De Beweging. Jaargang 7
(1911)– [tijdschrift] Beweging, De–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 171]
| |||||||||||
Geschiedenis en Stelsels van Gymnastiek
| |||||||||||
[pagina 172]
| |||||||||||
was, - en de nobele Salzmann, komend na enkele anderen, in datzelfde gesticht wanorde en twist om geld had gevonden, en zijn eigen huis bij het Thuringerwoud had gebouwd, lei Gutsmuths, bij dezen laatste, de grondslagen eener beredeneerde gymnastiek. Zijn streven mocht bewondering wekken, en paste in het programma van zijn ‘Philantropinum’ of ‘School der Menschenliefde’ die met de Dessau'sche ten andere niet de eenige bleef. J.J. Rousseau en Pestalozzi werkten in op het toenmalige leven. In die rustige en nuchtere dagen braken de korsten van geheugenmoord en godsdienst-tyrannie; Die weinige over Duitschland verspreidde scholen werden door vreemde rijkemanskinderen bezocht, ‘nur für von den Prinzen an bis an die Kinder der Handelsmanner oder angesehener Kunstler, diese mit eingeschlossen’ waren ze volgens het woord van hun levenswekker Basedow bestemd. In 1802 hoort Holland weer eens de mare door zijn predikant Rusburg, die het genoegen smaakte met de lustige Schnepfenthaler jeugd het bosch in te trekken: ‘Diese ganze Unterrichtsstunde war Uebung und Vergnugen gleichzeitig. Jeder war gleichmassig bestrebt, seine Kunst zu zeigen. Doch sorgte Herr Gutsmuths dafür, dass niemand etwas uber seine Kraft hinausgehendes darstellen durfte und dass alles den gemachten Fortschritten gemass und dem Körperbau nich zuwider war. Zum Schlusse warf noch der Unterweiser ein zusammen geknüpftes Taschentuch auf einen sehr schlanken und recht hohen Baum, das von einem kleinen Burschen von 13 Jahren mit unglaublicher Schnelle und Behendigkeit heruntergeholt wurde, ohne dass, zur Befriedigung (der Zuschauer), der junge Baum sich irgend überbog.’ Hadde Gutsmuths de zaak binnen zijn leeraars-ambt beperkt, slechts weinigen hadden zich verontrust in de kringen der bestuurderen, die 's lands roer in handen hielden. Wel was de hoogere geestlijkheid op deze nieuwlichters gebeten, die den heeredienst verbrokkelden en den godsdienst verzoetten. Maar aan het politieke kleed werd niet geraakt. Tot Gutsmuths, hierin volgend de demokratische begrippen van zijn meester Salzmann, te ijveren begon voor het stichten, in dorp en stad, van openbare turnplaatsen ‘het volk ten goede’. Luide | |||||||||||
[pagina 173]
| |||||||||||
prezen hij en zijn geestverwanten de prachtige vernieling die er dan zou gebeuren van het leed en de onrechtvaardigheden, voortspruitend alleen uit de zwakte en het onverstand van den mensch. Ja in enkele hoofden drong zich het denkbeeld op, dat stilstaan een idee-fixe zou worden, van een bevrijd en vereenigd Duitschland. Deze beweging nochtans bleef bij Gutsmuths eer vreedzaam menschlievend dan militair, en nog in 1819 schreef de man, zich stellend tegenover de nijdige bekamping van het goevernement, die bij poozen zijn moeizaam werk vernielde:...‘denn sie (de Regeering) erleichtert durch solche Vorbereitung die Pflicht, deren Erfüllung sie will und macht eben dadurch jeden Träger dieser Pflicht williger, und bereiter zur Erfüllung. Die Sache ist so klar an sich selbst, dass jedes weitere Wort mir unnöthig scheint. Also soll die Erziehung militärisch werden? der Schluss ist zu voreilig. Es kann gar keine Frage sein, dass sie es nicht werden soll und nicht werden darf, weil militärische Erziehung, angewandt auf ein volk, dieses aus dem Zwecke und Ziele der Menschheit hinaustreibt.’ Een volledig beeld van een feest in Gutsmuths' jaren geeft ons het verslag van de inhuldiging der nieuwe Schnepfenthaler turnplaats, in de pedagogische ‘Nachrichten aus Schepfenchal’. ‘Auf dem Platze stellte sich die junge Mannschaft, ihre Spring-Stäbe im Arm, in zwei Reihen auf: wurde von Herrn Hofrath (Gutsmuths) angeredet, mit dem Zwecke der Feier bekanntgemacht, in zwei Unterabtheilungen (Reihen) gebracht, und erhielt ihre Anführer (Vorturner 4 an der Zahl)...Weiter las er ihr die Gesetze vor (“Katechismus” von 1818), deren pünktliche Beobachtung jeder Jüngling und Knabe sich, in Beziehung auf das Turnen, zur Pflicht zu machen habe: und fügte dann noch einige Worte der Begeisterung und Ermunterung hinzu. Unmittelbar darauf wurde zu den Uebungen geschritten, an denen, so weit Zeit und Kräfte es erlaubten, diess Mahl alle Zöglinge thätigen Antheil nahmen. Zuerst ging es an den Höhensprung mit Stäben und ohne diese Hülfe; dann an die Schwungübungen am Barren (von dem das “Turnbuch” noch nicht geredet hatte); auf diese folgten die Uebungen auf dem Schwebbalken; hierauf wurde an der Stange und am Seil geklettert; ferner durchs Schwung- | |||||||||||
