De Beweging. Jaargang 7

[p. 338]

Boekbeoordeelingen

Een onuitstaanbaar boek
(Schaukal's Andreas von Balthesser)

Toen ik dit boek pas gelezen had, vond ik het wel aardig. Langzamerhand heeft dit gevoel zich evenwel omgezet in een steeds grooter wordende walging en ik schaam me bijna, dat ik mij zóó heb laten beetnemen. Aangezien nu dit boek een heele soort vertegenwoordigt van mij buitengewoon onaangename letterkundigen, lijkt het mij niet ondienstig zeer in 't kort de redenen van mijn afkeer uiteen te zetten.

De jongere literatoren, die niet kunnen of willen meewerken aan het werk van onzen tijd, zijn in twee categorieën te verdeelen. De eerste bestaat uit achterblijvers, uit schrijvers, die om allerlei redenen - deels uit gemis aan onderscheidingsvermogen, deels door een manie van universeele waardeering, deels uit een ziekelijke zucht naar die verkeerde onpartijdigheid, die hen verhindert zich bij de eenige juiste partij aan te sluiten, en die hen aldus in de ergste partijdigheid doet vervallen, deels misschien ook door dien ondergrond van conservatisme, die in ons allen is - in het riet aan den oever verward blijven en ploeteren om, zij het dan ook in een gewenschte langzamere beweging, vooruit te komen, terwijl onafgebroken de stroom des tijds langs hen heen gaat.

Deze moeten wij natuurlijk negeeren of bestrijden, maar zij zijn niet zoo hinderlijk als de tweede categorie, die van de te zeer nieuwsbegeerigen. Dat zijn zij, wier vlinderachtige wuftheid hen van den hak op den tak doet springen, die overal en altijd uit zijn op frissons nouveaux - ware het niet

[p. 339]

zoo'n raar woord, ik zou schrijven frissonnetjes -, die van alles nippen en van niets het goede behouden. Zij nemen het wonderlijke voor het nieuwe, het aanstellerige voor het oorspronkelijke, het blinkende voor het stralende.

Er is misschien geen boek waarin deze geest in die mate hoogtij viert, als in het bovengenoemde werk van Schaukal. Dit maakt het tot een hoogst karakteristieke uiting van den pseudo-lettré (misschien heeft het als zoodanig groote waarde voor den lateren geschiedschrijver der hedendaagsche letteren, wanneer deze de ziekelijke wantoestanden van onzen tijd bespreken wil.)

Niet ten onrechte noemden de Blätter für die Kunst van de verschillende onzuivere dichtertypen als ergste: ‘den deutschen litteraten der gedichte macht.’ Deze woorden komen mij als van zelf te binnen, wanneer ik aan Schaukal en zijn boek denk.

Immers: Schaukal is in den grond even wanhopig-banaal als de meeste Duitsche - en heusch niet alleen Duitsche - schrijvers. Alleen - de meesten schrijven gewoon en worden dus niet opgemerkt. Schaukal daarentegen doet modern en excentriek, en heeft zich aldus een reputatie verschaft. Hij heeft te veel van den verlokkenden wijn van het dandysme gedronken en die is hem naar het hoofd gestegen, zoodat hij zich nu als arbiter elegantiarum voor onzen tijd zou willen opwerpen.

Om deze te verkrijgen geeft hij ons in zijn boek een serie meeningen van een te volgroeiden kwajongen over allerlei belangrijke en onbelangrijke zaken. Balthesser is HET type van den épater-le-bourgeois-letterkundige, een type dat misschien in zijn nieuwe dagen wel grappig was, maar nu werkelijk duizend maal meer ongenietbaar is dan de door hem te épateeren burgerlieden. Hij vindt er een genoegen in, tegen de onbenulligste personen zijn laffe nieuwheden uit te kramen - iemand, die tegen onbenulligen redeneert, is zelf onbenullig, zou ik zeggen - en drijft zijn smakeloosheid zelfs zoo ver, dat hij hen in 't gezicht voor minderwaardigen, bij hem vergeleken, uitmaakt. (Hier komt de aap der wezenlijke poenigheid toch wel wat erg door de mouw van het quasidandysme kijken).

Zijn meeningen hebben geen andere eigenschap dan deze:

[p. 340]

dat zij anders zijn dan de gangbare. Nu heeft Maeterlinck weliswaar ergens gezegd: ‘Voir autrement que les autres, c'est presque toujours voir un peu mieux que les autres’, maar hij had daar toch andere waarnemers op het oog dan deze allerondraaglijkste zot.

Balthesser is de man, die op zijn omgeving niet anders dan door contrasten indruk kan maken. Zijn Multatuliaansch: ‘Publiek, ik veracht u’ heeft slechts ten doel dit publiek te doen denken: Wat moet dat toch een groot man zijn, die ons zoomaar durft verachten.

En deze duffe kwast, deze belachelijke charlatan wordt ons opgedrongen onder den naam van ‘dandy’. Zijn ziellooze beuzelingen, zijn wijsneuzige aphorismen worden ons aangeboden onder den naam ‘dandysme’, naam van een richting, die, hoeveel bizaars zij ook in uiterlijkheden mocht hebben, niettemin innerlijk, evenals iedere werkelijke richting, waar en echt is geweest, een richting, die, om van zoovele andere grooten te zwijgen, een hooge figuur als Barbey d'Aurevilly voortbracht!

Waarlijk, dit loopt de spuigaten uit! En hoewel het boek al eenige jaren geleden verschenen is, kon ik toch niet nalaten, even te wijzen op de gevaren voor den smaak, die het mogelijk zou veroorzaken; te meer, aangezien het verscheidene malen is herdrukt - wellicht nog herdrukt wordt - en zoodoende misschien nog meer argeloozen mee zou sleepen, zooals het mij in den beginne heeft gedaan.

J.C. BLOEM.