De Beweging. Jaargang 9

[p. 313]

Politieke feiten en richtingen

Geen concentratie-regeering.

Wat is de beteekenis geweest van de weigering der liberale concentratie om met loyale steun der sociaal-demokraten de regeering te aanvaarden ter uitvoering der hoofdpunten van het verkiezingsprogram? Op die vraag is geen ander antwoord te geven dan door een vaag persbericht. Daarin was medegedeeld dat de toezegging der socialisten onvoldoende werd bevonden, en dat verdere onderhandelingen ongewenscht waren.

Later is nog uitgelekt dat vrij-liberalen en vrijzinnig-demokraten tegenover de unie-liberalen de beslissing hebben doorgezet.

Het is duidelijk dat deze enkele feiten totaal onvoldoende zijn om de houding der concentratie te beoordeelen. En terwijl omtrent de sociaal-demokraten alles open en helder is uitgesproken heeft de concentratie zich in nevelen gehuld. Hare inzichten, haar verantwoordelijkheid, haar staatkundige plannen zijn nergens aan de kiezers duidelijk gemaakt. Die zullen te wachten hebben tot de kamerzittingen gaan beginnen, en het is dan nog een vraag of er genoeg licht zal komen in de duistere motieven voor een gewichtig besluit.

Toch is het noodig voor een oordeel over het verloop van de politieke crisis nog even deze twee uitingen der liberale concentratie in haar logisch verband te beschouwen.

1^o.	het aanbod aan de sociaal-demokraten om gezamenlijk een ministerie te vormen in de getalsverhouding van de parlementaire machtspositie.
2^o.	de weigering van de aangeboden steun voor het concentratie-kabinet.

Daarbij moet voorop gesteld worden, dat de bewering der vrij-

[p. 314]

zinnigen tijdens de verkiezingen, dat zij geen ministerie wilden vormen dat van de sociaal-demokraten afhankelijk was, geen verklaring kan geven van het verband tusschen de twee besluiten. Want het eerste aanbod voor een gezamenlijke regeering is uitteraard van veel wijder strekking. De directe invloed van de drie socialistische ministers die de concentratie het land wilde schenken zou vanzelfsprekend veel verder reiken dan de pressie van roode kamerleden op vrijzinnige excellentie's.

Het logisch verband is te zoeken in de vrees bij de vrijzinnigen voor de sociaal-demokraten. Zij waren door een gelijkluidend program aan hen gebonden. Zij hadden verder hun hulp voor de uitvoering van dat program noodig. Doch zij voelden hen niet in de eerste plaats als bondgenooten maar als vijanden. Hadden zij dat niet reeds duidelijk in de verkiezingsverklaring uitgesproken? Maar is het bovendien niet duidelijk voor ieder, die achter de staatkundige partijen de maatschappelijke beteekenis der vertegenwoordigde burgerijgroepen weet te staan? En leert ten slotte niet de politieke geschiedenis van ons land hoe de sociaal-demokraten steeds meer de machtspositie der liberalen hebben verzwakt door hen talrijke kiezers direct af te winnen en weer andere door vrees voor de revolutie van hen te vervreemden en onder kerkelijke vleugelen te jagen.

Dat kan verklaren waarom er van eigenlijke onderhandelingen tusschen de twee overwinnende partijen geen sprake is geweest. Die naam kan ten minste de correspondentie Bos-Troelstra niet dragen. Van den beginne af aan was de verhouding er een van formeelen en daardoor wantrouwenden aard. Er werd een fijn spel opgezet. De poging van Mr. Troelstra om daarvan een breede staatkundige gedachtenwisseling te maken, die tot een zakelijk en tijdelijk contract zou kunnen leiden, is door Dr. Bos afgesneden. Daardoor vooral verkrijgen de beide besluiten der concentratie in sterke mate het karakter van manoeuvre's, die wel is waar uitgevoerd werden als parlementaire consekwentie's der verkiezing, doch die duidelijk geen vriendelijke bedoeling hadden tegenover de sociaal-democraten. Zij moesten - en dat kon ieder zien - de socialisten in moeilijkheden brengen. Dat is dan ook niet uitgebleven. Zelfs bracht het voor hen een verlies van twee Kamerzetels mee.

[p. 315]

Maar die moeilijkheden mogen toch voor ernstige beschouwing, de aandacht niet afleiden van de houding der concentratie. Was die ten opzichte van de ernst der programpunten en het dreigend gevaar der clericale vijanden waardig en te verantwoorden? Heeft niet die houding de geheele overwinning van Juni waardeloos gemaakt, door dat onmiddelijk na den slag de kiezers vervreemd zijn van de leiders, die zij gevolgd hebben?