[pagina 174]
| |||||||||||
seil gelaufen und gesprungen, und zuletzt wurden noch einige Stücke am Reck geübt: Mindestens zwei Stunden waren über diesen körperlichen Uebungen unter steter Anstrengung der turnlustigen Jugend dahin geschwunden; und doch verlangte diese immer noch nach mehreren Uebungen. Die Vorsicht gebot aber, ihrem Eifer Grenzen zu setzen: die ganze Gesellschaft lagerte sich im Schatten der hohen Buchen und genoss ein ganz einfaches Mittagsbrot. Die ungemein schöne Witterung lud zum längeren Verweilen auf dem freundlichen Platz ein; und so wie das Verdauungsgeschäft vorüber war, erwachte auch in den Jünglingen und Knaben die Lust zu neuen Anstrengungen wieder. Jetzt erhielten sie gem die Einwilligung der Vorgesetzten. Man warf demnach zuerst Wurfspieszen nach einem Ziele; zog dann, in zwei Parteien geteilt, am Seile um die Wette; sprang hierauf in die Weite, wiederholte auch den Höhensprung, und schloss mit dem belustigenden Gesellschaftssprungs, bei dem jeder über seinen aufrecht stehenden Vormann, auf dessen Schultern sich stützend, hinwegsetzt. Die Hörner riefen nun zum Abmarsch; die junge Mannschaft trat wieder in Rei und Glied, und zog, das Gewehr auf der Schulter mit Musik die Anhöhe hinab. Die schöne Wiesenfläche, an welcher der Zug vorüberführte, lud noch zu einer Uebung im Laufen ein, die unter Hernn Bensens Anführung (der auch bei mehreren der frühern Uebungen thätigen Antheil genommen hatte), vollbracht wurde. Im kurzen Trabe liefen die funfzig Turner (theils fremde, theils eingeborne, d.h. Deutsche) immer einer hinter dem andern, und zwar die Kleinen voraus, dem Vorläufer nach, der in mannigfaltigen Windungen die Wiesenfläche durchzog: welches den Zuschauern eine angenehme Unterhaltung gewährte. Damit schloss denn das kleine Turnfest, dem Alle, die Thätigen wie die Zuschauer, mit vielem Vergnügen beigewohnt hatten.’ Hoe groot een omwenteling deze opvatting beteekende, zegt ons de ‘Geschichte meines Lebens’ (1790) van Dr. Bardt, die een Philantropinum stichtte te Marschlins in Graubündten. Dr. Bahrdt behandelt het jaar 1754 van zijn schoolgaan: ‘Alle Erhohlungen der Schüler bestanden, wie ich schon gesagt habe, in dem Ambuliren im Kreuzgange. Nur Som- | |||||||||||
[pagina 175]
| |||||||||||
merszeit wurden sie sämmtlich in einem Zuge von dem Lehrer, welcher die Woche die Inspektion hatte, zuweilen (etwa einmahl wöchentlich) auf den freien Platz geführt, welcher vor dem Kloster lag, wo sie ein Paar Stnnden Ball schlagen oder Kegel schieben durften. Funfzehnmahl im ganzen Sommer war Hauptpromenade, welche der unwissendste und in der Diatetik unkundigste Mensch erfunden haben muss. Nämlich die ganze Schule zog Mittags um ein Uhr in der grössten Hitze aus mit Musik und dem (Turn) Gesange: “Salve cordis gaudium, salve Jesu” u.s.w., und musste so in Procession den hohen steilen Berg hinan klimmen, an welchem das Kloster lag. Das war ein Gang bergauf, der wenigstens drei Viertelstunden dauerte, und wo die Sonne gerade auf den felsigen und steilen Fusssteige lag, auf welchen die Kinder schwitzend und keichend hinauf steigen und noch die Ballons und Kegel schleppen mussten, von denen jeder Tertianer einen in seiner Zelle in Verwahrung hatte, und auf dem Spielplatze abliefern musste. Wenn die Kinder hinauf waren, mussten sie auf die schattenlosen Plätze sich verfügen, welche jeder Klasse ein für allemal angewiesen waren. Zum Glück gabs oben nichts zu trinken. Nach Verfluss von zwei Stunden wurde von den Inspektoren gepfiffen, warauf die Schüler von allen Seiten her zusammenlaufen und der Visitation beiwohnen mussten, um auf die Vorlesung ihres Namens “hier” zu antworten. Zwei Stunden nachher wurden sie abermals visitirt und den Berg wieder hinabgeführt.’ Ondertusschen waren Gutsmuths' beginselen ook in anderen tot groei en bloei gekomen. Had hij reeds in '93 zijn ‘Gymnastik für die Jugend’ laten drukken, enkele fracties van zijn denkbeelden kwamen tot rechtstreekscher toepassing in andere omstandigheden en door anderen wil. En wat hij misschien niet zou hebben gewenscht, werd toch met deze gymnastiek verkregen. De ten slotte te slappe en te zelfgenoegzaam blijkende principes van de Menschenvrienden, die God den dag lieten scheppen en er door voeren, waren onnut in de hevige beroering, die eindelijk Duitschland schudden kwam na Napoleon's vlucht uit Rusland. Jaren reeds had Friedrich Ludwig Jahn, geboren in 1778, | |||||||||||
