat anders onlusten en wellicht oproer niet te vermijden zijn.

[p. 204]

De maatregelen die de regeering reeds nam, en nog verder moet nemen, zijn bij uitstek van ekonomischen aard. Zij vereischten inzicht zoowel in de oorzaken van - en het verband tusschen - de abnormale verschijnselen, alsook een vooruitziende blik in de gevolgen der te geven voorschriften. Maar bovendien vereischen die maatregelen een organisatorisch vermogen van den hoogsten graad, want de taak die verricht moet worden, strekt zich uit over de geheele bevolking in al haar doen en laten.

In hoofdzaak is de nood gekenmerkt door een te kort - of wil men een schaarschte - der allereerste levensbehoeften, en in nauw verband daarmede door een ongekende en onvermoedde duurte. Deze beide: de schaarschte en de duurte treden voor allerlei artikelen op zeer onderscheidene manieren op. Dit hangt ten nauwste samen met de vroegere, historisch geworden voorziening en distributie van elk der levensbehoeften.

De maatregelen die de regeering kan nemen n.l. de rantsoeneering der levensbehoeften, en de strijd tegen den woeker, moeten zich dan ook voor elk artikel aanpassen aan de bestaande omstandigheden, en ook aan de wisseling der verhoudingen. In zekeren zin toch is elk dier maatregelen te beschouwen als een onafgebroken strijd tegen de ontduiking en de fraude. Steeds meer worden nieuwe middelen gevonden om den dwang der regeering ten eigen bate te ontgaan. En onvermoeid moet daar tegen in gegaan worden.

Het goede resultaat hangt niet alleen af van de doelmatigheid der organisatie die door de regeering is ontworpen, maar vooral ook van de verscherping van den nood.

Wanneer die al te drukkend wordt voor het individu ontstaat of wel een openlijk en fel verzet, dan wel de lijdelijke tegenstand, die hardnekkig de sluipwegen zoekt.

Daarom is van veel grooter belang dan de rantsoeneering of de woekerbestrijding, die slechts binnen enge grenzen hunnen waarde behouden, dat de regeering haar uiterste zorg besteedt aan een betere voorziening in de levensbehoeften.

Wordt het te kort aldoor grooter, en raken de voorraden uitgeput zonder dat aanvulling in het vooruitzicht is, dan zal de regeeringstaak steeds moeilijker en bijna hopeloos worden.

[p. 205]

Kan de regeering er echter in slagen om een evenwichtstoestand te scheppen tusschen voorziening en verbruik, dan is er kans om met behulp der rantsoeneering en woekerbestrijding, een dragelijke verhouding te verkrijgen, ook zelfs dan wanneer het peil erg laag wordt. Die voorziening hangt af van de aanvoer uit het buitenland en van de eigen productie. Ook deze staan in nauwen samenhang, want de wereldhandel is geheel teruggekeerd tot een directe ruil van waren. Uit het buitenland is slechts dan aanvoer te verwachten indien een uitvoer, of anders een directe prestatie, daartegenover staat.

Het allergewichtigste probleem voor de bestrijding van den nood is daarom het organiseeren van onze vaderlandsche productie met de onmiddellijke bedoeling dat deze voor de eigen bevolking dient.

In zekeren zin staan wij voor dat probleem gunstiger dan de oorlogvoerende staten. Wij hebben niet een zoo overwegend deel van den productieven arbeid voor oorlogsdoeleinden te bestemmen. Maar in een ander opzicht is ons land er veel slechter aan toe. De ekonomische organisatie der Nederlandsche samenleving was toch geheel en al ingericht op het vrije ruilverkeer. Van de ‘gesloten ekonomische huishouding’ die geheel in en door zich zelf kon bestaan, waren wij uiterst ver verwijderd.

De omvorming van onzen landbouw en onze industrie, die zich op export met succes hadden toegelegd, tot een productie voor eigen behoeften moest uiterst moeilijk zijn. Te meer daar die export in de eerste oorlogsjaren zoo winstgevend was geweest en het na den vrede weer beloofde te worden. Bovendien was de uit- en doorvoer handel van ons land daarop volstrekt niet ingericht, terwijl ook die handel in niet geringe mate van de oorlogskansen had gebruik gemaakt. Daarom lag het voor de hand de oplossing der voorziening met levensbehoeften niet te zoeken in een volledige ekonomische omvorming van landbouw en industrie, maar in het ruilverkeer. Dat was wel niet meer vrij, en stond onder toezicht van de oorlogvoerende regeeringen, doch ook deze lieten met zich marchandeeren. En Nederland had nog knappe en gladde kooplieden.

