De Beweging. Jaargang 12

[p. 240]

Boeken, menschen en stroomingen

Jacob Israël de Haan: Het Joodsche Lied

Het is nauwelijks noodig voor de lezers van dit tijdschrift, de beteekenis van deze gedichten aan te wijzen. De nederlandsche dichtkunst heeft zich in de laatste jaren derwijze ontwikkeld dat verschillende maatschappelijke groepen en geestelijke gezindten hun gevoel en gedachten door verschillende dichters uitgedrukt en vertegenwoordigd zien. De Haan is de dichter van de Zionisten.

Vaak is het geen voordeel de dichter te zijn van geloofsgenooten. Zij verlangen allicht dat ge vóór alles de gemeenschappelijke overtuiging uitspreekt. Maar bij een eenvoudig doorbladeren van deze klare bundel blijkt al dat De Haan zijn dichterschap niet voor de taak van stichten of prediken heeft prijs gegeven. Een goede verhouding namelijk tusschen het zeggen uit zichzelf en het zeggen tot anderen is overal in acht genomen, zoowel in de gedichten op zichzelf, als in de verdeeling van meer en van minder persoonlijke, waaruit het boek is samengesteld.

Allereerst: De Haan is niet de verkondiger van een leer. Hij is de man die aangeland in de wereld terugverlangt naar zijn kindertijd en naar het geloof van zijn vader; die met zelfaanklacht en wroeging zich verwijt dat hij van de eens genoten zielsrust zich zoo ver verwijderd heeft; die alle genietingen en ervaringen van later zou willen geven voor één dag van de verloren vrede. Wat hem aantrekt is dus niet het Jodendom, maar zijn herinnering aan het Jodendom; en indien men zeggen

[p. 241]

wil: tóch het Jodendom, dan, in alle geval, door middel van die herinnering.

De twee reeksen Rondom het Jaar en Aan de Heilige Sabbath, bijna de heele eerste helft van het boek, bevatten niets anders dan beelden van die herinnering, overstraald en overschaduwd door de dichterlijke aandoening. Niets anders dan de uit lang verloren jeugd terugwenkende Joodsche feestdagen.

Hij heeft tot al deze dagen een persoonlijke verhouding, die tevens een algemeen-menschelijke en een joodsch-nationale is. En dit persoonlijke verlaat hem niet.

Zelfs het besef dat die verhouding er eene is tot feestdagen schijnt hem niet te verlaten. Want ook de nu volgende gelegenheidsgedichten, voorkomende in de reeksen Aan Joodsche Vrienden, Aan de Nederlandsche Zionistische Studentenorganisatie en Op de Bloemendagen van het Joodsch-nationaal Fonds, als ook de regels op de Joodsche Tentoonstelling, betrekken zich, met enkele uitzonderingen, op dagen van viering of herdenking, en eerst de oorlog dringt dit persoonlijke herinneringsbestaan weg, en dwingt de zionistische dichter, als de vertegenwoordiger van zijn volk, het heden het hoofd te bieden en de toekomst in te zien.

Wat hem dan aan persoonlijks overblijft is de altijd levende zingende persoonlijkheid, zooals ze, als nieuw in hem geboren, maar ondanks de tegenwerking van zijn hartstochten en van de wereld eerst nu geworden is, en geheel en al heeft hij het recht aan het begin van zijn boek te schrijven:

Ik ben één van hun Volk en hunne zang
Zinge mijn lied, want, langs 't gejaagde pad,
Leed één Volk meer dan mijn Volk smaad en pijn?

Dus werd ik wat ik boven al verlang,
Meer dan de Vriendschap, meer dan aardsche schat:
Dichter van mijn verdreven Volk te zijn.

Albert Verwey.