[pagina 176]
| |||||||||||
de overheid verontrust - die alte Geschichte - door zijn drijven. Buitengewoon gebouwd, was hij een tamelijk wild student te Halle, waar hij met voorliefde geschiedenis studeerde, en Noorsche talen om de Noorsche sagas. Hij had zijn eigen kijk op godsdienst en politiek, en werd in 1801 daarom gerelegeerd. Onder een valschen naam in de Universiteit van Greifswald binnengedrongen, werd hij na een hevig conflikt met zijn medestudenten, in Februari 1903 ‘wegen seiner schlechten Gesinnung und rohen Sitten’ met het z.g. ‘consilium abeundi’ gestraft. Van dan af zwerft hij rond als onderwijzer. Waar hij dit kan, verzamelt hij rond zich een bende knapen, waarmede hij de stad verlaat, de velden in of naar zee, om hun te leeren vechten, loopen, duiken, lettend even weinig op dagelijksche kwetsuren als op de scheuren en vlekken van zijn eenige rok. Voor hem had haat tegen de vreemdeling de kracht van een dogma. In een van de schermutselingen die Duitschlands bevrijding voorafgingen, in de Ardennen, stierf zijn vriend Friesen, die met hem de Turnfahrten en de openbare Turnbijeenkomsten had ingericht en in leven hield. Teekenend en roerend zijn de woorden, die Jahn aan een discipel daarover schreef: ‘Friesen war ein aufblühender Mann in Jugendfülle und Jugendschöne, an Leib und Seele ohne Fehl, voll Unschuld und Weisheit, beredt wie ein Seher, eine Siegfriedsgestalt von grossen Gaben und Gnaden, den Jung und Alt gleich lieb hatten; ein Meister des Schwertes auf Hieb und Stoss, kurz, rasch, fest, fein, gewaltig und nicht zu ermüden, wenn seine Hand erst das Eisen fasste; ein kühner Schwimmer, dem kein Deutscher Strom zu breit und zu reiszend; ein reisiger Reiter, in allen Sätteln gerecht; ein Sinner in der Turnkunst, die ihm viel verdankt. Ihm war nicht bescheiden, in 's freie Vaterland heimzukehren, an dem seine Seele hielt. Von wälscher Tücke fiel er bei düsterer Winternacht durch Meuchelschoss in den Ardennen. Ihm hätte auch im Kampfe keines Sterblichen Klinge gefällt. Keinem zu Liebe und keinem zu Leide; aber wie Scharnhorst unter den Alten, ist Friesen unter der Jugend der grösseste der gebliebenen.’ Jahn stierf in verbittering. Nadat de Duitsche staten het | |||||||||||
[pagina 177]
| |||||||||||
juk hadden afgeworpen, bleef hij naar hun eenmaking streven, waarvan hij zijn hardnekkige opvatting had. Een Turnfahrt, die hij in 1817 met verscheidene leerlingen door Pommeren naar Rügen ondernam, bezorgde hem voor goed den naam van een gevaarlijk mensch. ‘Es verbreitete sich nämlich das Gerücht, dass er öfter unziemliche Reden in den Städten gehalten habe und der pommersche Regierungspräsident von Pachelbel berichtete nach Berlin, dass Jahn und seine Begleiter durch ihr Schmutziges Aeussere und durch das Singen unangemessener Lieder allgemein aufgefallen seien. Als das verfänglichste der gesungenen Lieder wurde angegeben: “Ich hab' mein' Sach' auf nichts gestellt.” Dass Goethe der Verfasser dieses Liedes, davon hatte der Herr Regierungspräsident schwerlich eine Ahnung.’ In 1819 beticht van hoogverraad en bederven der jeugd, wordt hij daarvan vrij gesproken, maar leeft nog enkele jaren in hechtenis. Op de vestingwallen speelt hij met kanonballen. In 1825 vrij gelaten, wordt hij verbannen ‘op meer dan tien mijlen van alle universiteits of gymnasialstad’. Wanneer hij in 1848 naar het Parlement gaat, is het hem daar niet meer naar den zin. Hij neemt voor goed afscheid van de Turnerij, wier politiek inzicht een ander is dan het zijne. Hij hoopt op een later geslacht, dat ‘van niets vreemds zal willen hooren’ en ‘an der Einheit Deutschlands (habe ich) festgehalten wie an einer unglücklichen Liebe.’
