De Beweging. Jaargang 10

[p. 216]

Leening of kapitaalbelasting
Door
Is. P. de Vooys

Zal dezer dagen - wellicht reeds bij 't verschijnen van dit tijdschriftnummer - een heftige politieke strijd ontbranden? In 't begin van den oorlogscrisis was er een krachtige eensgezindheid, die ieder zich deed aansluiten bij de regeering. Deze toonde zich voortvarend en toch voorzichtig: flink en behoedzaam. Waar dat het geval was durfden allerlei particuliere, groeps- en standsbelangen zich niet tegenover haar te plaatsen. Kwamen zij tot uiting zoo was het tersluiks en niet openlijk. Gevoeld werd dat het eigen belang, bedreigd als het was in en met het algemeen belang, tot eerste plicht had te wijken en in elk geval te zwijgen. Daardoor konden allerlei belangen ook niet bepleit worden in den algemeenen vorm, zooals dat in politieke formules gebruikelijk is. De politiek trad dus terug. De algemeen aanvaarde godsvrede beteekende volledige opschorting van onderlingen strijd, zoo in daden als in woorden. Toen echter het oorlogsgevaar - wel niet verdween - maar toch terugweek, kreeg het regeeringsbeleid een ander karakter dan het in Augustus kenmerkte. Dat beleid was allereerst gericht geweest op een optreden naar buiten, en om dat optreden sterk te doen zijn moest er innerlijke vrede zijn. Naast de defensiemaatregelen stonden die talrijke andere ter voorkoming niet alleen van nood, maar ook van gerechtvaardigde ontevredenheid en zelfs van niet geheel gemotiveerde angst en paniek.

Naarmate in de publieke opinie het besef van oorlogsgevaar verzwakte - ook al door het gewend geraken aan den nieuwen

[p. 217]

toestand - kregen de ekonomische maatregelen een grooter beteekenis, en te meer doordat de direct geldelijke belangen van een door oorlogswinsten en oorlogsverliezen koortsachtig geprikkeld bedrijfsleven, als gevolg van de herleving dier bedrijven, de aandacht van velen volledig in beslag nam. Daardoor kon het niet uitblijven dat de getroffen belangen zich gingen weren, niet alleen in den stroom van bezoeken en brieven, die zich naar de regeeringspersonen richtte, maar ook in 't openbaar, in pers en redevoering. Gepleit werd voor de meest vèrgaande regeeringsbemoeiïng maar daarnaast ook voor onthouding en vrijlating, al naar gelang in het een of het ander een voordeel werd gezien. Kritiek op 't regeeringsbeleid, hoe schuchter ook en hoe ook omkleed met betuiging van hulde en lof voor andere dan de gekritiseerde maatregelen, was niet tegen te houden. Toch bleef dat lang een zuivere uiting van bijzondere belangen, die eigenlijk geen algemeen karakter kon aannemen. Ook dit veranderde. Terwijl door allerlei uitvoerverboden, getemperd door tijdelijke permissie's van uitvoer, de regeering een ekonomische bescherming der voorraden aan grond- en hulpstoffen van het sterk verscheiden handels- en industreel bedrijf behartigde, waren een reeks van andere maatregelen uitgevaardigd om het belang der volksvoeding voor te staan. Oorspronkelijk, toen nog groote voorraden aan voedingsmiddelen aanwezig waren, hadden andere voorschriften ten doel een prijsstijging als gevolg van paniek en samenspanning tegen te gaan. Toen de oorlogstoestand ongeveer een maand geduurd had en de oorlogshandel zich met groote snelheid organiseerde, begon de sterke en onvermijdelijke prijsstijging van levensmiddelen op de beperkte markten. Want juist de hooge prijzen moesten de ekonomische pompen zijn waarmede de voedingsartikelen over de grenzen werden gezogen. Dit gold zoowel voor wat uit ons land weggevoerd werd, alsook voor wat binnenslands te brengen was. Daardoor ontstond een soort agrarisch conflict. De geheele boerenstand had belang bij hooge prijzen voor de uitvoer en was de handel welgezind, die daartoe medewerkte. Belemmering van dien handel werd veroordeeld. Geprezen echter de belemmering van den import en distributie-handel, waardoor deze b.v. het noodzakelijke veevoeder of meststoffen tot een

[p. 218]

onderwerp van extra-winst wou maken. De agrarische belangen zijn zoo uitgebreid, dat de algemeenheid ervan en daarmede de politieke uiting, vrij gemakkelijk en snel gevonden wordt.

Toch hebben zij de godsvrede niet, en alleen slechts de goede stemming verstoord. Dit zelfde gold voor het arbeidersbelang dat, door den grooten omvang der werkloosheid, zich deed gelden als een werkloozenbelang.

Terwijl verschillende regeeringsmaatregelen als een werkekelijke bescherming werden ondervonden, waren er echter, zoodra de oorlogsangst verdween, toestanden die ontstemming of in elk geval onrust verwekten.

Een tijdelijk gestremde stroom van klachten in de arbeidersbladen begon langzaam los te komen, om al vrij spoedig aanzienlijke afmetingen aantenemen. Toch werd ook daardoor de godsvrede nog niet gestoord. Het gebrom was nog geen bedreiging, doch bleek meer een poging om invloed ten goede uitteoefenen.

