De Beweging. Jaargang 11

[p. 69]

Aanteekening

Duitschers over Engeland

Sedert begin 1914 verschijnt te München Das Forum, onder leiding van Wilhelm Herzog, - sinds October van dat jaar in Kriegshefte, waarvan de strekking het voorbereiden van de vrede is en het bevorderen van de wereldgemeenschap. In het dubbelnummer van Mei-Juni vindt men verschillende uit het engelsch vertaalde artikelen van G. Lowes Dickinson, A. Fenner Brockey, Bertrand Russell, Bernard Shaw, in één woord tal van in Duitschland nog weinig bekende gegevens omtrent de engelsche vredesbeweging. Tevens het volgende uittreksel uit de rede die prof. Fr. Wilhelm Foerster op 4 Juni l.l. te München gehou den heeft. Het schijnt mij belangrijk genoeg om ook hier te worden ingelascht.

‘In de oorlogsmaanden zijn twee geschriften van aanzienlijke schrijvers verschenen, die met groote welsprekendheid en hartstocht loochenen dat wij van Engeland ook maar het minste kunnen leeren: H. St. Chamberlains ‘Kriegs-Aufsätze’ en W. Sombarts ‘Händler und Helden’. Beide geschriften zijn, helaas, zooals de meeste oorlogsuitgaven van de zoogenaamde ‘Intellektueelen’, dermate beheerscht door de stemming van het oogenblik, dat zij niet de moeite van een ernstige bespreking loonen. Zij moeten alleen worden gekenschetst. Zij behooren tot de ‘Pathologie van de Wereldoorlog’ en zullen met de wereldoorlog verdwijnen om hoogstens een beschamende herinnering natelaten in hun opstellers. Wat allereerst Chamberlain betreft, doet de algemeene geestdrift door zijn loftuitingen opgewekt een bedenkelijke twijfel opkomen aan de gezondheid en het zui-

[p. 70]

vere instinkt van ons duitsche volksbewustzijn. Uit louter welbehagen in het door hem zoo plomp gestreelde vaderlandsche zelfgevoel werd men volslagen blind voor het zware gebrek aan duitsche waarheidsliefde dat in Chamberlain's zoo diep illoyale vergelijkingen tusschen het duitsche en het buitenlandsche wezen telkens zoo pijnlijk tevoorschijn treedt. Dat nu echter ook een duitsch geleerde als Sombart zich heeft laten verleiden zoo zonder eenige wetenschappelijke noblesse en objectiviteit aan de ophitsende leuzen van het oogenblik het gezag van de socioloog te verleenen - dat kan niet scherp genoeg worden veroordeeld. Een schrijver vonnist zichzelf als hij onder de bescherming van hartstochtelijke volksstemmingen zich een dermate onacademische woordenstrijd met een groot volk veroorlooft, dat in zijn maatschappelijke en staatkundige instellingen en zeden en in zijn groote mannen en vrouwen de beschaving zooveel onmisbaars gegeven heeft en ook in 't vervolg geven zal. Met het oog van de haat of de vaderlandsche zelfverheffing gezien, is ieder volk een uitschot van ruwheid, gemeenheid, uiterlijkheid. Wie zich met liefde in de beschaving van het engelsche volk verdiept, die zal weliswaar bemerken dat dit misschien minder geniale en scheppende menschen voortgebracht heeft als andere volken en dat zijn bijdrage aan de beschaving zich minder in bepaalde gaven van geest en kunstvaardigheid laat aantoonen als dit elders mogelijk is, maar de gelijkwaardige bijdrage van Engeland aan de wereldbeschaving bestaat in zijn voorbeeldige oplossing van het probleem ‘individu en gemeenschap’. Het heeft een menschentype geschapen, waarin persoonlijke onafhankelijkheid en sociaal verantwoordelijkheidsgevoel, natuurlijke houding en maatschappelijke levensvorm, op een wijze vereenigd zijn die heel niet mogelijk ware, wanneer in het engelsche karakter niets hoogers lag als koopmanschap. Alsof niet ook in het nieuwe Duitschland veel kramersgeest en alsof in Engeland met name in zijn kolonievorming niet veel heldentraditie geweest was! Zonder de medewerking van deze hooge zedelijke factor ware immers het engelsche wereldrijk sedert lang ineengestort.