‘Vater Jahn’ geldt nu voor de invoerder van de Gymnastiek. Hij leerde de Gymnastiek van Gutsmuths kennen, gaf ze onvolkomen aan zijn omgeving over, en wierp zich ten onrechte op als de Prometheus van de lichamelijke ontwikkeling. De patrioten van Duitschland voelen zich nu best thuis onder de aanwezigheid van zijn geest. Maar wij vreemden, wij weten het, hebben het van Gutsmuths.
Wanneer, in 1793, Gutsmuths zijn eerste methodische werkje over Gymnastiek in de wereld zond, kwam de 17-jarige Zweed Per Henrik Ling aan de universiteit te Upsala. Deze welsprekende zou zijn idee als volgt verklaren: ‘Die Verehrer und Pfleger der Gymnastik mögen noch so laut | |||||||||||
[pagina 178]
| |||||||||||
auspasaunen, dass Tausende von Gesunden durch Gymnastik kräftiger und mutiger geworden seien, als sie schon waren; dass Tausende von Kranken, nachdem sie vergeblich Arzeneien gebraucht, durch Leibesbewegung gesund geworden seien: alles dieses beweist nicht, was die Gymnastik ist und sein soll; denn ihre Gegner antworten mit Recht, dass Millionen kräftiger und mutiger wurden ohne sogenannte Gymnastik und das Millionen Kranke das Krankenlager geheilt verliessen nur in Folge arzeneilicher Hilfe. Es ist also nicht auf diese Weise, wie der Nutzen und die Notwendigkeit der Gymnastik nachgewiesen werden muss; der Beweis muss in dem Menschenorganismus und dessen Gesetzen gesucht werden und dann auch tritt erst die Idee der Gymnastik in voller Klarheit hervor.’...Hij slaagde in zooverre, dat de pastor Tröst bij zijn graf kon spreken van éen die - ‘durch die Erfindung und Ausbildung einer fast ganz neuen Heilkunst sich einen eigenen Meisternamen erwarb, nicht nur geehrt und gefeiert im eignen Vaterlande sondern auch in fremden Ländern gekannt und geschätzt.’ Tijdgenoot van Jahn, hebbend als deze een voorliefde voor de studie van talen en volkeren, reisde Ling na zijn universiteitsjaren door Denemarken, Duitschland, Frankrijk en Engeland, zich door de wereld werkend als vertaler en leeraar. Hij diende bij de krijgsbenden van prins Condé. In 1805 teruggekeerd, gaf hij te Lund voordrachten over Noorsche mythologie en was er taalleeraar. In 1806 werd hij wapenmeester aan de universiteit. Hier begon hij zich meer bizonder aan de studie van het menschelijk lichaam te wijden, om de grondslagen te leggen voor die gymnastiek, nu als de ‘Zweedsche’ bekend, die alle enkele spier, en de voorname organen, op de juiste manier wil bevorderen. In 1812 werd hij vechtmeester in Stockholm. In antwoord op een vraag om steun voor het te stichten Centraal Instituut ter opleiding van theoretisch en praktisch onderlegde gymnasten, spreekt de bevoegde minister de fameuze woorden: ‘Wij hebben al jongleurs en koorddansers genoeg, zonder dat wij om hunnentwil de staatskas nog lastig vallen.’ Het volgend jaar echter werd het instituut, dat nog bestaat, met een karige staatstoelage ter meubileering, geopend. | |||||||||||
[pagina 179]
| |||||||||||
Deze rustelooze ziel, die met zijn gezin eer in onmin leefde, en zijn nachtrust op de helft kortte, dichtte: ‘Friede ist ein volkommenes Gleichgewicht d.h. Ruhe und diese ist die Hauptbedingung für alle schöne Kunst, denn Schönheit, Wahrheit und Harmonie oder Friede sind Eins; dieser Friede abertritt im ganzen Menschengeslechte am Volkommensten beim Kinde hervor. Ja selbst der Schlaf, welcher bei jedem physisch oder moralisch gesunden Individuum ein Ausdruck negativen Friedens ist, ist beim Kinde volkommen positiv; daher ist auch des Kindes schlaf am schönsten, wie alle seine Bewegungen. Das Leben tritt überall in seinem Individuum hervor und die Entwickelung geht in ungehindertem Laufe, von Moment zu Moment, vor sich, sofern nicht das Kind von einer bestimmten Krankhaftigkeit angegriffen ist. Des Kindes formierte Bewegungen geben auch für den Künstler ein Vorbild ab, um nicht bloss höhere menschliche, sondern auch die göttlichen Eigenschaften darzustellen.’ In zake Gymnastiek betrachtte hij een doorgevoerde volmaking, onderscheidend heil-, pedagogische-, weer- en aesthetische gymnastiek, en voor de eerste een vasten en veelledigen vorm bepalend. In de aesthetische gymnastiek zal hij o.a. de gelouterde aangepastheid van alle dagelijksche beweging beschouwen. Ling was een kind van zijn tijd en is voor ons niet zonder gebreken. Vergeet men naast hem te noemen Gutsmuths, zoo ligt zulks misschien voor een deel aan de omstandigheid dat beiden, Ling en Jahn, aan een algemeen germaansch stuwen gehoorzamend, polemiseerden met hun beste krachten tegen vreemde invloed. Ook als zoodanig huldigde hem Vrijheer von Beskow, in zijn voorwoord voor Lings werken: ‘Zwanzig Jahre sind verflossen, seit der Asa-Barde sein ehrenbekränztes Haupt zur Ruhe legte, beschattet van Lorber und Eichlaub. Das Geschlecht, welches nunmehr auf dem wechselnden Tummelplatz des Lebens auftrat, kennt seinen Ruhm, ehrt seinen Namen; aber wie viele haben seine Schriften gelesen und die Schöpfung dieses mächtigen geistes bewundert, so einzig in Ihrer Art? Und dennoch giebt es keinen Vaterländischeren Skalden als Ling, bei welchem die Götterlehre, die Sagen, Kämpetaten, Natur- | |||||||||||
[pagina 180]
| |||||||||||
gemälde. Sitten, Sprache, Bilder, alles so urnordisch ist, dass keine Spur fremden Einflusses sich darin entdecken lässt. Diese nordische Drapa-Dichtung - denn Lings epische, dramatische und lyrische Gedichte, angeschlagen in demselben Grundton, bilden eine grosse Dichterschöpfung - ist nicht blos eine Quelle des Genusses für die Freunde der schönen Litteratur und für Leser im Allgemeinen; diejenigen welche bezweifeln, dass, wie der Dichter, so auch der bildende Künstler tiefe Eingebungen aus ihm schöpfen könne, mögen Fogelbergs Götter betrachten, oder Quarnströms Iduna, oder Sandbergs Valkyrien, Wahlboms Skizzen zu “Asarne” etc. Ja, eine besondere Beachtung verdient die Bewegung, welche Lings Behandlung der Asa-Zeit im Gebiete der bildenden Künste weckte. Poesie und Kunst sind so innig mit einander verbunden, dass das, was eine fruchttragende Wahrheit bei der Einen ist, nich ohne Bedeutung bei der Andern bleiben kann. Die Hauptfrage ist weniger, ob Lings Gedichte mit gewissen Regeln der Kunstlehre übereinstimmen, als vielmehr ob sie sich auszeichnen durch Natur und Wahrheit. Wenn dieses nun nicht der Fall wäre, wie könnte das Lesen seiner Gedichte zu unsterblichen Werken des Meissels und Pinsels den belebenden Impuls gegeben haben? Und doch ist es faktisch, dass Fogelbergs Asa-Götter wohl nicht den Tag erblickt hätten, wenn Ling nicht gewesen wäre. Er war es, der die Asenwelt dem jungen Künstler eröffnete, welcher so gern dem Asa-Skalden sich anschloss, um aus seiner Unterredung die tägliche Nahrung für sein schaffen zu empfangen. Der Eindruck davon war so tief und lebendig, dass er dem Phidias-Sohne während eines dreissigjährigen Aufenthalts in Rom verblieb bis sein Jugendtraum von den Asa-Göttern und deren Darstellung in sichtbarem Bilde zur Verwirklichung kam. Der “Gothische Bund” setzte Preise aus für die künstlerische Behandlung der nordischen Mythologie und veranstaltete eine Ausstellung, wo Fogelberg, J.v. Breda, Sandberg, Salmson, Berggren und andere tüchtige Künstler wetteiferten in Abbildungen von Odin und Mimer, Brage und Idun, Aegir und Ran, Frey und Balder, Thor und den Jätten. Als Hj. Moerner den Auftrag erhielt, Schloss Rosendals Salon mit einem Rundgemälde zu zieren, wählte | |||||||||||
[pagina 181]
| |||||||||||
er - der eben Ling gelesen und von dessen lebendigen Schilderungen mächtig ergriffen war - Odins Einzug mit seinen Asen. Man weiss, welch hohen Werth Fahlkrantz auf Lings Schilderungen der nordischen Natur setzte und welche herrliche Zeichnungen Wahlbom zu Lings Asarne lieferte...Gewiss ist, das unsere Litteratur kaum ein vaterlandischere, kraftvollere, stärkendere und reinigendere Seelenspeise aufzuweisen hat, als sie sich in der Lektüre des alten Asa-Skalden Ling darbietet.’ Ling stierf in '39. Vóor zijn verscheiden vroeg hij: ‘De dood maakt een einde aan mijne werkzaamheid en mijn gansche arbeid zal als eene zeepbel verdwijnen, zoo het niet aan Uwe Majesteit en aan de Nationale Vergadering behaagt den laatsten wensch van een stervende te voldoen: Laat het Instituut zich volgens mijne plannen ontwikkelen. Onder mijne honderden leerlingen zijn er maar twee: Branting en Georgii, bekwaam om mijne gedachten tot een goed einde te brengen, en die twee mannen zijn ziekelijk. Als ze sterven zonder de tijd gehad te hebben nieuwe leeraars te vormen, dan zal het Instituut vergaan en zijne reëele waarde verdwijnen. Het Instituut moet onmiddelijk gesteund worden, anders is het te laat.’
