De Beweging. Jaargang 7

[p. 322]

De krakende molen
Door
J. Molenmaker.

Het kraakt en het piept weer in Den Haag.

De wettenmolen moet in gang gezet worden, en voor 't weinigje wind dat er in de lucht zit, hebben de zware ouderwetsche raderen en spillen een heele vracht te verduwen.

Het zeurige, dreinerige weer van fijne motregen, dat de begrootingsdagen zoo ongenietbaar maakte, is blijven aanhouden. Plagerig, humeurig, om elkaar hatelijkheden te zeggen en kleine boosheidjes op te blazen, was de stemming in die sombere, smal hooge kamer aan 't Binnenhof, waar geestigheden en interruptie's ondanks hun groot getal te weinig geest hadden om de saaiheid te interrompeeren. 't Kleine onweertje aan 't slot tegen een zwakken minister helderde niets op, vooral niet toen 't marinedebat meer de stovenlucht van een bepreekte kerk, dan een frissche zeebries meebracht.

De atmosfeer was nog matter dan toen, vlak voor de begrooting, de bakkers voor den molen stonden en den mulder om wat voedzaam meel vroegen.

Ze konden wachten, want het graan bleef boven in de karen staan en zakte maar niet. Er was niet veel wind, de zeilen aan de wieken klapperden telkens als de wieken stilstonden. En als er gang in ging komen door een enkel vleugje, dan was 't piepen en kraken. Totdat men er den brui van gaf. 't Lag aan de rogge, die alles verstopte. Men wou liever

[p. 323]

tarwe. Kom in 't voorjaar terug, kregen de bakkers te hooren.

En nu zijn we in 't voorjaar. Wat is er nu heel wat meer te malen! De menschen beginnen te mopperen. Hun boodschaploopers komen van allerlei kanten aan. Meel, voedzaam meel moet er zijn, want er is behoefte aan brood. En wie werkt wil eten en mag eten. Daar zijn ondertusschen gansche wagonladingen aangedragen van zakken, die zich om de molen ophoopen. Sleept die ziektewetten maar vast naar binnen om te onderzoeken wat erin zit. De molenaars schijnen er weinig zin in te hebben om daar hun maalsteenen op te probeeren, en ze beginnen al vooruit te kibbelen met den voerman, die dat vrachtje heeft aangebracht. Zullen ze andere waren vragen? zullen ze een proef ermee nemen, zullen ze een zuivering eischen? Wie zal 't zeggen? De molen staat nog zoo goed als stil, maar de deur is op een kiertje en de raampjes half open. Je kunt zien dat ze toch gaan draaien. De Standaard wil trachten te laten zien waar de wind vandaan komt, maar zijn asterisk-lapjes flapperen wel hier en daar heen, doch ontplooien zich niet. Het Volk in de verte hoont en spot en schreeuwt dat er andere hulp noodig is dan die ouderwetsche coalitie-wind. En de Telegraaf, ondanks allen speurzin, kan zich niet aan metereologische voorspellingen wagen. Maar het kraakt en het piept. Met een klein maalseltje zal een proef worden genomen, en dan gezien wat of er van de oude bestelling der bakkers te maken is.

We willen even bekijken wat er onder de steenen gebracht zal worden.

Kinderen- en vrouwenbescherming.

't Was in 1889, kort na die geruchtmakende enquête van 1887. Nederland had geen enkele sociale wet dan 't halve begin om de kleine kleuters uit de fabrieken te houden. Toen wist een der enquêteurs, minister Ruys van Beerenbroek, de arbeidswet tot stand te brengen. 't Gaf niet zooveel als Engeland of Zwitserland maar 't gaf toch iets. Geen kinderen onder de 12 jaar in de fabriek, en tot 16 iaar onder toezicht dat ze geen schade leden.