Die vragen zullen waarschijnlijk gauw genoeg beantwoord kunnen worden. Een feit is het echter dat de concentratie zich onmiddellijk na het verslaan der coalitie heeft gericht tegen de sociaal-demokraten om in hunne gelederen verwarring te brengen.

De sociaal-demokraten en de crisis.

Ieder, die iets weet van de internationale sociaal-demokratie, en haar verhouding tegenover de politieke macht in verschillende landen, weet dat het ministerialisme er een brandende kwestie is. Eenerzijds verlangt de sociaal-democratie in het belang der arbeiders een zoo groot mogelijke politieke machtsuitoefening, maar daartegenover weigert zij elke verantwoordelijkheid voor een gezag, dat de kapitalistische maatschappij erkent, beschermt, en in stand houdt. Een aanbod van ministerportefeuilles aan sociaal-demokraten moet overal, en ook in ons land, strijd doen ontstaan. Toch scheen het eerst of de leiders der Nederlandsche S.D.A.P. die wisten te voorkomen: ofschoon een vrij sterke minderheid het belang van 't algemeen kiesrecht en het staatspensioen hooger stelde dan de bezwaren, bleef de eenheid bewaard en werd het aanbod afgeslagen. Doch tegelijk is toen de steun beloofd voor een concentratie-kabinet.

Het volgende besluit der vrijzinnigen bracht echter nieuwe verwarring. Want daardoor scheen de kans op de twee groote en zoo vurig verlangde hervormingen verkeken. Er was geen twijfel aan of voor het groote publiek speelden de liberalen de beaurôle, en waren de socialisten de steile fanatici, die om een internationale resolutie in stand te houden, de Nederlandsche arbeiders de dupe maakten. Hoe zeer ook de kiezers geschoold mogen zijn, zij houden zich niet op met fijnere kansberekeningen. Zij zien niet wat achter de besluiten ligt, en hoeveel bezwaren nog op den weg naar algemeen kiesrecht en staatspensioen opgehoopt zijn. Wat zij wel konden zien was de goede wil der liberalen om

[p. 316]

zelfs socialisten in 't ministerie op te nemen, die dan mee konden helpen aan kiesrecht en pensioen, tegenover den onwil dier koppige socialisten om zichzelf bloot te stellen aan den strijd.

Dat bracht werkelijk een nieuwe verwarring. De minderheid onder de leiders der S.D.A.P. die zich eerst neergelegd had bij het gemeenschappelijk afwijzen, begon zich te weren. Er was een gevoel van onlust, en nu kwam de noodzakelijkheid op om de ontweken inwendige strijd over het ministerialisme uit te vechten.

De sociaal-demokratie, die zoo zeer in een voortdurend en direct verband staat met haar arbeiders-kiezers, kan niet verdragen dat er aan haar werk en tactiek getwijfeld wordt. Zij heeft voor alles behoefte aan een openlijk leven, dat geheel doorzichtig is en door ieder wordt begrepen.

Dáárom ongetwijfeld is reeds direct bij het eerste aanbod van drie ministerzetels besloten tot het houden van een congres. En er kan bij de leiders geen ander motief geweest zijn, toen zij dit niet lieten doorgaan, dan dat zij een innerlijken strijd wenschten te voorkomen, vooral voor het oog der zoo lief-hebbende vrijzinnige bondgenooten.

Doch het tweede besluit der concentratie maakte het socialistische congres noodzakelijk. Om namelijk uit te spreken of de sociaal-demokratie bereid was aan de liberalen elk voorwendsel te ontnemen voor de weigering van kiesrecht en staatspensioen. Dat toch was de hoofdzaak. In de persoon van Mr. Cort van der Linden was reeds een nieuwe kabinetsformateur aan het werk. Een werkelijk aanbod van ministerportefeuilles bestond niet meer en het was zeer de vraag of het nog eens op nieuw gedaan zou worden.