Door wie werd de twistappel geworpen in een rijk van zulken vrede? Waren het Lings leerlingen? Georgii verklaart: ‘c'est dans l'intérêt de la science que nous faisons appel aux physiologistes et aux médecins pour les engager à étudier et à appliquer le nouveau mode de guérir. Puissent ils vérifier dans la pratique les données et les effets du Système Ling; ils auront acquitté la dette du génie et bien mérité de l'humanité.’ Was 't het chauvinistische Duitschland? Of was het Frankrijk, wanneer Demeny beweerde, een der grondleggers der proefondervindelijke physiologie, ‘que notre pays comme dans tant d'autres questions a été un précurseur’? Hij bracht ons de onverkwikkelijke geschiedenis van Demeny's inleiding tot het boek van den ‘Zweedsch’ gezinden Belgischen commandant Lefebure. Zegt niet de beslagen Demeny, in zijn onlangs verschenen werk: Evolution de l'Education | |||||||||||
[pagina 182]
| |||||||||||
Physique, l'Ecole francaise, dat Lefebure deze en die voor de Zweedsche Gymnastiek ongunstige paragrafen in het noodlottige opstel schrabte? Commandant Lefebure loochent deze daad ten stelligste, en beweert het oorspronkelijke handschrift, dat nog in zijn bezit is, onveranderd te hebben weergegeven...
Zelden verscheen over Gymnastiek een boek, dat zich bepaalde bij het vulgariseerend ontvouwen eener, op studie en ondervinding gegronde, methode. En een blijde gebeurtenis ware geweest een verheugde uiteenzetting, in Nederland, van het ongekend goede der Zweedsche Gymnastiek. ‘Het Zweedsche stelsel van Gymnastiek, uit het oogpunt van lichamelijke vorming beschouwd, onder andere in vergelijking met het Duitsche stelsel,’ door den heer W.P. Hubert van Blijenburgh, eerste luitenant der Artillerie,Ga naar voetnoot1) behandelt: Des schrijvers bekeering tot het Zweedsche stelsel, zooals dit te Brussel door Belgische officieren wordt onderwezen; vergelijking van de Zweedsche met de Duitsche Gymnastiek (zooals deze in Nederland wordt voorgeschreven en beoefend); nadeelen en vermeende nadeelen; wederzijdsche resultaten; de Zweedsche Gymnastiek op de scholen en in het leger; een conclusie, en een verhaal van den strijd tusschen ‘Zweden’ en ‘eclectici’ op recente congressen. De heer Hubert Van Blijenburgh bezit de ijver van een, ‘voor wie een nieuwe morgen daagde’. We moeten hem dankbaar zijn voor de gezonde opmerkingen, die hij enkele malen maakt over ons populair turnen; zoo waar hij op blz. 61 met Demeny zegt: ‘Dans la jeunesse on brille dans les exercices de voltige et de grimper justement parce que le poids du corps est en rapport avec la force des bras, de là vient le gout pour les appareils. Mais on ne peut recommander cette gymnastique à tout âge, elle est trop spéciale, incomplête, elle ne convient ni à la première enfance, ni à l'âge mur. Le corps s'épaissit, il devient trop lourd pour les bras; on n'est pas pour cela moins vigoureux, mais la force n'a pas augmenté en proportion de la résistance à vaincre. On abandonne ces exercices de la jeunesse quand on n'y est plus apte.’ | |||||||||||
[pagina 183]
| |||||||||||