[p. 324]

Maar werken mochten ze toch volle elf uren, die kinderen voor wie 5 uur school al veel geweest was. En de vrouwen ook elf uur in de fabrieken. Een uur schaft in den middag moesten ze toch hebben. 't Was een aarzelende proef. Kerdijk en de zijnen wilden wel verder maar ze konden hun zin niet krijgen. Eerst eens afwachten hoe 't ging.

Men heeft inderdaad afgewacht, nu al 18 jaar. Was 't niet meegevallen? Integendeel, 't was best gegaan. Nergens had de industrie schade ondervonden. Best gegaan in dat opzicht, maar toch, elf uur is lang, en 't kon dertien worden. En 12 jaar is nog erg jong. Was 't voor de arbeiders wel genoeg vooruitgang geweest?

In 1904 wilde Dr. Kuyper verder. Er was genoeg ervaring, gerust kon een stapje erbij gedaan worden. Maar zijn poging bleef in den politieken maalstroom steken. Of is die soms mee naar de diepte gegaan, zoo vergeten als 't schijnt.

Een Berner conventie kwam in 1906, langdurig voorbereid, die een heel, heel klein beetje verder ging dan de wetgever in 1889. Er moest dus een herziening geschieden.

Ondertusschen had de Kamer in een langdurig wikken en wegen besloten, dat niet alleen de kinderen en vrouwen, maar alle arbeiders behoefte hadden aan den tienurigen arbeidsdag. Dat is het ethisch minimum, werd gezegd en gesanctionneerd.

Daarom kon minister Talma aan den wettenmolen wel wat meer te malen geven dan het weinigje waartoe in Bern besloten was. Voorzichtigheidshalve deed hij een beetje af van Dr. Kuyper's plannen. Geen regeling voor de leerlingen, geen regeling voor de huisindustrie, niets voor kantoorpersoneel of winkelbedienden, niet iets meer voor de werkende huismoeders. Dat meende hij te zwaar voor de krakende molen. Enkel kleine streepjes vooruit. Kinderen die nog de school niet afliepen mogen niet naar de fabriek, dan moeten ze wachten tot ze een jaar ouder zijn. En tot hun 17e jaar zal de wetgever op hen toezien. Zoolang mogen zij en de vrouwen maar tien uur in de fabriek verblijven. Verder wordt getracht het toezicht wat te verbeteren, wat kan, nu geleidelijk de arbeidsinspectie beter geoefend en beter ingericht is. Zoo zal er ook op beroepsziekten gelet worden.

Had minister Talma toch nog het vermogen van de mole-

[p. 325]

naars overschat? Stellig, riepen de vertegenwoordigers van de industrie. Bern was genoeg. Waarom meer. En indien ge toch meer wilt, matig dan uw voorstellen. Onze spinnerijen en weverijen draaien nu 63 uur per week. Minder kunnen we niet goedschiks toestaan. Met nog meer bezwaren.

De minister matigde nog wat, zonder de heeren gerust te stellen. De werkdag mag wel 10 ½ uur zijn en de rusttijden kunnen wat korter mits er maar op andere wijze aan gedacht wordt dat de kinderen en vrouwen slechts beperkte krachten hebben.

Nog voor de Kamer zijn krachten beproeven zal op dit monstertje van voedzaam meel, kwamen de sociaal-demokraten, - en ook alleen deze - de grenzen der wezenlijke bescherming wat scherper trekken. Wanneer gij malen kunt, dan dit ook nog, zeggen zij, en vragen de kinderen beneden de 14 jaar uit de fabrieken en werkplaatsen te weren en tot hun 18e jaar te beschermen, wat meer middagrust te geven, en aan de moeders wat meer vacantie indien zij kinderen ter wereld brengen.

Zal de molen ook daartegen kraken en piepen, en het toevoegsel weigeren? In allerlei adressen toonen de arbeiders, dat zij het slechts een bitter klein beetje vinden.

Ons dagelijksch brood.

Zwaarder is de taak die dan volgt.

