De Beweging. Jaargang 12

[p. 241]

Boekbeoordeelingen

Brieven van Mr. A.C.W. Staring. Ingeleid en Toegelicht door Dr. G.E. Opstelten, Leeraar aan de R.H.B.S. te Tilburg. Haarlem - H.D. Tjeenk Willink en Zoon - 1916.

Of men, na de kennisneming met de inhoud, niets meer heeft te begeren? Of men niet alle brieven zou wensen te bezitten, en de beschikbare niet alle onverkort willen hebben weergegeven? En of men de Inleiding niet liever meer biografies uitgebreid en minder categories ingedeeld zou hebben gezien? Misschien heeft de bewerker de gekozen vorm de beste geacht, om er een degelike verwerking van de hem beschikbare gegevens op de doeltreffendste wijze tot haar recht te laten komen. In elk geval heeft Dr. Opstelten, dank zij de welwillende tegemoetkoming van de familie Staring, ons de merkwaardige Vaderlandsche Dichter een heel stuk nader gebracht.

In elk opzicht vertoont deze steeds zich zelf gebleven landsman het beeld van een dege degelikheid. Korrekt als huisvader, legt hij zelf de eerste hand aan het onderwijs van zijn kinderen, vòòrdat ze, goed onderlegd, andere scholen gaan bezoeken; houdt zich op de hoogte van hun colleges en hun vorderingen; maant ze aan om, naast hun vakstudie, tevens het oog te houden op de grote maatschappelike gebeurtenissen. De kinderen van hun kant tonen evenzeer hun gehechtheid, schrijven over datgene waarmee zij hun vaders belangstelling weten te voldoen, en komen steeds terug op hun verlangen, om weder te keren naar de ouderlike haard op de Wildenborch.

De Wildenborch was het middelpunt van Starings leven. Hij trok er alles in samen: zijn arbeid, zijn levensvreugd. Het was

[p. 242]

een buitengoed, met alle ramen wijd open naar het landelik bedrijf van akkerteelt en houtcultuur; het was een binnen de muren intiem gehouden ‘cercle’. Doch de molshopen mochten niet achterstaan bij de Parnassus. Staring was in elk opzicht ekonomies aangelegd. De agrarieër zat hem al jong in 't bloed. Met de hem beschikbare middelen de grootste produktivieteit te bereiken, en met een oordeelkundige gebruikmaking van de bodemgesteldheid, de natuur in haar werkzaamheid zooveel mogelijk tegemoet te komen, was voor hem een aandrift, waarvoor andere geestelike arbeid moest wijken. Hij hield geregeld zijn arbeiders bezig, verbindende hun onmiddellik belang aan verder liggende doeleinden. Ook in een ander opzicht bevorderde hij hun welzijn. Hij richtte een school in, en zorgde voor het onderwijs van hun kinderen.

Vele trekken in Staring, en niet het minst zijn weetgierigheid en zijn belangstelling voor de maatschappelike vraagstukken, kenmerken hem als een zoon van de Verlichting; zijn afkeer van politieke twisten, zijn onlust, om in regeringskolleges plaats te nemen, zijn met haar denkbeelden geenzins in strijd. Haar program was te groot, om gekibbel te kunnen velen. Verdeeldheden konden slechts tegenhouden; oorlog was uit de tijd; de maatschappij was slechts gebaat met de samenwerking van die machten die het goede wilden, omdat ze het goede kenden. Het voorrecht van hen, die een dergelijke zienswijze deelden, bestond hierin, dat zij toebedeeld waren met een onuitputtelik fonds van levensmoed en levensblijheid, die niet alleen de richting, maar ook het gehalte van hun handelingen bepaalden. Die moed en die blijheid anticipeerden bovendien op een toekomstige gelukstaat. Zij maakten de grijsheid tot een heldere avondstond, zij maakten het afsterven van dierbare panden tot een uur van afscheid, waarbij de weemoed getemperd werd door de blijde hoop op wederzien.