Wie geen orgaan heeft om deze beschavingsarbeid van Engeland te begrijpen, van hem moet men vreezen dat hij in het geheel het vermogen mist beschaving te begrijpen en dat hij daar-

[p. 71]

om ook het werkelijk groote en waardevolle in het eigen volk volstrekt niet zeker vermag aan te wijzen.

‘In de laatste maanden is in tal van brochures en tijdschriften de vraag besproken waarom wij Duitschers in het buitenland zoo gehaat zijn. Wie omtrent die vraag helder wil oordeelen doet het best als hij de volgende zinnen uit het boek van Sombart in het oog vat:

In den grond hebben wij Duitschers in geestelijk beschavingsopzicht niemand noodig. Gedenken wij toch de onuitputtelijke rijkdom van het duitsche wezen, dat alles in zich bevat wat menschelijke kultuur aan werkelijke waarden vermag voort te brengen’.

‘Deze waarlijk pijnlijke zelfverheerlijking, deze kultuurbluf, dit hooggezwollen bewustzijn dat men enkel te geven en niets te ontvangen heeft, de daarin begrepen geringschatting van alle omringende beschavingen, deze zijn het, die in het optreden van vele Duitschers iets gelegd hebben, dat de ontwikkelde buitenlander met begrijpelijke verbittering en minachting vervullen moest. En al die Duitschers die sedert jaren in deze toon gesproken en geschreven hebben, laten deze zich bekennen dat zij aan de wereldoorlog juist zoo veel schuld hebben als de nijd en andere lage beweegredenen van het buitenland. Alleen zijn zij meestal in de gelegenheid, de bloedige gevolgen van de ophitsing van hun veilige kamer uit te kunnen waarnemen, terwijl onschuldigen hun leven en hun gezondheid voor deze uitwerking van hun onbezonnen en prikkelende woorden moeten ten offer brengen.

Er is in de laatste jaren veel gesproken over de “omsingeling” van Duitschland. De allerergste en gevaarlijkste vereenzaming van Duitschland gebeurt echter niet van buiten af, maar van uit de donkere grond van onze eigen vaderlandsche inbeeldsels, alsof namelijk wij, als Germanen, vanzelf bron, wezen en doel van alle beschaving zijn. Weg met al zulke onnoozele spooksels! Wie zich het sterkst voelt, die mag met zelfkennis en met het erkennen van anderer waarde het eerst een begin maken. Willen wij Duitschers erin slagen onze sterke, maar eenzijdige begaafdheid ook maatschappelijk en vormelijk te ontwikkelen, dan moeten wij ons in de eerste plaats van alle hoogmoedige

[p. 72]

rasverwaandheid reinigen, en de verwerpelijke inbeelding van ons doen alsof wij alleen het uitverkoren volk zijn zouden en niets hadden te leeren van anderen. Ieder volk is in een of andere zin een uitverkoren volk, door de Voorzienigheid ertoe bestemd een of ander belangrijk element van de wereldbeschaving bizonder sterk te vertegenwoordigen. Maar juist het sterk uitgesprokene van zijn aanleg stelt het bloot aan het gevaar even belangrijke elementen van persoonlijke en maatschappelijke beschaving te verwaarloozen en in eigen land niet tot hun recht te brengen - en juist in dit gevaar heeft het de hulp noodig van anderen. Wee dan ook het volk dat in hoogmoed vervallen is en meent dat het aan die samenwerking en wederkeerige hulp geen behoefte heeft. Het ware tot de ondergang uitverkoren en niet tot leider van volken. Sombart schrijft: Zooals de duitsche vogel, de arend, hoog boven alle gedierte van de aarde zweeft, zoo zal de Duitscher zich verheven voelen boven alle gevolkte dat hem omgeeft en dat hij onder zich in grenzelooze diepte bemerkt’. Wij hopen dat het duitsche volk nog genoeg gezondheid bezit, om zulke aan het gekkenhuis reikende zelfverheffing als volstrekt onduitsch en onvoornaam ver van zich aftewijzen, en alleen in strenge zelfkennis en vrijwillige erkenning van vreemde voortreffelijkheden het teeken te zien van een nieuwe beschavingshoogte.’

A.V.

Juist vóór het afdrukken verneem ik dat Das Forum voor de heele duur van de oorlog verboden is.