Want de Kamer stokte voor de bakkerswet ondanks de breedste beraadslagingen en 't meest gedetailleerde onderzoek. Het geleek wel of de ingewikkeldste kwestie's van sociale politiek, van techniek, van hygiëne aan de orde waren, en of 't welzijn van heel ons land ervan afhing in welke richting de beslissing viel. De pers gaf geen ruimte genoeg; brochures, neen dikke boeken, vergaderingen en meetings woelden overal stof op. 't Was een aaneenrijging van diepzinnige vraagstukken. Wat kwam er al niet bij te pas. Persoonlijke vrijheid, de vooruitgang der techniek, het volksvoedsel, stijging der broodprijzen; geweld aandoen van 't maatschappelijk leven, bedrijfsorganisatie en gildenwezen. Al dergelijke onderwerpen, waarover veel en diepzinnigs te zeggen valt, bleken als harde steenen te zitten tusschen 't graan, dat te malen viel.

[p. 326]

Want waar ging het om? De bakkers die ons elken dag weer ons brood bezorgen klaagden jaar in jaar uit. Ze hadden telkens politici bewogen naar hen te luisteren, om hen te helpen. Ze hadden comité's en congressen gehad. En niet voor niets. Want zij die met hun brood het leven onderhielden hadden zelf geen leven.

Gezellen en kleine patroons stonden aldoor 's nachts in de bakkerijen en waren zoo wijs geworden, dat ze het best overdag konden, indien ze het slechts allemaal deden.

Maar bovendien klaagden de gezellen over hun onmenschelijk lange werktijden. Dat waren twee kwalen, niet geheel van denzelfden aard, maar toch nauw verbonden aan het bakkersbedrijf.

Wetgever help ons, vooral tegen ons zelf, riepen de bakkers.

En minister Talma kwam met een plan om den nachtarbeid op eens en voor allen af te schaffen.

Voor den langen werktijd der gezellen zullen we later wel zorgen, dacht en zei hij. Want hij vreesde voor zijn molen.

Maar de molenaars vonden te veel steenen in zijn maalsel, ze wilden wat anders ook, en stuurden het terug met de boodschap, tegelijkertijd de arme gezellen te helpen. Dan zou 't stellig beter gaan.

De minister deed zijn uiterste best. Zoo snel als hij kon maakte hij zijn heele wetsartikelen-massa wat losser, en zifte er al de steenen uit, die men erin meende te vinden, zoo goed als 't ging. Hij deed meer. Om toch het malen wat gemakkelijker te maken, liet hij elk graankorreltje afzonderlijk open maken. Het geheele bakkersbedrijf in een 12000-tal ondernemingen liet hij als 't ware fotografeeren, zòo, dat in elk afzonderlijk gekeken kon worden. In een boekdeel vol cijfers en feiten is nu nog eens te zien dat toch tusschen al die denkbeeldige steenen slechts het graan was, dat gemalen moest worden. Overal waren 't weer die twee zelfde kwalen. Maar meel was 't nog niet. Inderdaad kon hij het den molenaars niet besparen dat ze toch malen moesten.

Hervormen en den toestand laten zooals die eenmaal is, dat gaat niet. Hier en daar zal er zelfs meer gekneusd moeten worden dan de harde korrel van eigenbaat naar den zin is.

Al probeert minister Talma toch vooral matig te zijn, en

[p. 327]

al laat hij aan de bedrijfshoofden de grootst denkbare vrijheid om den arbeidsduur der gezellen te regelen, laat ons zeggen, in de richting van den tienurendag, er zijn wezenlijk toch nog bezwaren te overwinnen en harde schaaltjes te verbrijzelen.

Er zal een klein beetje steviger vleugje wind noodig zijn om de Bakkerswet tot voedzaam meel te maken. Het gaarbakken zij dan gerust aan de bakkers overgelaten.

* _* *

De wettenmolen piept en kraakt.

Waar blijft de voorjaarsbries, of anders 't hulpstoomvermogen om er gang in te krijgen?