De Beweging. Jaargang 8

[p. 308]

Aanteekening

Gutteling's Prometheus-vertaling

Willem Kloos heeft in het Mei-nummer van De Nieuwe Gids zijn leedwezen betuigd dat hij een ongunstig oordeel moest uitbrengen over Gutteling's Prometheus-vertaling. Het doet mij genoegen hem te kunnen geruststellen: dat Kloos de plaatsen die hij tot bewijs voor zijn oordeel aanvoerde, verkeerd vertaald achtte, lag niet aan Gutteling, maar aan hemzelf.

Wie Shelley vertalen wil, moet rekening houden 1^o. met de verschillende uitgaven van zijn gedichten, en 2^o. met zijn eigenaardig woordgebruik. Dat wil zeggen: hij moet niet de eerste de beste uitgaaf opnemen en die voor Shelley's tekst aanzien, en hij moet zijn woord-vertalingen niet uitsluitend zoeken in een engelsch-nederlandsch woordenboek.

Niet de eerste de beste uitgaaf.

Kloos schrijft een volle bladzij over een plaats die hij als volgt opgeeft:

In each human heart terror survives
The ruin it has gorged.

Gutteling vertaalde:

In 't menschehart

Wordt prooi dien het verslond, steeds overleefd
Door schrik.

Met ‘verbaasde verontwaardiging’ merkt Kloos op dat ‘ruin’ niet ‘prooi’ beteekent, en hij geeft een wijdloopige verklaring van hoe hij de zinsnede verstaan wil hebben.

[p. 309]

Maar wat is het geval? Shelley schreef niet ‘ruin’. Dat woord ‘ruin’ komt voor in de fouten-rijke uitgaaf van 1820, die buiten opzicht van Shelley gedrukt werd. Maar het komt niet voor in de uitgaaf van 1839, die naar een door Shelley opgestelde lijst van errata verbeterd is; en ook niet in een bewaard gebleven handschrift van Shelley-zelf. Die uitgaaf en dat handschrift hebben ‘ravin’. En ‘ravin’ (sla uw woordenboek maar na) beteekent ‘prooi’.

Aan wien ligt het nu dat Kloos naar aanleiding van deze plaats zijn ongunstig oordeel velde? Aan Gutteling die van Shelley's wezenlijke woorden een juiste en letterlijke vertaling gaf? Of aan Kloos?

Ik zei: men moet zijn woordvertalingen niet uitsluitend zoeken in een engelsch-nederlandsch woordenboek.

Kloos zoekt een vertaling voor Shelley's ‘Desolation’. Hij slaat zijn woordenboek op en vindt daar eerst ‘Verwoesting’ dat hem niet voldoet, daarna ‘Verlatenheid, Troosteloosheid’. Een toestand van troostelooze hopeloosheid dus, zal, naar hij meent, de ware vertaling zijn.

Maar zoo is het niet. Als het Koor van Geesten vraagt: Hebt ge de gedaante aanschouwd van de Liefde? - dan antwoordt een van hen: ‘Ja. Zijn voetstappen bevloerden de wereld met licht; maar terwijl ik voorbijging verdween het, en ledige Verwoesting (hollow Ruin) gaapte na: groote wijzen gebonden in waanzin, verdwaasde vaderlanders, bleeke jongelingen die lijdzaam omkwamen, glimmerden in den nacht.’ - ‘O zuster!’ zegt dan een andere, ‘een ‘delicate thing’ is ‘Desolation’. ‘Het wandelt niet op de aarde, het drijft niet op de lucht, maar het treedt met sluimerwekkende voetstap en bewaaiert met geluidloozen vleugel de teere hopen die in hun hart de besten en edelsten dragen; die, in valsche rust gewiegd door de wuivende veeren boven hen, en de muziek-wekkende beweging van zijn zachte en bedrijvige voeten, droomgezichten van hemelsche vreugde zien, en het monster Liefde noemen, en wakker wordend (niets) vinden (dan) de schaduw Pijn, zooals (Prometheus).’

Mij dunkt, de zin is niet onduidelijk.

De eene geest zag de Liefde, een oogenblik; dan bleek

[p. 310]

het dat, plotseling, niets achterbleef dan ‘hollow Ruin’. De andere geest antwoordt: ‘Desolation’ is geluidloos, bedriegelijk; ge droomt dat ze de Liefde is, maar ge ontwaakt en ze wordt u bewust als Pijn, scháduw (van de Liefde).

Het eenige dus wat de Liefde onmiddelijk achterlaat, onmiddelijk met zich voert, is Ruin, is - met een andere uitdrukking - Desolation, is - in onze bewustwording - Pain.

Kon de overeenstemming van deze benamingen duidelijker gezegd worden dan in het voorafgegane?

Ja; want het nu volgende Koor geeft de proef op de som. Als de geest geeindigd heeft, als we dus gehoord hebben dat Desolation ons als Pain, schaduw van de liefde, bewust wordt, dan schijnt het, of de dichter ons ook geen oogenblik in twijfel wil laten omtrent de synonimiteit van de termen die hij gebruikt heeft. Hij laat het koor aanheffen:

Though Ruin now Love's shadow be,
Following her destroyingly, etc.

Pain, Ruin, Desolation zeggen hier dus alle hetzelfde, zóó namelijk dat Ruin en Desolation beurtelings de verwoestingzelf voorstellen - wel te verstaan innerlijke, geestelijke verwoesting, want in den beurtzang van de Geesten is van geen andere sprake - terwijl door Pain ons bewustzijn van die beide wordt uitgedrukt.

Voor zoover begrippen zich in de poëzie van Shelley logisch laten vervolgen, zijn deze beteekenissen uit de aangehaalde tekst duidelijk af te leiden. De woorden staan bovendien in Shelley's taal voor vaste figuren, die herhaaldelijk terugkomen, en die hij zonder twijfel al van Southey overnam. Wat in 't bijzonder de Desolation figuur aangaat, als de verwoestende macht, ongeveer op dezelfde wijs als Shelley door het koor Ruin laat schilderen - maar dan enkel uiterlijk opgevat - komt zij reeds in Southey's Joan of Arc voor:

When Desolation royally careers
Over thy wretched country.

[p. 311]

Niet dus door het naslaan van een woordenboek, maar door het kennen van Shelley en van zijn taal, vond Gutteling zich gerechtigd ‘Desolation’ te vertalen door ‘Het vernielende’, en ook hier weer is niet hij het, maar is het Kloos zelf aan wien deze zijn ongunstig oordeel te wijten heeft.

Van minder belang is de vertaling van ‘waste’ door ‘verwoesting’ waar Kloos ‘woestenij’ wil lezen. Naar mijn meening ten onrechte. Het is voor mij niet zoo zeker dat Shelley alleen het woeste bedoelt, en niet tevens het woest gemaakte, het verwoeste. De opmerkingen omtrent ‘wringend een schim’ voor ‘een zich wringende schim’ en ‘de moede jaren’ als weergave van ‘the weary years’ zijn te onbelangrijk om ze afzonderlijk te bespreken. Zoo ook de vertaling van ‘sympathy’ door ‘gemeenschap’, waartegen ik Kloos' bezwaar niet deelen kan.

A.V.