Op dit oogenblik is echter de godsvrede opgezegd, en wel als gevolg van de finantieele plannen der regeering. De sociaal-demokraten kondigden protest-meetings aan; de vrijzinnig-demokraten komen in groote openbare vergadering bijeen; tal van personen en persorganen komen met voorstellen, wenschen en bedreigingen.

Het merkwaardige is echter dat de regeering door den minister van finantiën mededeelt dat haar voorstellen juist in den bestreden vorm zijn gebracht om de godsvrede niet te verstoren en politieken strijd te voorkomen. Waarop komt het thans aan? De finantieele toestand eischt dringend voorziening. De vlottende schuld wordt te groot, en moet òf verdwijnen òf zoogenaamd geconsolideerd worden. Daarnaast werden aan export door enkele bevoorrechten dergelijke buitengewone sommen verdiend, dat de staatskas in den noodstand een deel daarvan mag opeischen. Hiertegen wordt danook door niemand bezwaar gemaakt. Dit zou ook niet mogelijk zijn. Zal echter de godsvrede gehandhaafd blijven, dan moeten de wettelijke middelen tot die doeleinden ook een even algemeen karakter dragen.

De regeering zag dat in haar voorstellen van de 5% vrije leening, met den stok achter de deur eener 4% gedwongen leening, en in de 8% uitvoerrechten op de extra hooggeprijsde exportartikelen. Meende de regeering dat deze voorstellen de beste

[p. 219]

en in de tegenwoordige omstandigheden meest passende zijn, die door een bekwaam en in finantiën ervaren minister konden worden bedacht, zoo zou zij tegenover de oppositie sterk staan. Zij zou vertrouwen eischen en, sterk in 't eigen verantwoordelijkheidsgevoel, zelfs afdwingen. Wie deze regeering omver wil gooien of zelfs afbreuk wil doen, waar zij naar beste inzicht en beter dan wie ook bekend met de omstandigheden, handelt, beseffe de beteekenis wel. Zoo zou dan gewaarschuwd kunnen worden.

Dit geldt echter thans niet. De regeering bedoelde buiten politiek, dus ook buiten de politieke strijdpunten van belastingbeleid te blijven. Haar voorstellen vond zij zelf niet de beste, maar zij stelde eigen inzicht en meening achter bij het streven om de volkseenheid onaangetast te laten. De ervaring van enkele dagen heeft bewezen dat dit een vergissing is, en wel een dubbele vergissing. Allereerst omdat de volstrekt niet objectieve, doch zuiver subjectieve veronderstelling dat de ingediende voorstellen de politiek niet raakten, onmiddellijk onjuist bleek.

De eenige consekwentie van de eigen stelling: ‘geen politiek’ leidt op grond der feiten tot het terugnemen der zoo zeer aangevochten wetsontwerpen. En dit te meer, omdat in zoo'n cardinaal landsbelang als het tegenwoordig finantieel beleid, dat de basis is voor alle maatregelen die genomen zijn en nog genomen moeten worden, de regeering niet kan en mag afwijken van haar eigen inzicht. Zij mag geen voorstellen doen, die zij zelf minder juist acht, want wie zal dan de juistheid beoordeelen en de verantwoordelijkheid ervoor dragen? Ook hier bewees de ervaring der laatste dagen dat er zoo goed als niemand voor te vinden was.

Mag daarom niet verwacht worden dat de regeering bereid zal zijn tot een verdergaand overleg, dan zij in 't zoogenaamd seniorenconvent heeft getoond?

Twee buitengewoon groote belangen staan op het spel. Hoezeer ook tot nu toe de omstandigheden ons land gunstig waren, de toestand te midden van de oorlogvoerenden en de onzekerheid der toekomstkansen, doet ieder verlangen naar een regeering die krachtig is en eensgezind met het volk. Die regeering hadden wij. Er was vertrouwen; er was een algemeene samenwerking.

[p. 220]

Daarom is en blijft het een allereerst landsbelang dat de regeering het vertrouwen behoudt, geen groote groepen uit het volk afstoot, prikkelt, ontstemt of - wat het ergste is - tot een oppositie maakt. Want daarmede is ook de eensgezindheid in het volk zelf geheel verspeeld. En het andere belang is de populariteit van het finantiëel beleid. Dat is noodig, misschien niet zoo zeer als de vaste hand, die het beleid uitvoert, maar wanneer het een met het ander kan samengaan toch van geen mindere kracht. Zelden is dat bij finantiëele maatregelen mogelijk; het is de vloek die er op rust. Doch thans is het wel mogelijk gebleken, vooral juist door de publieke besprekingen over de regeeringsvoorstellen. Die kans mag niet voorbijgaan. Zonder dat het noodig is in finantiëele details te gaan, kan ieder die de stroomingen in ons volk waarneemt, beseffen, dat de moeilijkheden waarin ons land thans verkeert zijn op te lossen zonder de eenheid van het volk te storen, zonder strijd, en toch afdoende. Indien dat zoo is mag de strijd, ten minste deze strijd, niet losbreken.