In zijn voortvarendheid echter wil hij losse beweringen staven met, om het zacht te zeggen, dwalingen als deze woorden van Demeny's doodsvijand, Luitenant-Kolonel Coste: ‘Faire de ces exercices de virtuosité, permis seulement à quelques-uns et dont il est impossible de définir le pourquoi physiologique, de corriger les effets souvent fâcheux sur l'organisme; faire de cette gymnastique athlétique - qui n'est que l'une des formes, et des moins hygiéniques, du sport - l'alpha et l'oméga d'une méthode éducative pour la masse, ce serait en vérité vouloir continuer systématiquement dans l'erreur, abandonner un rôle utile, à la race, à la patrie, pour se confiner dans les joies hypothétiques d'une acrobatie de parade, indigne de retenir l'attention du pays, le temps précieux de ses enfants.’ De mooie foto's waarmede dit boek is versierd, zijn, voor wie wat ondervinding heeft, deels dorre dingen. Wij toonden de lichtteekeningen van ‘de Duitsche en Zweedsche proefklassen’ aan eenige eenvoudige en onvoorbereide ‘Duitsche’ turners. Een weinig vleiend compliment voor de leider van bedoelde ‘Duitsche’ klasse volgde. Degelijk werk levert hij en stelt de lezer min te leur, in de nochtans niet zeer diepgaande vergelijking van de twee stelsels in questie. ‘Ook wordt het Zweedsche stelsel wel verweten, dat het zich uitsluitend met de ontwikkeling van de borstkas bezighoudt. Zij echter, die het Zweedsche stelsel, zooals dat thans o.a. in de Belgische en Engelsche Legervoorschriften is opgenomen, hebben bestudeerd, zullen hebben bemerkt, dat naar een goede ontwikkeling van de borstkas en de ademhalingsorganen (ook de spieren) in de eerste plaats wordt gestreefd, doch dat dit niet uitsluit, dat ook de andere spieren geoefend en ontwikkeld worden overeenkomstig hunne belangrijkheid. Waar echter de bostkas onze levensmotor, d.w.z. de meest belangrijke organen herbergt en alle organen moeten worden ontwikkeld overeenkomstig hunne belangrijkheid, spreekt het van zelf, dat aan eene doelmatige ontwikkeling van de belangrijkste organen ook de meeste aandacht wordt gewijd. Dat de spierontwikkeling bij de beoefening van het Zweedsche stelsel eveneens op degelijke wijze tot stand komt, blijkt ove- | |||||||||||
[pagina 184]
| |||||||||||
rigens uit de tabel VI, waarin naast de toename van borstkas-omtrek en longeninhoud ook is aangegeven de toename van den omtrek van den bovenarm en de kuit.’ (blz. 76). Immers het door hem voorgestane stelsel wordt hier gekenmerkt. Ter vollediging voegen wij er aan toe: ‘Waar men bij de vrije oefeningen volgens het Duitsche stelsel de bewegingen vlug en plotseling doet uitvoeren (armen voor-, zij-, achterwaarts strekken, beenen strekken enz.), wordt in het Zweedsche stelsel de voorkeur er aan gegeven, de oefeningen langzaam en bedaard uit te voeren. Een plotseling strekken van een arm b.v., gevolgd door het ontspannen van de spieren (d.w.z. de tonus blijft natuurlijk altijd in de spieren aanwezig), houdt niet op door de werking der antagonisten van die strekspieren, doch door de aanwezigheid van de gewrichtsbanden of door het tegen elkaar komen van twee vaste deelen van het desbetreffend gewricht. Doch bij een goed uitgevoerd strekken van den arm moeten de buigspieren voortdurend samenwerken met de strekspieren en de beweging regelen en richten; eene beweging snel of langzaam uitgevoerd, is alleen nuttig, wanneer zij voortdurend wordt geleid. Men kan zeer wel eene beweging zeer langzaam en toch tevens energiek en krachtig uitvoeren. Juist, wanneer bijv. bij eene buigende beweging de antagonisten der buigspieren voortdurend werkzaam zijn moeten de buigspieren dus ook den weerstand door de strekspieren geboden, overwinnen; tevens worden dan dus bij die oefening ook de strekspieren geoefend. Omgekeerd worden bijv. bij het langzaam strekken van den arm, ook de buigspieren geoefend, terwijl de strekspieren zelf meer in actie komen, dus meer worden geoefend, dan wanneer die beweging vlug geschiedt.’ (blz. 50). ‘Het localiseeren der bewegingen wordt verkregen door het toepassen van de uitgangshoudingen, en wel 1e, de grondhoudingen (positions fondamentales) en 2e, de daarvan afgeleide houdingen. De grondhoudingen hebben ten doel een of meer belangrijke lichaamsdeelen vast te zetten, teneinde aan de spieren en spiergroepen, die men wenscht in werking te brengen, een nauwkeurig bekend en onbewegelijk “vast punt” | |||||||||||
[pagina 185]
| |||||||||||
