De Beweging. Jaargang 12

[p. 145]

Binnenlandsche gevaren
Door
Is. P. de Vooys

De briefwisseling tusschen den minister van finantiën en den voorzitter van de Tweede Kamer, die op 23 Januari publiek gemaakt werd is te gewichtig om misverstaan te worden. Dat misverstand kan niet alleen bij de volksvertegenwoordigers liggen, maar vooral ook bij het Nederlandsche volk, wanneer het te weinig acht erop zou slaan. Terwijl het schijnbaar gaat om kleinere meeningsverschillen over de volgorde der behandeling van wetsontwerpen, komt daaruit een vraag naar voren, wier beantwoording een zeer groot belang raakt.

* _* *

Wij leven in een grooten tijd, die zijn machtige stormen en gloedgolven nu wel langs onze staatkundige dijken stuwt, maar die toch elk oogenblik bij een wijziging van richting daartegen kan botsen en er door heen breken.

Het geluk van de tijdelijke rust en veiligheid mag geen oogenblik het besef verflauwen, dat wij de leiding behoeven van een regeering, die niet alleen waakt, maar ook bij het wakend wachten vooruitziet en haar maatregelen treft.

De oorlog, maar ook de toekomstige vredestractaten, en niet het minst de eerste jaren na den vrede stellen vragen aan de orde, die snel en krachtig opgelost moeten worden op straffe van onherstelbare nadeelen aan onze zelfstandigheid en welvaart. Er kan weinig twijfel aan bestaan, dat deze vragen ver gaan boven de politieke problemen, die vóór den oorlog op den

[p. 146]

voorgrond stonden, en dat zij diezelfde problemen in andere verhoudingen brengen en in een scherper licht stellen.

Daarom is het een allereerste eisch, dat Nederland krachtig en voortvarend wordt geregeerd. Die eisch geldt wel steeds, maar nu in 't bijzonder, omdat de snelheid van de ontwikkeling der staatkundige en ekonomische verhoudingen in Europa ongekend groot is, en de richtingswisseling onverwacht en schits kan optreden. Het bittere ‘te laat’, dat in den Europeeschen strijd zoo'n groote rol speelt, geldt niet alleen voor de krijgskunde, maar ook voor de kunst van regeeren. Krachtig en voortvarend moet daarom de regeering zijn. Het zou een onvergeeflijke fout zijn dit tot een tegenstelling te maken van de zoo geliefde vaderlandsche deugd der bedachtzaamheid. Ook deze is geboden en in niet geringe mate. Wanneer echter het beraad eenmaal rijp is, dan zal elk verder wachten, overbodig talmen, formalistisch pluizen, de rijpheid doen overgaan in een langzaam verweekend en verzwakkend bederf.

In kracht en voortvarendheid ligt geen enkele richting aangewezen noch van conservatief of geavanceerd, noch van militairistisch of pacifistisch, maar wel het streven om vrij te komen en vrij te blijven van de nevelen der vóoroordeelen en verstelselde of verstijfde meeningen, om scherp de feiten te zien, helder de kansen op te stellen, zuiver vóordeelen en nàdeelen te wegen, ten einde op het juiste oogenblik de daad te verrichten, die door de omstandigheden wordt gevergd.

Het schijnt wellicht dat een dergelijke algemeenheid niet alleen geen verdediging maar ook geen betoog behoeft. Ieder is ervan overtuigd. Schuilt de moeilijkheid dan alleen in het bezit - of soms in het vinden en op de juiste plaats stellen - van de personen die over het vermogen van krachtig, voortvarend en toch bedachtzaam te regeeren beschikken? En is over dergelijke vragen elke algemeene bespreking onmogelijk?

In het antwoord op deze vraag ligt een levenskwestie voor de demokratie opgesloten. Ongetwijfeld is het voor de volksregeering moeilijk om steeds voor goede regeerders te zorgen, maar meer dan ooit moet dat moeilijke thans toch geschieden. In tijden van groote beroering en verwikkeling doorstaat de demokratie een proef, waaruit zal moeten blijken of ook uit haar

[p. 147]

een leidende regeerkracht wordt opgewekt, berekend voor de taak die onontwijkbaar verricht moet worden. De demokratische oorlogvoerende landen ondervinden het in volle mate, doch ook in ons land ligt het zelfde probleem verscholen achter de uiterlijke, slechts door de kabbelingen der ekonomische moeilijkheden verstoorde rust. Is het overbodig om de oplossing te beproeven? En moet daartoe niet eerst het probleem duidelijk gezien worden en bewaard voor verdoezeling?

