De Beweging. Jaargang 12

[p. 21]

Aantekening

De oplossing van het spellingvraagstuk

Te midden van wereldschokkende gebeurtenissen heeft de instelling van een nieuwe staatskommissie ter oplossing van het spellingvraagstuk begrijpelikerwijze nauweliks de aandacht getrokken. Acht jaar geleden, vóór de eerste regeringsinmenging, beantwoordde ik in dit tijdschrift de vraag Een Staatskommissie voor de Spellingkwestie? in ontkennende zin. Sedert is het werk van de eerste staatskommissie, onder leiding van Dr. A. Kuyper, inderdaad op een mislukking uitgelopen. Dat fiasko was gemakkelik te voorspellen. De toenmalige regering zag in de Staatskommissie niets meer dan de welbekende kapstok; voor de geestelike leidsman stond het resultaat bij voorbaat vast: de regering behoefde die spellingbeweging, gedreven door verdoolde taalkundigen en gemakzuchtige onderwijzers, niet ernstig te nemen, en kon dus volstaan met een officieel verbod.

Minister Cort van der Linden heeft èn door de instelling èn door de samenstelling van de nieuwe Staatskommissie zijn zegel gehecht aan de vernietigende kritiek op het onderdrukkingsadvies van de vorige. Met volle ernst wordt nu op een ‘bevrediging’ aangestuurd. Herstel van spellingeenheid, na een kwarteeuw van strijd, is een volksbelang waaraan een vooruitziend bewindsman aandacht moet wijden. Deze minister, die in de grote politiek zoveel beleid getoond heeft, zou er een eer in stellen ook op dit gebied de vredestichter te zijn.

Is er nu reden om een welslagen te verwachten? De voortekenen staan gunstig. Aan de bevoegdheid en de bekwaamheid van de Kommissie, onder de bezadigde leiding van Prof. Kluyver, wordt door niemand getwijfeld. De Vereniging heeft

[p. 22]

de opvatting van de drie hoofdbestuurders die in de Kommisie zitting namen, vol vertrouwen goedgekeurd. De voorstanders van de Vereenvoudigde Spelling, die wel inzien dat hun einddoel onbereikbaar blijft, zolang de Regering de schooldeur gesloten houdt, zijn over het algemeen optimisties gestemd. De goede voornemens van de Minister, de onpartijdigheid en het gezag van de Kommissie hebben alom vertrouwen gewekt.

In deze omstandigheden is de afwijzende houding van 1908 niet te handhaven, al lijkt ons menige beschouwing in het genoemde artikel nog aktueel. Ook wij zijn geneigd om met vertrouwen af te wachten. Een waarschuwend woord is hier evenwel op zijn plaats, vóórdat het te laat is.

Het komt ons voor dat de Kommissie weldra een principiële beslissing te nemen heeft, waarvan het welslagen van de bevredigingspoging geheel afhankelik is.

Aan het begin van de weg is een tweesprong. Op de wegwijzer zouden wij de woorden ‘mislukking’ en ‘bevrediging’ willen schilderen. De eerste schijnt breed en gemakkelik, met het doel recht voor ogen; de tweede minder aanlokkelik en langer.

De eerste weg is: een oplossing te zoeken, voor alle nù schrijvende Nederlanders aannemelik.

De tweede weg is: een grondslag te zoeken, waarop, binnen één mensenleeftijd, langs de weg van het onderwijs de spellingeenheid hersteld kan worden.

Het grote publiek verwacht een oplossing in de eerste richting. Alle last wordt dan vermeden. De Regering schrijft de nieuwe spelling voor bij het onderwijs en in de regerings-buro's; de gemeentebesturen volgen; de dagbladen geven bij het publiek de doorslag en tevens het goede voorbeeld: Binnen enkele jaren is de hervorming tot stand gebracht. Afgezien van de vraag of deze populaire oplossing niet àl te eenvoudig is, dient men zich konkreet voor te stellen: wèlke spellingwijziging zou kans hebben, langs deze weg zonder tegenstand ingevoerd te worden? Men moet enige jaren de spellingstrijd van nabij gadegeslagen hebben, om te weten hoe hardnekkig het verzet is van de gemiddelde mens, die in zijn spellinggewoonte gestoord wordt. Van welke aard die stoornis is, doet minder ter zake: Van

[p. 23]

Eeden's afwijkende ee's en oo's prikkelden het publiek niet minder dan onze e's en o's. Hoofdzaak is de graad van afwijking: het meer of minder veranderde uiterlik van de regel en van de bladzijde.

Op grond van onze ervaring durven wij beweren: een nieuwe spelling die door het gehele volk aanvaard zou worden, kan slechts op enkele en zeer ondergeschikte punten afwijken van de bestaande. Maar ook: een zo weinig gewijzigde spelling zou voor alle hervormingsgezinden volstrekt onaannemelik zijn, en dus geen bevrediging brengen. Bij geruchte weten we nog hoe lang de Siegenbeekse ‘kagchels’ op de regeringsburo's gebleven zijn, en hoe oude rechters zich vastklampten aan het Siegenbeekse ‘regt’. Welnu, al voerde men maar één hoofdregel van de vereenvoudigde spelling in, de genormaliseerde e-, o- of s-spelling, dan zou de verandering al veel ingrijpender zijn. De beste kans zou - ondanks het verzet in theorie - de negende regel hebben (de, die, deze voor den, dien, dezen, waar de n niet gehoord wordt).

