De Beweging. Jaargang 10

[p. 326]

Boekbeoordeelingen

Stefan George: Der Stern des Bundes, Georg Bondi, Berlin, 1914.

Der Stern des Bundes kan men zich voorstellen als in honderd kleine gedichten de verhoudingen te bevatten van god, middelaarpriester en ingewijde, - onderling en tot de wereld. De verdeeling, in drie boeken van dertig, met een Eingang van negen gedichten, en een Schlusschor, is hoogst overzichtelijk. Ze maakt onmiddelijk duidelijk dat tusschen de herdenking van de goddelijke verschijning en werking in de eerste reeks, en de zegevierende verkondiging aan het eind, een ontwikkeling ligt die van hem aan wien de verschijning ten deel viel overgaat op anderen die hij vormt en aan wie hij hun plaats en taak in de wereld wijst. Door de grootere letter van een beginregel worden bovendien de dertig gedichten van ieder boek in reeksen van tien verdeeld.

Daar de poëzie van dit werk opgaat in zijn gedachte, zou het geen zin hebben te verklaren wat van woord tot woord in de verzen zelf ligt uitgesproken. Wel kan een eenvoudige overzetting van sommige gedichten in onze eigen taal nederlandsche lezers met toon en gedachte vertrouwelijk maken, en een zoodanige is het die ik beproeven wil.

Uit de inleidende reeks kies ik de verschijning van de godheid, zooals die in het volgende is weergegeven.

De stroom gaat hoog...daar volgt dit wilde hart
Waarin een vuur van duizend jaren wentelt
Dat het verbreiden mocht in licht en diepte
En niet ontladen kan - de flonkeringen.

[p. 327]

 

Het zucht de golven na als zooveel wezens

 

Die het ontglijden en ontgleden zijn

 

En weet niet raad eer de paar dropplen bloeds

 

Verstroomd zijn in de oneindig luide volte.

 

Daar duikt gij God voor me op en aan het land

 

Dat ik door u ontroerd niets zie dan u...

 

Uw aardsche lijf, dit enge heiligdom,

 

Maat die de omvatting van een arm nauw vult,

 

Vangt al de sterwaarts ijlende gedachten

 

En bant mij in de tijd waarvoor ik ben.

Uit het eerste boek kies ik er twee die naar de beteekenis van de middelaar-priester heenwijzen.

Heet het de straal die trof, de wenk die leidde,
Het ding te mijner uur in mij gekomen...
Ongrijpbaar is 't en werklijk als de kiem.
Heet het de vonk die aan het Niets ontvoer,
Heet het de keer der kringende gedachte:
Geen spreuken vatten het: als kracht en vlam
Vult het gestalte en gods- en wereld-rijk.
Niet kom ik u een ander Eenmaal konden:
Uit de pijlrechte wil van honderd jaren
Voer ik ten danskrans, sleur ik in den ring.

Ontzie geen breuken, scheuren, schrammen, wonden:
De toover die eerst brak houdt straks verbonden.
Geheel en schoon wordt elk ding als tevoor,
Slechts zweeft er heimlijk andere adem door.
Wat al genoemd werd ligt geveld terzij:
Hij een leeg hulsel - een stomp wapen hij...
De in rang gestelden, de teruggewenden:
Brengt kransen, kronen voor den Ongekenden!

De drie volgende zijn uit het tweede boek: oogenblikken, gegrepen uit de innerlijke scholing.

Wat kan ik meer als ik u dit vergun?
Dat ik als klei mij naar uw handen voeg,
Mijn peinzen stem naar 't kloppen van uw hart?
Dat mij uw merg in mij op u doet lijken,

[p. 328]

 

Uw blik, uw gang mij ingeeft waar ik ga?

 

Mijn droomen hebt gij met uw kleur gedrenkt,

 

Mijn mond wanneer ik bid beweegt uw hulp,

 

Uw adem vloeit mijn sterrefluistring door.

 

 

 

Hoe mag dit zijn dat ik mij nauw nog ken,

 

Geen andre ben en meer toch dan voorheen?

 

Wie mij beminde, me eerde, doet het nog,

 

Genooten zoeken mij met schoone schroom.

 

Van 't vroegre faalt nu niets: mijn zomervreugden,

 

Mijn trotsche droom, van weeke mond de kus...

 

Een moedger golving klopt nu in mijn bloed -

 

Ik was nog arm toen ik nog waakte en weerde,

 

Sinds ik mij heel verschonk heb ik mij heel.

 

 

 

Gij heet het veel dat ge u ten eigen neemt

 

Mijn goed als 't uwe...en hebt nog niets genoemd!

