De Beweging. Jaargang 10

[p. 56]

Artsenmonopolie
Door
T.J. de Boer

Van verschillende zijden werd mij de vraag gedaan of betuiging van adhaesie aan het onlangs der Tweede Kamer gezonden adres inzake een vrijere uitoefening der geneeskunde blijk van instemming zou zijn met magnetisme, spiritisme, christian science of iets anders van dien aard.

Het noodzakelijk verband tusschen beide ten stelligste ontkennend, omdat onderteekening van dergelijke adressen geen goedkeuring van den inhoud maar van hun strekking pleegt in te sluiten, meen ik toch dat het van belang zou kunnen zijn mogelijk misverstand in dezen uit den weg te ruimen.

Het is een feit dat velen van onze medeburgers bij niet-bevoegden genezing voor hun kwalen zoeken en ook meenen die te vinden. Of deze meening juist is zij in het midden gelaten, maar de meening bestaat en is als zoodanig vrij. Onder die niet-bevoegden zijn er die te goeder trouw meenen hun medemenschen te kunnen helpen. Ook deze meening is vrij en als zoodaig niet strafbaar.

Maar hier ligt nu juist voor sommigen een moeilijkheid. Wat baat het ons meeningen te hebben, als wij er niet naar mogen handelen, overtuigingen te bezitten, waarnaar wij niet mogen leven? Er ligt een eeuw achter ons, die vrijheid van denken en spreken eischte en in ruime mate toestond. Heeft onze vrijheid van handelen daarmee gelijken tred gehouden? Ik vrees van neen. Soms komt het mij voor, alsof men juist in die kringen, waar vrijheid van denken en spreken om het zeerst wordt geprezen, dit vooral daarom zoo gemakkelijk kan doen, omdat men gedachten en

[p. 57]

woorden voor een luchtig spel houdt en niet gelooft aan vastheid van meening of kracht van overtuiging. Dan ziet men in het vrije denken geen gevaar, omdat men alle denken voor ongevaarlijk houdt. En naar gelang men op theoretisch gebied een grootere mate van vrijheid eischt en geeft, kan men dan op praktisch terrein den hinderlijksten dwang uitoefenen of dulden. Daartegen nu op te treden schijnt mij geoorloofd. Niet uit sympathie met magnetisme, spiritisme enz., maar ter wille van onze volksvrijheid. Want de massa kent niet dat verschil tusschen denken en doen, dat den intellektueelen verborgen blijft, wanneer ze, hun gedachten den vrijen loop latend, elke mogelijke toepassing daarvan verwaarloozen.

De verlichte negentiende eeuw heeft ons geleerd uit de hoogte neer te zien op die tijden en volken, die, meenend in het bezit van een absolute waarheid te zijn, andersdenkenden vervolgden en veroordeelden. Zij vond het niet altijd het beste middel tot uitroeiing van een kettersche leer haar aanhangers tot martelaars van hun overtuiging te maken. Zou het nu echter in onze dagen wel wijs zijn, als men, meenend de ware kunst te bezitten, hen die anders handelen gaat vervolgen en veroordeelen en zoo tot martlaars van hun praktijk maken? Kiezen we ook hier, meer dan tot nog toe, de vrijheid! 't Is waar, elke vrijheid brengt haar gevaren mede, zoo ook deze. Niemand verlangt haar dus onbeperkt, ook het bovengenoemde adres vraagt redelijke waarborgen en wenscht hem die er misbruik van maakt verantwoordelijk te stellen voor de gevolgen. Maar het protest gaat tegen den absoluten dwang. Daaraan kan zelfs de tegenstander van magnetisme, spiritisme enz. met een goed geweten meedoen, omdat hij ze gaarne in de gelegenheid wil stellen hun onmacht te toonen.

Doch de zaak is ernstiger. Naast eerbied voor de vrijheid van anderen past den beoefenaren van elke wetenschap en kunst bescheidenheid. Dus ook U, zal men ons toevoegen. Zeker! Evenmin als den meesten onderteekenaars van het adres past het mij over de geneeskunde zelf te oordeelen. Maar over de plaats van de geneeskunde in het maatschappelijk leven en over de bevoegdheid der artsen mag toch de belanghebbende leek, in alle bescheidenheid, een woord meespreken. En als hij dan in het belang van de maatschappij zoowel als van de geneeskunde meer-

[p. 58]

der vrijheid gewenscht acht, dan is het plicht te spreken op het gevaar af voor een spiritist of een kwakzalver of een vijand van ‘de wetenschap’ te worden gescholden.