Staring heeft van zijn acht kinderen de vier oudste, in hun volwassen jeugd door de dood verloren. Dit zijn voor hem en zijn vrouw, lettende op de innigheid waarmee de leden van 't gezin aan elkander waren gehecht, zware slagen geweest. Zijn biograaf zal kunnen getuigen, dat de brieven waarin hij over die verliezen schrijft, vol berusting zijn, en er zelfs aan kunnen toevoegen, dat ‘diep getroffen, geslagen door het leed’ hij zich in geen van

[p. 243]

zijn epistels toont. Volledigheidshalve kan hij er bij opmerken, dat ‘deze gebeurtenissen zijn gestel schokken en dat hij zich moet sparen, omdat hij vreest dat het verdriet hem zal overmeesteren, wanneer hij er over uitbreidt’. Maar zo in de laatste betuiging niet reeds zich het streven uitspreekt, om, ook al zijn er oogenblikken van falen, het leven in dat evenwicht te houden zoals het door de vorm van de eenmaal aangenomen levensbeschouwing wordt bepaald, er ligt aan het bovenopgemerkte gemis van alle demonstratief gebaar toch nog een andere overweging ten grondslag. Zij is deze, dat de smarten des levens alleen zijn te dragen en te verwerken door hem, voor wie ze zijn weggelegd; dat het leed, hoogstens als stemming meegedragen, nooit als enkel ‘ontboezeming’ het recht mag hebben, éénzijdig 's levens schaduwen op het papier te werpen. Vandaar dat er onder zijn poëzie juwelen van zangen zijn te vinden vol rustig en bezonken stemmingsleven, maar dat er overal de schrijning van de levensrampen en de somberheid van de door 't ongeluk geslagene uit zijn geweerd. Ontvangt hij prikkels, dan verwerkt hij ze, generaliserende, tot ‘geest’ in puntdichten; zoals hij ook de heviger schommelingen van zijn ziel tot rust brengt in het hoog gehouden vlak. Hiermee is niet in strijd, zijn betuiging: ‘De Poëzy moet mij ook helpen om den diepen ernst van mijn leven te temperen’. Het werd inderdaad zijn werkwijze. Zijn humor was er een van een goede soort. Zijn massieve degelikheid moest er van zelf wel behagen in scheppen, om te sollen met het opzichtige en de luidruchtigheid van de eigenwaan, en daarna het ‘ontaarde’ deel te kijk te stellen tegenover ‘het betere ik’; en de lezer van zijn gedichten kan voor zich zelf nagaan, hoe dikwijls de patiënt, door zelfcritiek van zijn gebrek gelouterd en ontslagen van het ‘lastig teveel’, voor goed genezen naar huis wordt gezonden. Steeds gaat de zon vol beloften onder. Romans moesten bij Staring ‘bevredigend’ eindigen. Ieder mens, uit en voor de gemeenschap geboren, moest, volgens hem, die gemeenschap steken ‘een riem onder het hart’.

Ook zijn kunst stond in het teken van de opbouw.

Hij stelde zich zelf hoge eisen. In wat hij ‘af’ had, moest hem bevredigen het volmaakte evenwicht tussen verbeelding

[p. 244]

en klankwerking; een klankbeweging, verkregen met een zeldzame heerschappij over de taaltechniek en een fijn inzicht in de economiese waarde van letters en tekens.

Beets, in zijn Inleiding, en Van den Bosch, in zijn Staringstudies en in zijn tekst-uitgaven, hebben dit genoegzaam aangetoond. In dit opzicht stond de dichter in zijn tijd alléén. En wat hem onderscheidde van de anderen, had hij aan die anderen toch niet duidelik kunnen maken.

Hem, zeiden ze, toen ze bij hem noch hun eigen ‘smart’ en ‘heimwee’, en zelfs niet de vorm en het geluid van hun ‘ontboezemingen’ vonden, hem ontbrak het aan ‘gevoel’.

In elk geval was hij, zonder hun schoolse dichttrant, hun regelmatige alexandrijnen-golven, en de traditioneel geworden ‘dichtstoffen’, als prosodist onuitsprekelik onaestheties, als geest te grappig, als kunstenaar te cerebraal.

Men moet eens lezen, wat iemand als Jeronimo de Vries, heel vriendschappelik, ‘dragelik’ en ‘goed’ vindt, en wat hij verwerpt. Starings voorname eigenschap, zijn keurigheid ontgaat de tijdgenoot. Het moest hem op zijn 70-jarige leeftijd oneindig goed doen, dat hem in ‘De Gids’ ere werd gedaan, en dat hij zijn hoofd heeft kunnen neerleggen in de zekerheid, dat ook in dezen ‘een nieuwe morgen’ daagde.

De Bijlagen bevatten enige brieven van Starings familieleden en enkele andere korrespondenten. De lezer moet de heer Opstelten dankbaar zijn dat hij deze niet heeft willen achterhouden. Wat een man, uit dit Hollandse zeemansras, is ‘de Gouderaksche pater’; wat een rein en zacht licht valt er uit de brief van Mevr. Staring aan haar zuster Van der Wijck over de dis, bij het 25-jarig huweliksfeest op de Wildenborch!

J.K.