De Beweging. Jaargang 13

[p. 299]

Boekbeoordeelingen

Der Krieg, Dichtung von Stefan George, Georg Bondi, Berlin 1917.

Maatvolle hoogheid te vereenigen met hartstochtelijke spreukmatigheid, dit is de bedoeling die George in dit zijn laatste tijdgedicht geheel bereikte. Zijn taal is er sterk, sierloos en onmiddelijk. Elk gebaar is er kort, doeltreffend, uitbrekend in de stof van zoo weinig mogelijk woorden.

De voorstellingen in dit vers zijn beurtelings alledaagsch en verheven, teekenachtig en afgetrokken, nuchter en van geheimvolle duiding: een bewijs dat de dichter met volledig bezit van zichzelf in het midden staande, naar veel zijden een wijde sfeer bestreek.

George's houding is deze: dat hij, de plotselinge eenheidsimpuls van zijn volk in het begin van de oorlog, en het belang van Hindenburg voor het rijk, het indrukwekkende van zijn onvermoede gevolgen-zware optreden, erkennende, overigens blijft bij de overtuiging van zijn leven dat alleen uit innerlijke omkeer van weinigen een kern, een kiem, en daaruit een vernieuwing van de natie onstaan kan. Hij is de profeet van deze wedergeboorte en wendt zich tegen allen die het anders meenen met oud-testamentische profetenhoon.

Oud-testamentisch, - hij is het allerminst in de bewoordingen, maar hij is het naar de geest. Hij is het door twee trekken: reinheid van de keurbende begeert hij, zoodat de gedachte dat deze zich vermengen zou met vreemden hem de bijbelsche straf voor bloedschande te binnen brengt: uitroeiing van de stam die er zich aan overgaf; en afzondering van het vaderland binnen zijn grenzen.

[p. 300]

De dichter die zijn landgenooten erop wijst dat niet enkel zij zich offers getroosten en zich één voelen, dat dit ook de vijand doet, bemerkt niet dat hij zijn land prijst met dezelfde woorden die ook voor andere landen gelden: o Land, zu schön als dass dich fremder Tritt verheere -, als bezate Noord-Frankrijk die schoonheid niet óók.

De beide slotstrofen - de eerste tot lof van Duitschland met zijn vaag-dichterlijke en profetische aanduiding, de tweede geheel profetisch - werken daarom zwakker dan alle vorige. De dichter heeft zich zoozeer in zijn ontkennende houding vastgezet, dat het schijnt of de bevestiging van een hoopvolle toekomst hem maar noode bezielen kan.

Er klinkt door het heele gedicht - men moet zijn oor te luisteren leggen om haar te hooren - een zeer menschelijke, een aandoenlijk-sprekende stem ónder de toon van afwijzende verzekerdheid.

De plotselinge eenwording in het begin van de oorlog was zoo schoon geweest. Maar onmiddelijk daarop kwam het besef dat er niets gewijzigd was, dat de kluizenaar, de eenzelvige dichter, nog altijd net zoo als tevoren stond tegenover zijn landgenooten, dat ook die landgenooten zelf niet waren veranderd. De zeldzaam-felle, langdurige oprichting van zijn houding was er het antwoord op.

Maar nu was dan ook de droom van een vernieuwing nog verder dan vroeger naar een toekomst teruggeschoven, terwijl, voor het eerst misschien in zijn leven, de dichter zich was bewust geworden dat zijn diepste verwachting niet met andere volken, maar juist met zijn eigen volk samenhing.

George, de hooner van zijn natie en vroeger schijnbaar de meest met liefde naar vreemde volken gewende dichter, heeft door de oorlog zich ontdekt als Duitscher bij uitnemendheid en gevoelt op hetzelfde oogenblik dat Duitschland minder dan ooit zijn droom vervullen zal.

Heer van de toekomst is - luidt zijn laatste regel - ‘wer sich wandeln kann.’ George's persoonlijkheid is zoo alzijdig dat zij voor het leed tevens de genezing in zich heeft. ‘Wandlung’, omzetting uit haar duitsche wereld naar een bovenvolkelijke, moet haar de toekomst doen bemeesteren.

[p. 301]

De Economische Toekomst van Nederland door Mr. M.W.F. Treub, 1e-10e duizend; Haarlem, H.D. Tjeenk Willink & Zoon; Amsterdam, Scheltema's & Holkema's Boekh. 1917.

De huishouding van alle volken heeft gedurende en tengevolge van de oorlog dermate benauwende en dreigende veranderingen ondergaan dat zeer velen die er vroeger niet aan dachten met graagte erover willen worden ingelicht en verheugd zijn wanneer een man die geacht kan worden meer dan de meesten ervan te weten zijn oordeel erover ten beste geeft. Een reeks vluggeschreven artikelen van Mr. M.W.F. Treub, over de economische toekomst van Nederland kon daarom eenige maanden lang de aantrekkelijkste bijdrage van een Haagsch weekblad uitmaken en daarna in boekvorm aan duizenden lezers welkom zijn.

Niet alleen tot haar innerlijke organiseering, maar vooral niet minder tot haar verdediging tegen het buitenland heeft onze volkshuishouding nu en na de oorlog een sterke hand en een helder hoofd noodig. Beide worden aan Mr. Treub toegeschreven en deze waardeering verdubbelt de belangstelling nu juist hij het is die over die huishouding en haar toekomst het woord neemt.

Mr. Treub ziet en denkt als een bestuurder en wij hebben het in de laatste jaren geducht ondervonden dat het land aan een bestuurder behoefte heeft en dat het gemis aan goede bestuurders de oorzaak van onherstelbare schade is.