Ruim een eeuw geleden kon een geestig man nog zeggen dat het verschil tusschen een goed en een slecht arts wel, maar dat tusschen een arts en geen arts niet bizonder groot is. Die tijden zijn gelukkig voorbij. Tengevolge van de ontwikkeling der natuurwetenschappen heeft, sedert het midden der negentiende eeuw, de medische wetenschap de eene overwinning na de andere behaald. Op grond van de resultaten vooral van pathologische anatomie, bakteriologie, chemie, is ze in dezen tijd eigenlijk eerst wetenschappelijk geworden. Naar die mate is haar maatschappelijk aanzien terecht gestegen en minder dan vroeger heeft ze nu kunstmatige bescherming in den vorm van absoluten dwang noodig.

Maar alwetend is ze niet, niet voor alles heeft ze het middel noch is ze onfeilbaar in haar toepassing. Daarom sluite ze het oor niet voor kritiek van buiten, al mag die vaak onbillijk en onjuist zijn. Er kan ook iets goeds onder loopen. Zouden alleen op het gebied van de geneeskunde takt en intuitie het nooit winnen van aangeleerde en welbewuste wetenschap? Of alleen hier de wetenschap het eigendom zijn van een gild, waarvan het lidmaatschap slechts door het leveren van examenproeven en proefschriften is te verkrijgen?

In een krtiek van het artsenmonopolie wordt gewoonlijk een groote plaats ingeruimd aan de vermelding van bizondere gevallen, waarin een bevoegde niet of slecht, de onbevoegde echter wel en goed zou hebben geholpen. Uit dergelijke bizondere ervaringen bouwt de leek zijn overtuigingen op. Voor den man van wetenschap zijn ze natuurlijk geen bewijzen, omdat hij ze gedeeltelijk voor vergissingen, gedeeltelijk voor zeldzame uitzonderingen op den regel kan houden. In 't algemeen stel ik dit wetenschappelijk oordeel boven het onkritisch generaliseeren van den leek uit eigen toevallige ervaring. Gaarne verklaar ik hier dus dat er van mij geen verdediging van kwakzalverij te wachten is, al vraag ik iets meer vrijheid voor ‘kwakzalvers’. Als vriend der medische wetenschap zij het me echter vergund hier ook een persoonlijke ervaring mede te deelen, die mij geschokt heeft in

[p. 59]

het absoluut orthodox geloof aan de medische kunst en wetenschap. Zij betreft dat deel der wetenschap dat met mijn eigen studie punten van aanraking heeft, nl. de psychiatrie.

In de laatste 20 jaar heeft zich in de psychiatrie gevormd de school van Prof. Freud te Weenen, de zoogenaamde psychoanalytische school. Zij heeft haar aanhangers in verschillende landen van Europa zoowel als in Amerika, ook in ons land, en breidt zich met den dag uit. Zij vindt die aanhangers onder de bevoegde artsen, doctoren en professoren, maar richt haar propaganda ook tot de vertegenwoordigers van andere wetenschappen. Dit vooral geeft aan anderen het recht of legt hun zelfs de verplichting op, kennis van haar theoriën en praktijken te nemen. Van tijd tot tijd heb ik me daarom in enkele van de talrijke geschriften dezer school verdiept en ben door eigen ervaring tot de overtuiging gekomen dat, al mogen dan Freud en enkele van zijn volgelingen door intuitie in bizondere gevallen iets goeds verrichten, de school in haar geheel toch op ergerlijke wijze de ‘kwakzalverij’ bevordert. Er wordt daar ‘gekwakzalverd’ op eigen gebied door het lichamelijk onderzoek van de patienten te verwaarloozen. Er wordt daar ‘gekwakzalverd’ op psychologisch gebied, doordat men geestige invallen in de plaats stelt van geduldige en nauwgezette wetenschappelijke waarnemingen en proeven. Er wordt daar ‘gekwakzalverd’ op allerlei ander gebied, als men verouderde mythologische, filologische, historische, sociologische theoriën tot steun van eigen nog niet voldoende aan de vuurproef der kritiek onderworpen beweringen gebruikend, deze dienst wil laten doen als grondslagen voor een geheel nieuwen opbouw der verschillende kultuurwetenschappen.

Zoodat ik meen dat er niet alleen buiten maar ook binnen de muren der bevoegde wetenschap wel ‘gekwakzalverd’ wordt, en dat het beste middel om steeds meer het goed vertrouwen van het publiek te winnen en te behouden niet gelegen is in de strenge handhaving van dwangmaatregelen, die door de massa zoo licht worden opgevat, hetzij als bekentenis, van de zijde der officiëele wetenschap en van haar beschermers, van innerlijke zwakheid, hetzij als een gevolg van blinde zelfverheffing, die vroeger of later toch aan het licht komt.