Maar in Pruisen is spellinghervorming langs deze weg toch wèl gelukt, zal men opmerken. Wie dit argument gebruikt, ziet het verschil van volksaard over het hoofd. Zelfs al slaagde de regering er in, het ambtenarenverzet te breken, dan zou ieder die zich ‘onafhankelik’ voelt, dat juist willen tonen door het handhaven van de oude spelling. Onze letterkundigen hebben meermalen gezegd en bewezen dat ze geen vreemd gezag, maar slechts eigen inzicht - in veel gevallen betekent dat: de eenmaal aangenomen gewoonte - wensen te volgen. Onze grote pers zal niet licht te bewegen zijn, de op dit punt zo grote gevoeligheid van een lezers-meerderheid te trotseren. Tegenover zulke groepen van schrijvers, die juist belangrijke faktoren zijn bij invoering van een nieuwe spellinggewoonte, staat een regering machteloos.

Zoekt de Staatskommissie een bemiddeling die onmiddellik algemeen aanvaard zal worden, dan kan het resultaat hoogstens een kleine spellingwijziging, maar nooit een spellinghervorming zijn.

* _* *

[p. 24]

Geheel anders wordt de taak van de Kommissie, wanneer ze, zich op prakties standpunt plaatsend, aldus redeneert: de overgrote meerderheid van de Nederlanders die zich een vaste spellinggewoonte verworven hebben, is niet of zeer moeielik tot verandering te bewegen. Wij zoeken dus niet een oplossing voor het jaar 1920, maar voor 1940. Dat betekent natuurlik niet, dat er nu een spelling ontworpen wordt om over twintig jaar, als de tijd rijper zal zijn, in te voeren. Reeds nu moet krachtig de hand aan het werk geslagen worden, en een proces in gang gezet, dat tussen 1940 en 1950 zijn voltooiing zal naderen. De nieuwe spelling moet bij de jongste generatie van onder op ingevoerd worden, terwijl er naar gestreefd dient te worden de toepassing onder ouderen zonder dwang te bevorderen. Zo komt een verschuiving tot stand, aanvankelik langzaam, maar na een tiental jaren in zeer versneld tempo. Wanneer het zwaartepunt zich gaat verplaatsen, komt de omslag in de pers, en daarmee is de zaak beslist. Enkele schrijvers en ouderen van dagen zullen zorgen dat de oude spelling in de tweede helft van onze eeuw nog niet vergeten is, maar de eenheid is dan herwonnen.

Alleen langs deze weg kan er van spelling-hervòrming sprake zijn. Deze taktiek heeft de Vereniging sinds vele jaren voorgestaan en bepleit. Daarmee hangen aard en omvang van de voorgestelde regels ten nauwste samen. Deze regels zijn een bemiddeling tussen wat wetenschappelik en op pedagogiese gronden vereenvoudigd zou kunnen worden, en wat ter wille van de kontinuïteit behouden dient te worden. Als de Kommissie uit dit oogpunt de vereenvoudigingsregels bestudeert, vertrouwen wij dat het eindresultaat niet of zeer weinig zal afwijken van het door Dr. Kollewijn's beide spellingkommissies voorgestelde.

Een zeer gewichtig punt bij het verdedigen van deze taktiek is de vraag: Bestaan er geen onoverkomelike bezwaren om aan de Regering voor te stellen gedurende ten minste een kwart eeuw twee spellingstelsels officieel te erkennen, die in voorname punten van elkaar afwijken? Zal het publiek die beide naast elkaar dulden?

[p. 25]

Ik kan mij voorstellen dat een kommissie in Duitsland, Frankrijk of Engeland, die deze kwestie in theorie te beantwoorden kreeg, een dergelijke toestand onmogelik zou achten. Onze Nederlandse kommissie kan er zich op beroepen dat die toestand hier te lande sinds jaren bestaat en in toenemende. mate mogelik gebleken is. Ongeveer al onze grote periodieken plaatsen de beide spellingen naast elkaar, en hebben daardoor het publiek aan die tweevormigheid gewend. Men heeft de vereenvoudigers meermalen verweten dat ze zich niet tot voorstellen bepaalden, maar de aanmatiging hadden om tègen de officiële gewoonte in, hun spelling toe te passen. Het komt mij voor dat dit uit hervormingsoogpunt hun grote verdienste geweest is: zij hebben, ook voor de tegenwoordige Staatskommissie, het bewijs geleverd dat de vereenvoudigde spelling naast de oude leesbaar en bestaanbaar is.

* _* *

Dit is dus mijn overtuiging: langs de eerste weg zal de Staatskommissie moeten komen tot voorstellen die zeer dicht bij de oude spelling staan. De invoering daarvan brengt meer last dan baat, en in geen geval bevrediging. Langs de tweede weg zullen de voorstellen zeer dicht naderen tot de Vereenvoudigde Spelling, die immers boven elk nieuw ontwerp vóór heeft, dat ze aan de praktijk getoetst is en reeds op een verleden kan wijzen. Onze hoop is dus, dat de Kommissie, aan de tweesprong gekomen, zich ernstig beraden zal, want de eerste stappen in de verkeerde richting kunnen beslissend zijn voor de uitkomsten van het onderzoek.

Utrecht, Sept. 1916.

C.G.N. de Vooys.