Ondertusschen heeft het Nederlandsche volk den indruk gekregen dat die onderhandelingen vastgeloopen zijn, en ziet hare

[p. 206]

regeering zelve de zaken ter hand nemen, die de kooplieden voordien op eigen verantwoording mochten voeren.

Opnieuw treedt nu het probleem van de organisatie der Nederlandsche productie op den voorgrond. Maar tegelijkertijd is de nood zoo scherp geworden, dat de in vroegere jaren toegepaste methoden van rantsoeneering en woekerbestrijding onvoldoende blijken. Ook daarin wordt een reorganisatie geëischt, die des te moeilijker is, omdat de geheele tegenwoordige, gecompliceerde organisatie der noodvoorziening meer een belemmering dan een hulp biedt. De volksvertegenwoordiging staat dan ook voor een zoo verward en moeilijk onderwerp, dat men zich over hare terughouding niet behoeft te verwonderen. Aan de eene kant bestaat er een sterke neiging om te kritiseeren wat tot nu toe door de regeering is gedaan. Van wege de overstelpende massa's van feiten en details zien echter verschillende politici daartegen op. Zij zouden wel eens willen ‘afrekenen’, maar begrijpen de enorme moeilijkheden om als rechter van instructie op te treden. En in zekeren zin is het juist gezien dat het thans meer het oogenblik is voor krachtig handelend optreden dat niet belemmerd mag worden door gekrakeel. Dit is echter alleen dan juist, indien de weg gebaand wordt, en de middelen aangegeven, om voor onze bedreigde bevolking het beste te doen wat er gedaan kan worden. Is dit mogelijk zonder een terugblik op de middelen die tot nu toe aangewend zijn; middelen die gefaald hebben. ‘Wijs ons een ander systeem, dan dat van minister Posthuma’, aldus wordt met nadruk gezegd. ‘En zoo gij dat niet kunt, laat dan uw kritiek opbouwend en niet afbrekend zijn’. Aldus is de meening van verschillende politici, die daarbij minder het oog hebben op de detail-kritiek van kamerleden, als wel op de principieele kritiek van minister Treub. Dat heeft bovendien een voordeel voor de parlementaire behandeling. Het groote ekonomische en organisatorische probleem is daarmede omgezet in een betrekkelijk eenvoudige politieke kwestie, die door het groote publiek gemakkelijk kan worden begrepen. Dit zou ook wel vatbaar geweest zijn voor, en verlangt zelfs, eene bespreking van wat genoemd wordt de ‘schandalen’ en ‘misbruiken’. Maar wat niet zoo licht begrepen wordt is de ekonomische en organisatorische fout of deugd van een systeem voor de rantsoeneering

[p. 207]

en woekerbestrijding. Politiek komt de kwestie dan hierop neer dat minister Posthuma bereid is, of tot verdere bereidheid bewogen moet worden, om de rantsoeneerings-distributie te verscherpen en uit te breiden op dezen grondslag, dat uit de staatskas zooveel betaald wordt om alle artikelen voor bereikbare prijzen beschikbaar te stellen.

Daartegen verzet zich echter minister Treub, die de bij te passen bedragen uit 's lands kas niet alleen wil verminderen, door 1^o. de artikelen die goedkoop beschikbaar gesteld zouden moeten worden te beperken tot zeer enkele strikt noodige, en 2^o. de prijzen ook van die artikelen te verhoogen vooral voor hen, die niet tot de behoeftigen behooren. Daaruit zou dan logisch volgen dat minister Treub de minder gegoede bevolking gebrek zou willen laten lijden. Wie dit niet willen moeten minister Posthuma beletten zich onder het juk van Treub te buigen, en hem aansporen tot grootere flinkheid. De volksvertegenwoordiging gevoelt echter ook wel dat door deze vereenvoudiging van het groote en moeilijke probleem tot een kwestie van meer of minder millioenen de hoofdzaak niet is opgelost.

Misschien is er een politiek succes te behalen door minister Treub te doen vallen en minister Posthuma tot allerlei toezeggingen te bewegen, vooral wanneer dit samen gaat met de instelling eener parlementaire enquête naar de schandalen en misbruiken.

Daarmede is echter niets veranderd aan het levensmiddelentekort, en evenmin is daardoor een beter middel aangegeven om den woeker te bestrijden. Ook is de reorganisatie van onze voortbrenging door zoo'n beslissing niet in de goede banen geleid.

Wie dat wil - en welk verantwoordelijk volksvertegenwoordiger die zich bezorgd maakt over 't lot van ons land indien de oorlog onder de tegenwoordige omstandigheden voortduurt, moet dat niet willen, kan een ernstig onderzoek niet ontgaan. Dat onderzoek moet zich bezig houden met de beginselen van de methoden die door onze regeering zijn toegepast.