* _* *

De demokratische regeering eischt de samenwerking van ministerie en volksvertegenwoordiging. Wanneer die eisch van de instellingen op de personen wordt overgebracht, beteekent hij de samenwerking van den bekwamen beheerder en den vooruitzienden staatsman met den politicus als leider van het in het volk levende of sluimerende inzicht.

Het is in demokratisch geregeerde landen de gewoonte geworden dat beheerder en staatsman - onder den naam van minister - uit de politici wordt gekozen. Dit waarborgt op de beste manier dat ministers en volksvertegenwoordiging elkaar verstaan. Maar ongetwijfeld zijn daaraan nadeelen verbonden.

Niet steeds zijn de zoo verscheiden bekwaamheden van beheerder, staatsman en politicus voldoende harmonisch in de enkele personen verbonden. En vaak schuwen bekwame vooruitziende personen den weg door de politiek. Niet het minst wanneer het peil van die politiek daalt en neigt naar het nulpunt eener belangzuchtige demagogie. Dan vooral geldt de regel dat elk volk de regeering heeft die het verdient.

Het voordeel echter is ongetwijfeld dat botsingen tusschen ministerie en volksvertegenwoordiging binnen politiek terrein zich voltrekken en opgelost worden, zoodat voor en na die botsingen er geleidelijkheid is van overleg en onderhandeling. Onvermijdelijk verkrijgen daardoor de parlementaire gebruiken, en vooral de werkwijze der volksvertegenwoordiging een overwegende invloed op het regeeren. Soms kan gemeend worden dat die werkwijze, waaraan ministers zich evengoed onderschikken als de vertegenwoordigers zelve, het meest eigenlijke van het

[p. 148]

regeeren uitmaakt. In elk geval schuilt vooral in die parlementaire gebruiken en werkwijzen - die slechts één methode en nimmer het wezen der demokratie uitmaken - een groote moeilijkheid voor de kracht en voortvarendheid die in buitengewone tijden van een regeering gevergd kunnen worden. Die gebruiken eischen: kritiek, wantrouwen, openbare uitvoerigheid ter leiding van de kiezers, verantwoording voor elk detail eener ministerieele handeling, in 't kort: het in gewone dagen al te bekende ‘gedekt zijn’, dat alleen door een zeer ver voortgezette bedachtzaamheid om n.l. elke schijn en gevoeligheid te ontzien, wordt verkregen. De gewoonten eener partij-politiek, die al heel vroeg uitziet naar staten-, kamer- of gemeente-verkiezingen, vergen een verzwakking van den tegenstander, ook in de regeering, die daardoor voor elk krachtig optreden naar buiten in aanzien geschaad wordt. De waakzaamheid van het parlement voor de volksvrijheden ten slotte kan in zijn werkwijze een bolwerk zien om zich te beschermen tegen elke poging om in de machtsverhouding van volksvertegenwoordiging en kroon een verschuiving te brengen. Voortvarendheid en aandrang van een minister kan in dat licht op een streven naar dwang en beperkte medezegging gaan gelijken.

Omgekeerd echter zijn die parlementaire gebruiken een belemmering om onvoldoend bekwaam gebleken personen in de regeering te vervangen door andere van grootere geschiktheid, en meer opgewassen tegen onverwacht opgekomen taken. Het vinden van ‘den regeerder’ om hem te stellen waar hij hoort, is niet anders uit te voeren dan in politieken strijd, die onvermijdelijk verbonden is met conflicten van veel verdergaande strekking en gevolgen.

De werkwijze der volksvertegenwoordiging kan daarom van beteekenis zijn, natuurlijk voor goed regeeren in 't algemeen, maar vooral voor het krachtig en voortvarend regeeren dat een moeilijke tijd zoo angstwekkend kan vergen.

