De Beweging. Jaargang 12

[p. 66]

Aanteekening

Shelley's Epipsychidion

De aanvangsregels van Shelley's Epipsychidion vormen een beroemde moeielijkheid.

Sweet Spirit! Sister of that orphan one,
Whose empire is the name thou weepest on -

dit zijn de woorden, toegericht aan Emilia Vivani.

Vermaarde Shelley-kenners hebben getracht ze uitteleggen. Richard Garnett meende dat ‘orphan one’ als ‘orphan sister’ verstaan moest worden en dat Mary Shelley er door bedoeld werd. Armin Kröder sprak dit tegen en betoogde dat Shelley zelf er door werd aangeduid. Een bevredigende verklaring van het tweede vers werd, mijns inziens, door niemand gegeven.

Ik heb wel eens gedacht: kan het zijn dat Shelley met ‘that orphan one’ Alastor bedoeld heeft?

Alastor is de jongeling op zoek naar een zusterziel, Epipsychidion is het vinden van de zusterziel. Alastor was een ‘spirit’, - Shelley noemt hem zoo. Hij was een ‘orphan spirit’, want er was niemand om hem te weerhouden toen hij zijn ‘cold fireside and alienated home’ verliet voor het ontdekken van vreemde waarheden. En hij had een naam die zijn rijk, zoo niet was, dan toch uitdrukte, namelijk de Eenzaamheid. Alastor or the Spirit of Solitude had Shelley boven zijn gedicht gesteld, en dat niet omdat deze geest een eenzaam leven leidde, maar omdat hij iemand was van ‘self-centred seclusion’, van innerlijke afzondering; omdat dus de eenzaamheid met hem geboren was. Over deze naam die een rijk verbeeldt, weende

[p. 67]

Emilia, die niets zoozeer beklaagde als haar kloosterlijke afzondering en eenzaamheid.

Deze uitleg verklaarde tevens (evenals die van Garnett) dat Shelley spreekt van ‘that orphan one’, in de toon en de uitdrukking waarmee men van iemand anders dan zichzelf spreekt. Bovendien laat de opvatting ruimte voor een zinnebeeldig verstaan van het woord ‘orphan’. De geest in wien de eenzaamheid geboren werd, beseft zich uiteraard als verwantloos.

Mijn veronderstelling lijkt me dus meer optehelderen dan eenige andere. Met dat al is haar juistheid onbewezen en onbewijsbaar. Misschien ligt haar meeste waarde in de aanleiding die zij geeft om Epipsychidion te herlezen van Alastor uit. Dat Alastor vergeefs zocht, en Shelley nu meende te vinden, kan de ontroering geweest zijn waaruit het nieuwe gedicht geschreven werd. Ja, ze was dit werkelijk.

I never thought before my death to see
Youth's vision thus made perfect.

Zoo luidt de uitroep waarmee, onmiddelijk na de vier inleidende strofen, het eigenlijke gedicht geopend wordt. Wat is hij anders dan een samenvatting, en tegelijk een weerspreking, van Alastor?

Deze gedachte wordt bij Shelley onmiddelijk opgevangen door een andere: hij is gehuwd met Mary. En uit de schok van die beide ontstaat zijn verdediging van de veelvoudige liefde.

De overweging van dit konflikt maakt het ons bizonder moeielijk vertrouwen te stellen in overigens betrouwbare gegevens. Garnett heeft zijn meening misschien van Mary. Kröder - zooals later de Bosis - kon zich beroepen op een paar italjaansche regels in Shelley's handschrift, die Garnett schijnen te weerspreken, die schijnen te bevestigen dat Shelley met ‘that orphan one’ zichzelf bedoelde. Als deels toch maar veronderstelde, deels vage en onvolledige uiting van de betrokken partijen zelf, hebben deze getuigenissen slechts een betrekkelijke waarde. Het gedicht, gezien in het geheel van Shelley's leven, blijft dan nog onze beste vraagbaak. En zoo gezien, kan ik het niet scheiden van Alastor. Het is er de voortzetting en de weerspreking van. Alastor was Shelley's eerste gedicht

[p. 68]

geweest, het eerste dat hij erkende als zijn eigene, het eerste waarin hij innigst aanwezig was. De groote gebeurtenis, verwekt door zijn liefde voor Emilia, was het opnieuw ontwaken van de dichter van Alastor. Zijn uitroep: ‘I never thought’, in de aanhef van het levens-overzicht dat hij als ‘votive wreaths of withered memory’ in de tempel van zijn hart wenschte op te hangen, bewijst dat die ontwaking hem bewust was. Alastor en Emilia waren de twee gestalten, die over zijn heele leven, over zijn heele huwelijk met Mary heen, elkaar de hand reikten. Wat wonder als hij in die beginregels hun bond zal hebben uitgedrukt, wat wonder dat hij het deed in ondoorzichtige bewoordingen.

Ziedaar overwegingen die het verschoonlijk mogen doen voorkomen dat ik mij troostte met een persoonlijke uitlegging. Zoo het raadsel van die twee verzen misschien eens zal blijken er niet door te zijn opgelost, zoo werd toch mijn blik op het heele gedicht er vaster en rijker door.

A.V.