Niet om te kritiseeren alleen. Want juist een ernstig onderzoek zal aan 't licht brengen dat veel wat thans spaak geloopen is, in andere vroegere omstandigheden gerechtvaardigd was.

Niet ook om te klagen over - of aanteklagen - een gebrek aan voortvarendheid, dat thans toch met meer te herstellen is.

[p. 208]

Vooral echter om te begrijpen welke wegen doodloopen, ten einde bijtijds een nieuwen weg inteslaan.

De rantsoeneering heeft ongetwijfeld talrijke gebreken en leemten. De decentralisasie die zoover is doorgevoerd en dikwijls met gebrekkige organen, dat minister Posthuma niet in staat was om een overzicht ervan aan de Kamer te verschaffen, eischt een hardnekkig en doortastend beheer. Al was 't alleen om verslapping tegentegaan.

De hoofdzaak is echter het duurte-verschijnsel. De methode om dit te bestrijden door het buitenland te laten betalen ten bate der binnenlandsche verbruikers, kon slechts van korten duur zijn. Zoolang het duurde was er niets dan voordeel. Ieder exporteur verdiende schatten, terwijl de consument er geen nadeel van ondervond. Integendeel verschafte de oorlogswinst ook veel indirecte bedrijvigheid.

Toen echter het buitenland deze methode in zijn tegendeel had omgezet, waren de prijzen alle opgeloopen. Slechts door het bijspringen uit de schatkist kon de consument geholpen, en de producent in eere gehouden worden.

In dezen gang van zaken, die zich gedurende het jaar 1917 heeft afgespeeld, zal ieder onderzoeker de diepere oorzaken, zoowel ekonomische, organisatorische als politieke vinden, die den noodstand deden ontstaan.

In die richting voorttegaan, op den weg die moet doodloopen, kan tot geen goed resultaat leiden.

Maar het is niet gemakkelijk om dit intezien, zonder nauwkeurig zich rekenschap te geven van alles wat er in 1917 - en nog meest in de binnenkameren van vele commissie's - is geschied.

Ook is het niet gemakkelijk om onversaagd een geheel nieuwen weg inteslaan, die een veel scherpere bemoeiïng met de productie der levensmiddelen vereischt. Niet alleen zijn er op dien weg geheel andere organisatie's en geheel andere middelen noodig, maar bovendien is de geheele bevolking gewend geworden aan het thans bestaande, en zal zij zich uiterst moeilijk aanpassen aan gedachten, die zoo geheel ingaan tegen de denkbeelden van de vrijheid der productie, en van de rechten der handelaars.

[p. 209]

Niemand heeft bezwaar voor 't binnenland, inplaats van voor de export te werken, indien hij slechts evengoed betaald wordt. Waarbij dan natuurlijk verondersteld is dat de behandeling billijk en rechtvaardig is tegenover allen, die in een gelijke positie verkeeren.

Het is echter geheel iets anders om 't algemeen belang boven 't eigen belang te laten gaan en dan nog onder dwang.

Wie daarom vergt dat tegenover het thans gevolgde systeem, zooals dat logisch uit de export-voordeelen is gegroeid, kant en klaar een ander systeem kan worden gesteld, eischt het onmogelijke. De nieuwe weg moet nog gebaand worden en kan niet anders dan geleidelijk, door het overwinnen van veel weerstand en door het aanpassen aan nog onbekende moeilijkheden worden ingeslagen.

Zoo is 't ook gegaan met de methode die nu als die van minister Posthuma wordt aangeduid.

Waarop het alleen aankomt is het inzicht dat die nieuwe weg moet worden ontworpen, omdat wij op den ouden niet verder zullen komen dan in 't....moeras.

Zal het Maart-debat misschien veel minder ernstig worden dan het zich laat aanzien? Zal namelijk de toestand van onzen handel door grootere vrijheid van onze handelsvloot in de komende weken door een Maart-zonnetje beschenen worden, dat weer hoop geeft op betere verhoudingen? Ook wanneer dat het geval mocht zijn, dan nog is het niet ongepast te wenschen dat het debat moge uitgaan boven een keuze tusschen Posthuma of Treub. Want zoolang er oorlog blijft, houdt de angstige onzekerheid aan En wat wij bij alles wat ons volk kan overkomen, noodig hebben, is vertrouwen en eensgezindheid door helder inzicht in een doelmatig en krachtig regeeringsbeleid.

21 Febr. 1918.

Is. P. de Vooys.