De Beweging. Jaargang 8

[p. 69]

Aanteekening

De Gids en Iris

In Den Gulden Winckel van 15 Juni is de brief afgedrukt waarbij de Gids-redactie indertijd Jacques Perk's ‘Iris’ weigerde. Over dit schrijven zelf wensch ik niet te spreken. Alleen een woord over het feit van de weigering.

Onder de aanteekeningen bij Perk's Gedichten is een die op Iris betrekking heeft. Zij bevat de volgende zinsnede: ‘geweigerd door de “Gids”, op grond van drie onzuivere uitdrukkingen, die met een kleinigheid te veranderen waren, en door den dichter-zelven ook veranderd zijn’.

Dat die mededeeling in wezen juist was, stond vast. Vosmaer en Kloos, die in opdracht van Perk's vader de Gedichten uitgaven, zouden haar niet hebben laten afdrukken, als er aan die juistheid ook maar in het minst viel te twijfelen.

Niemand heeft er dan ook aan getwijfeld en ook door de ‘Gids’ werd zij niet tegengesproken.

Tot later - blijkt nu (en niet schriftelijk, maar mondeling) Prof. A.G. van Hamel het feit van de weigering vierkant tegensprak. ‘Iris is nimmer geweigerd’ zei hij.

Is het deze tegenspraak die den heer A. Greebe verleid heeft den brief van Mr. J.N. van Hall af te drukken?

Het is niet te ontkennen dat een dergelijke tegenspraak te eeniger tijd een antwoord moest uitlokken. Prof. Van Hamel was wel niet tijdens de aanbieding van Iris redacteur van de Gids geweest, maar hij was het daarna toch. Daar Iris inderdaad geweigerd was, kon hij voor zijn bewering geen bewijs hebben; maar wel een waarborg. Indien twijfel aan de weigering van Iris mogelijk

[p. 70]

was, zou het voor de hand hebben gelegen te meenen dat hij de waarheid van de Gids-redactie, van Mr. van Hall zelf had. Van wie had hij nu zijn on-waarheid?

De heer Greebe had m.i. kunnen volstaan met naar de aanteekening achter Perk's Gedichten te verwijzen en haar juistheid nog eens te bevestigen. Die aanteekening zegt alles en er is een goede reden waarom we niet moeten toestaan dat aan haar gezag getwijfeld wordt.

Als later namelijk de geschiedschrijvers van onze literatuur omstreeks 1880, zich zullen afvragen of de toenmalige jongeren, afgescheiden van hun algemeen ongunstig oordeel over bijdragen in De Gids - een oordeel dat Huet, Alberdingk Thijm, Vosmaer en meer oudere schrijvers met hen deelden, - of zij afdoende bewijzen hadden dat de Gids-redactie onbevoegd was om te oordeelen over gedichten, dan zullen zij hun antwoord moeten afhankelijk stellen van hun meening omtrent de al of niet juistheid van deze aanteekening.

Iris is geweigerd door de Gids ‘op grond van drie onzuivere uitdrukkingen, die met een kleinigheid te veranderen waren en door den dichter-zelven ook veranderd zijn.’

Dit is het feit dat door de toenmalige jongeren werd aangenomen. Terecht of ten onrechte?

De vraag is niet of zij het op de gis aannamen en dat nu achteraf blijkt dat ze gelijk hadden. Neen, de vraag is of zij reden hadden, toen reeds, om van hun gelijk overtuigd te zijn.

Daaraan nu heeft jaren lang nooit iemand getwijfeld totdat Prof. Van Hamel, redakteur van de Gids, en klaarblijkelijk in een verkeerde overtuiging gebracht of gelaten, het feit van de weigering loochende.

Hij zeide - lees ik in Den Gulden Winckel -: ‘Iris is nimmer geweigerd. De redactie stelde enkele wijzigingen voor. Perk nam ze over, (gekrenkt?) verkoos hij De Tijdspiegel boven De Gids.’

Een loochening dus. Maar nog iets meer. Tevens een poging - indien Prof. Van Hamel niet zoo volkomen te goeder trouw was, zou men moeten zeggen een tendentieuze poging - om aan de redactie de fraaie rol toetebedeelen. De redactie toch stelde enkele wijzigingen voor, die Perk overnam.

[p. 71]

Wij wisten dat al uit de aanteekening. Iris werd door de Gids geweigerd op grond van drie onzuivere uitdrukkingen die met een kleinigheid te veranderen waren en door den dichterzelven ook veranderd zijn.

Maar de nadruk in dezen volzin ligt niet op die onzuivere uitdrukkingen, maar op de weigering. Dat de Gids op grond van enkele licht te wijzigen en inderdaad door Perk gewijzigde uitdrukkingen Iris geweigerd heeft, dat is beweerd en niet weersproken, en dat is de crime en het bewijs van de onbevoegdheid der (door Mr. Van Hall vertegenwoordigde) Gids-redactie.

Dat er pogingen werden aangewend, en nog worden aangewend, om de Gids schoon te wasschen, ja om de rollen omtekeeren, om den heer Van Hall voortestellen als een miskend raadgever en Jacques Perk als een in zijn eigenliefde gekrenkt jong dichter, dat is begrijpelijk. Maar die pogingen konden geen doel treffen, niet omdat de brief van den heer Van Hall is afgedrukt, maar omdat een aanteekening achter de Gedichten, door betrouwbare en volkomen ingelichte personen opgesteld en uitgegeven, ons vooruit gewapend had.

Dat de Gids, dat de heer Van Hall, een gedicht als Iris weigerde om een kleinigheid, die overtuiging is een van de belangrijkste motieven geweest die de houding bepaalden van de toenmalige jongeren. Dat die overtuiging berustte op de werkelijkheid heeft voor hen altijd vastgestaan.

Uitgave van den brief was daarom, wat hen betreft, niet noodzakelijk; maar wel het kennen van de aanteekening achter de Gedichten en het vertrouwen in haar nauwkeurigheid.

A.V.