Doch de S.D.A.P. had eerst de ministersplaatsen geweigerd in de verwachting dat de liberalen met hun toegezegde steun de regeering zouden aanvaarden. Nu dit niet het geval was konden en moesten de sociaal-demokraten zich nogeens uitspreken. Dat was hun recht en tegenover de kiezers ook een plicht. Of er bij de kabinetsformatie op gelet zou worden was niet voor hunne rekening. Het buitengewoon congres te Zwolle is ondanks de verwarrende voorgeschiedenis een bijeenkomst geworden van groote politieke beteekenis. De afgevaardigden, die daar bijeenkwamen, hadden in de eerste plaats de vreugde der verkiezingsoverwinnin-

[p. 317]

gen achter den rug. Daarna hadden zij zeker met gemengde gevoelens hunne leiders aan 't werk gezien, die hen met krachtige argumenten overtuigd hadden van de noodzakelijkheid om zich van de regeering te onthouden. Vervolgens echter waren zij weer bewerkt, om toch te gaan deelnemen aan het bewind ten einde zich de resultaten der verkiezing niet te laten ontgaan. En het scheen zelfs of niemand minder dan hun eerste parlementaire leider Mr. Troelstra deze zwenking had uitgevoerd. Er was in deze omstandigheden meer dan ooit een besef noodzakelijk van de ernst der te nemen beslissing. Drieërlei gedachtegang werd hen voorgehouden. Allereerst van hen die reeds onmiddelijk na het aanbod van Dr. Bos hadden gezegd: ‘aanpakken.’ Wanneer de liberalen de machtspositie van 3 ministers vóórhouden, laten wij die dan aanvaarden en ervan maken wat wij kunnen. De eerste afwijzing was een fout, die door 't congres weer goed gemaakt en hersteld kan worden.

De tweede gedachtegang was die der zuiver anti-ministerieelen, die elke aanvaarding van 't gezag in een burgerlijk kabinet een gevaar vonden, zoowel voor de eenheid van de partij als voor haar karakter. Zij vroegen vast te houden aan de eerste beslissing.

Er was echter nog een derde, stellig moeilijker te volgen gedachtegang, die door Mr. Troelstra op hartstochtelijke en heldere wijze werd uiteengezet. Het was die eener parlementaire tactiek tegenover de onverwachte besluiten der concentratie. De noodzakelijkheid werd aangetoond, dat de houding der S.D.A.P. zoodanig moest zijn dat het doel: algemeen kiesrecht en staatspensioen vóór alles in 't oog gehouden werd. De vrijzinnigen te dwingen hunne beloften na te komen, kon alleen geschieden, toen zij onderhandeling weigerden, door hen de beste oplossing voor te stellen, en toen zij die weer weigerden, door zich ook dan bereid te verklaren aan een andere oplossing mee te werken.

Geschiedde dit niet, zoo geraakte de concentratie vrij van haar verkiezingsbeloften en kon zij de verantwoordelijkheid op de S.D.A.P. werpen.

Kan nu gezegd worden, dat het Zwolsche congres met een dezer drie meeningen is meegegaan? Ongetwijfeld zijn zij alle met groote kracht en eerlijkheid verdedigd, doch er bleek al spoedig iets gemeenschappelijks te bestaan, dat door het congres hooger

[p. 318]

werd gesteld dan het eind-besluit, in welke richting het ook zou worden genomen.

Dat gemeenschappelijke was het besef om zich niet door tijdelijke moeilijkheden en door de houding der vrijzinnigen te laten van streek brengen en verwarren.

De S.D.A.P. was overtuigd dat het behoud van eigen kracht en karakter meer waard was dan de schoone kansen, die de vrijzinnigen haar schenen aan te bieden, meer waard voor de toekomst, waarin algemeen kiesrecht en staatspensioen zeker gevonden werden.

En omdat de afgevaardigden vreesden voor de fijnere wendingen van een tactiek lag de besliste afwijzing van elk ministerschap als de eenvoudigste weg het meest voor de hand. Geen vrees dus voor verantwoordelijkheid, geen vrees voor de toekomst, maar alleen voor de vijandig gezinde bondgenooten en hunne tactische omwikkelingen, deed hen besluiten op zich zelf te blijven staan.

Daarmede was misschien de oplossing van directe politieke vragen niet bevorderd, maar wel de helderheid en de zuiverheid van het politieke bestaan der arbeiderspartij. Ook in terughouding kan kracht schuilen, en zeker is dat hier geweest, waar het voortkwam uit een diep en ernstig besef, terwijl de behouden eenheid er eene was van groote bewogenheid.

Dat Mr. Troelstra, ofschoon verslagen in zijne voorstellen van parlementaire taktiek, de kracht bezat om de gevoelens der afgevaardigden te peilen en zich die eigen te maken, bewees zijn redevoering aan het slot van het congres.

Wanneer een politieke partij zoo sterk is als de S.D.A.P. zich op het congres te Zwolle vertoonde, kan zij parlementaire nederlagen te boven komen, omdat haar kracht niet wortelt in tijdelijke gunst en toevallige winsten van taktischen strijd, maar in de ernst en doelbewustheid, die geen oogenblik eigen karakter en aard kan en wil prijsgeven.

G. Burger.