* _* *

Over de werkwijze van de Tweede Kamer gaat in werkelijkheid de correspondentie tusschen minister Treub en den Tweede

[p. 149]

Kamervoorzitter. Schijnbaar niet. Mr. Goeman Borgesius zegt dat de minister wel geen verandering in de werkwijze der Kamer zal wenschen daar het tot stand brengen van die verandering veel tijd zou kosten. Minister Trenb zegt dat hij alleen een sneller tempo van het werken verwacht.

Toch is het voor ieder duidelijk dat juist het tempo het allervoornaamste van de parlementaire werkwijze uitmaakt, en dat alle veranderingen, die vroeger al beproefd zijn en die nog beproefd moeten worden, bijna alleen het sneller werken ten doel hadden.

Waarom is dit punt op dit oogenblik van zoo'n groot belang? Heeft niet de Tweede Kamer in Aug. 1914 getoond dat, als het dringt, snel werk inderdaad te leveren is? En is niet het teruggaan tot den ouden langzamen gang van zaken het bewijs dat de Kamer geen reden meer ziet voor haast?

Deze vragen wijzen duidelijk aan, waaarom het thans gaat. Er is geen geschil tusschen regeering en volksvertegenwoordiging over beginselen van staatsbeleid. Zoo'n geschil is tenminste niet aan de orde. Minister Treub meent dat het landsbelang eischt dat onverwijld wordt voorzien in de behoeften van de schatkist. Het is moeilijk met hem in deze meening te verschillen. En toch wilde de Kamer zich niet haasten, maar nam een maand vacantie. Daartegenover wendt minister Treub het eenige middel aan dat hem ten dienste staat, nadat hij te voren aan de Kamer zijn wensch duidelijk had medegedeeld: hij weigert zijn medewerking aan de behandeling van het eerst aan de orde zijnde, groote uitgaven vergende, wetsontwerp. Op andere wijze ingrijpen in de werkwijze van de Kamer kan de regeering niet. Haar vermogen om leiding te geven is slechts negatief.

De weigering van minister Treub bedoelt schijnbaar uitstel van de behandeling der Ouderdomswet, schijnbaar, omdat dit een gevolg is van het werkelijke doel, nl. aan Kamer en aan het volk duidelijk te maken dat het tempo van werken der Tweede Kamer naar minister Treub's oordeel regelrecht ingaat tegen het landsbelang.

Daarachter gevoelt menigeen de verdergaande kritiek, dat er ook aan de werkwijze zelf heel wat hapert. Misschien niet zoo bedoeld, wordt dit duidelijk uit de beschouwing van den Kamer-

[p. 150]

voorzitter over het ‘voorloopig verslag’. Aldus heet het gewoonlijk tijdroovende gedrukte stuk, waaruit de regeering het inzicht van de Kamer over haar voorstellen moet leeren kennen ten einde eigen plannen zoover mogelijk daarmede in overeenstemming te brengen.

‘Waarom’ - zoo vraagt Mr. Goeman Borgesius aan minister Treub - ‘stelt gij zoo prijs op 't voorloopig verslag over de belasting-ontwerpen?’ Op grond zijner ervaring betoogt hij dat niet zelden het lot der wetsontwerpen geheel anders was dan 't voorloopig verslag zou doen verwachten.

Scherper kritiek op de te ver voortgezette bedachtzaamheid der voorbereiding van ernstige en dringende landsbelangen, kan moelijk geleverd worden. Trouwens de omslachtige overbodigheid van een groot deel der schriftelijke voorbereiding, die de groote rem voor het wetgevend tempo is, mag wel als algemeen bekend aangenomen worden.

Al stelt minister Treub, door zijn merkwaardige brieven aan den Kamer-voorzitter het opruimen van deze achterlijkheid niet aan de orde, en beperkt hij zich tot de hoogst noodige kritiek op de verantwoordelijkheidszin der volksvertegenwoordiging, zoo mag misschien een voortzetting van zijn kritiek in verdergaande zelfkritiek verwacht worden.

In elk geval zal het Nederlandsche volk met belangstelling de ontwikkeling volgen van een geschil, welks politieke beteekenis ligt boven het plan der politieke conflicten van de laatste jaren.

24 Januari.