Het land heeft behoefte. Dat wil zeggen dat een bestuurder ten bate van het algemeen vereischt wordt.

Er zijn, zonder twijfel, ook in ons land, sommige personen wie het besturen is aangeboren en die het geoefend hebben. Velen zelfs verstaan het tot op zekere hoogte. Maar waar onze samenleving zóó is ingericht dat het heil van het algemeen als de uitkomst wordt voorgesteld van ieders persoonlijk streven naar zijn eigen heil, kan het niet anders of er zal, zoodra een bestuurder tot dienst van een landsbelang geroepen wordt een konflikt onstaan.

Allereerst zal hij gebruik moeten maken van andere bestuurstalenten, die hem steunen. Maar het blijkt spoedig genoeg -

[p. 302]

wij weten het! - dat deze dit alleen in hun voordeel doen. Hij kan ze niet afstooten; integendeel, want hij heeft ze noodig. Hij moet ze ook wel aantrekken, omdat het in de aard van de macht ligt ieder aan te trekken die in het bezit van de macht iets begeerenswaardigs ziet.

Hij is dus van het begin af omgeven door vijanden, zoowel van hemzelf als van het land, en met wie hij toch moet saamwerken.

Dit is een eerste konflikt.

Een tweede ligt hierin dat een bestuurder zeer licht de menschheid indeelt in hen die besturen en hen die worden bestuurd. Maar doet hij dit, dan is het eerste gevolg dat hij aan zijn mede-besturenden, aan die heele kaste die zich geroepen voelt om in bedrijf en beheer voortegaan, inniger gebonden wordt dan hij eigenlijk wenschte. Zij die hij, ten bate van het land, bedwingen en weren moet, schijnen zijn bondgenooten, en scheiden hem van het volk waarvoor hij werkt.

Dit konflikt wordt ernstiger, naarmate, zooals in onze tijd, het volk de tegenstelling: besturenden en bestuurden, minder grif aanvaarden wil. Naarmate zonder het volk, zonder tenminste een groep van het volk, een regeering zich minder kan handhaven. Raakt de bestuurder, die in dienst van het land staat, en wien het met zijn taak werkelijk meenens is, tengevolge van zijn ongewenschte maar noodzakelijke samenhang met andere bestuurders, van de overige volksgroepen afgescheiden, dan zal hij genoodzaakt zijn steun te zoeken, juist bij die groep van besturende talenten die hij gevaarlijk acht, en die hij begonnen is met alleen te gebruiken omdat het niet anders kon.

Mr. Treub is ervan overtuigd dat de toekomst niet behoort aan volks-huishoudingen zich verdedigend tegen hun naburen. Hij moet die verdediging wel als een soort verliefde strijd zien met als einddoel inter-nationale vereeniging. Toch zal hij niet kunnen vermijden bij organiseering van die volkshuishouding in de kaart te spelen van hen die de inter-nationale bewegingen tegenstaan. Ook dit een konflikt en het diepste en meest eigenlijke, omdat het gedachteleven van de beschaafde volken onafgebroken beheerscht wordt door de vraag: in hoeverre volk, in hoeverre bovenvolkelijk?

[p. 303]

De richting naar het laatste te willen, en toch genoodzaakt te zijn het eerste te bestendigen en te versterken, - het is bijna een noodlot.

Dit zijn overwegingen die zich meer naast het boek van Mr. Treub dan er doorheen bewegen, maar die door de lezing ervan werden opgewekt en zijn grondlijnen doortrekken.

A.V.

‘Dei Gratia’, door Marjorie Bowen, vertaling van M.F. de Bas, uitgave van D.A. Daamen. 's Hage 1917.

‘Guilielmus Dei Gratia Princeps Uraniae’ is eigenlik de volledige titel van dit boek, een titel ontleend aan de Oranjegedenkpenning van 1568. Willem I, prins van Oranje, bij de gratie Gods.

Men moet eerbied hebben voor de vlugheid, waarmee deze Engelse jonge dame van Hollandsen huize de ene geschiedkundige roman na de andere aflevert. Want werkelik, er is een historiese kennis in verwerkt, die door bevoegderen dan mij als tegen het examen middelbaar geschiedenis bestand verklaard is. En het zij gezegd: er is durf en talent voor nodig om figuren als Willem III en Willem I tot hoofdpersonen - niet zooals meestal geschiedt als historiese achtergrond van een vrijwel fictief verhaal - van een roman te maken.

Behalve die kennis, durf, vlijt en handigheid in 't schrijven is er echter niet veel, dat ons bij diepere beschouwing bewondering afdwingt. De sympathieke personen hebben te vaak blonde of kastanjebruine lokken, lange, fijne vingers en een slank figuur, de antipathieke even dikwels roodachtig haar, nietige gestalte en afgebrokkelde tanden, om bij ons een indruk na te laten van werkelike individuele persoonlikheden, die iets meer doen dan tot een categorie van sympathieke of antipathieke wezens te behoren. Ondanks haar Hollandse afkomst toont deze schrijfster verwant te zijn met de evenzeer populaire dames-auteurs van boeken als ‘The Rosary’, ‘The scarlet Pimpernel’, die met een vrij goedkoop ideaal van gentlemanliness en vrouwelike liefde voor een paar weken Europa in

[p. 304]

beslag nemen. Waarin Miss Campbell deze vrouwen overtreft, heb ik al gezegd. Maar in gemoedsdiepte schijnt zij mij niet toe haar meerdere te zijn. De vertaling is goed.

Tevens verscheen een zesde druk in handige en goedkoope uitgaaf van ‘Ik zal handhaven’.

Mea Verwey.