 

Medebezitter van mijn uren werdt ge,

 

Uw vragen heeft het wicht van een bevel.

 

Ik moet uw schild zijn waar gevaar u dreigt,

 

Den houw ontmoeten die zich richtte op u.

 

Voor elk van uw gebreken ben ik borg,

 

Mij vallen al uwe bezwaren toe

 

Die als te zwaar gij afwierpt - alle tranen

 

Die gij moest weenen en die gij niet weent.

Ten slotte dit eene uit het derde boek: spreuken voor de ingewijden.

Denk niet teveel van wat geen stervling weet!
Verborgen zin behoudt elk levensbeeld.
De wilde zwaan die ge aanschoot en een poos
Met lamme vleugel in uw hof nog hieldt,
Hij deed u denken - zegt ge - aan vreemd-ver wezen
Met u verwant, dat ge in hem hadt gedood.
Hij kwijnde zonder dank voor uw verpleging
En zonder toorn...maar toen zijn einde kwam
Verweet zijn brekend oog u dat ge hem
Te gaan dwongt in een nieuwe kring der dingen.

A.V.

[p. 329]

Josine A. Simons - Mees. De Nimf, Satiriek Tooneelspel in Drie Bedrijven. Wereldbibliotheek, Amsterdam.

Dit stuk zou men kunnen noemen Het Spel van de Veronderstellingen. Gesteld - zegt Mevrouw Simons-Mees - dat een intrigante van het genre Becky Sharp (zie Vanity Fair van Thackeray) het voorkomen van een italiaansche Madonna (genre Botticelli) heeft. Gesteld dat deze jeugdige eerzuchtige erin slaagt, zonder getuigen en ondanks dat zij juist uit een betrekking is weggezonden, gezelschapsjuffrouw te worden in de stad van haar inwoning, bij een echtpaar dat noch afgezonderd leeft, noch misdeeld is van een zekere wereldsche ervaring. Gesteld dat zij ook de zoon van deze lieden, een komponist, die zijn opera tracht gespeeld te krijgen, onmiddelijk weet intepalmen. Gesteld dat haar invloed op zoon en ouders binnen een paar weken zoo toeneemt dat zij den eersten van zijn vrouw vervreemdt, aan de moeder de mogelijkheid in overweging geeft haar te ontvangen als schoondochter, en den vader - hoewel geen amerikaansch millionair - een bijdrage van vijftigduizend gulden doet toezeggen in de kosten voor de opvoering van zijn zoons opera. Gesteld bovendien dat de vrouw van die zoon een doetje is, zoo zelfs dat de gasten van haar man, in haar eigen huis, haar voor de gezelschapsjuffrouw, en de gezelschapsjuffrouw voor haar aanzien. Gesteld dit alles en misschien nog wel iets meer, kunt ge u dan nog wel verwonderen dat na enkele maanden, gedurende welke musicus en intrigante tezamen in een andere stad de opvoering van de opera hebben voorbereid, - een echtscheiding aanstaande is? Niemand natuurlijk verwondert zich. Wij kunnen ons alleen verheugen dat Voorzienigheid die het toch laat regenen en haar zon laat schijnen over goeden en boozen, het de laatsten niet zoo gemakkelijk maakt als Mevrouw Simons-Mees hier doet. De Voorzienigheid is een goed tooneelschrijver en weet dat een spel eerst boeit als er zwarigheden in overwonnen worden. Haar helden, ook haar heldinnen, laat zij wel zegevieren, maar dan ook over moeilijkheden, en liefst over zulke als evenredig zijn aan hun vermogens. Moeilijkheden in henzelf en anderen. Zij zijn zelfs niet denkbaar dan temidden van strijdgewoel: men zou kunnen beweren dat zij niets anders zijn dan de verdichting van de nevelen,

[p. 330]

die dreigend van alle zijden rondom hen aanzwellen, en tegelijk de bliksem die door deze heen slaat en zich ruim baan makend ze verschroeit. Van die geheele noodzakelijke verhouding heeft Mevrouw Simons-Mees zich ontslagen geacht, maar het gevolg is dat haar stuk wel aan de knappe en levendige oplossing van een schaakprobleem, doch niet aan een noodlottige ontmoeting van menschen denken doet. Menschen, geladen met verderfbrengende instinkten en hartstochten zouden een andere sfeer om zich heen scheppen dan dit koele en klare, dit satirische. Satiriek tooneelspel is dan ook de neventitel die de schrijfster haar stuk heeft meegegeven. Zij bedoelde het dus zoo en het is niet haar schuld dat door ons een andere opvatting wordt gewenscht.

* _* *