te verschaffen. Deze grondhoudingen zijn 5 in aantal, en wel die, waarbij het lichaam:
De talrijke andere uitgangshoudingen zijn van deze grondhoudingen afgeleid. Alleen door het toepassen dezer uitgangshoudingen, die in het Duitsche stelsel niet worden toegepast, is het mogelijk zich steeds nauwkeurig rekenschap te kunnen geven van de spierwerking en tevens, om van die bewegingen zooveel mogelijk nut te doen trekken, doordat de spierwerking zoo volkomen mogelijk kan zijn.’ (blz. 44). Dit localiseeren blijft de leidende gedachte, en volgens haar verdedigers het waardevolle monopolie van de Zweedsche Gymnastiek. Doch juist aan deze eigenschap tornt de kritiek: ‘....Il faudrait donc pour assurer un point d'appui aux segments mis en action contracter tout le reste du corps c'est à dire les parties qui devraient rester relativement en repos, et (l'auteur) arrive à cette conclusion singulière qu'en éparpillant ainsi son énergie nerveuse à tous les muscles inutiles, le mouvement se trouve dirigé, localisé et précisé avec une minutieuse exactitude, tandis qu'il n'y a au contraire que de la confusion voulue sous une précision apparente. Il y a bien une sorte de précision geométrique, le sujet relève la jambe cherchant à imiter un automate en bois, mais quelle dépense inutile et que devient l'éducation de nos mouvements; quant à la localisation de l'effort, ce n'est qu'un leurre.’ (Demeny, Evolution etc., blz. 186). Richten we ons tot een stille in den strijd, de Fransche physioloog Lagrange. We vinden in zijn kernachtig boek ‘Physiologie des exercicies du corps’ volgende mooie paragraphen: ‘Le moindre mouvement exécuté par la Machine Humaine nécéssite l'entrée en jeu d'un grand nombre de rouages. Quand un muscle se contracte, il arrive toujours que les muscles | |||||||||||
[pagina 186]
| |||||||||||
voisins, souvent même des muscles très éloignés, agissent avec lui et s'associent à son travail. Analysons ce qui se passe dans un mouvement aussi simple que possible. Pour qu'on puisse mouvoir l'avant-bras, il faut que le bras soit fixé, afin de lui fournir un point d'appui. Le bras lui-même doit être immobilisé sur l'épaule, et l'épaule sur la colonne vertébrale et le thorax. Mais le thorax et la colonne vertébrale étant supportés par le bassin et celui-ci par les membres inférieurs, tout le corps est obligé de s'associer au mouvement de l'avant-bras. De la tête aux pieds, tous les mucles participent au travail le plus insignifiant et le plus localisé. Le moindre mouvement tend à déplacer le centre de gravité du corps. Pendant le travail des membres, la colonne vertébrale, longue tige osseuse qui représente l'axe du corps, oscille comme le fléau d'une balance, à droite ou à gauche, en avant ou en arrière, pour compenser le déplacement occasionné par le fardeau qu'on soulève ou par le mouvement qu'on exécute. Les membres inférieurs s'associent presque toujours aux mouvements des membres supérieurs, et, dans beaucoup de cas, l'homme tire en réalité de ses jambes la force qui parait venir de ses bras. - “Quand j'avais mes deux jambes, disait un zouave amputé, je donnais un fameux coup de poing!” - Et le zouave avait raison. Un coup de poing bien asséné est appuyé par tout le corps. L'effort qui lance en avant la main fermée commence dans le jarret qui s'étend, puis gagne la cuisse qui projette le tronc dans la direction du coup à donner; les muscles des reins transmettent le mouvement au thorax, et les muscles du thorax à l'épaule qui, à son tour, fouette l'avant bras et le poing en leur transmettant la somme de force à laquelle a contribué le corps tout entier. C'est ainsi que chaque mouvement musculaire peut retentir très loin du point ou il semble localisé. Il en résulte qu'un exercice produit quelquefois des effets très marqués sur une région du corps oû on ne songerait pas à les chercher.’ Weer ware er waarheid in de weerlegging, die de heer Hubert Van Blijenburgh waarschijnlijk geven zou als hij deze bladzijden volgde: Wat wij met Zweedsche Gymnastiek bedoelen, is | |||||||||||
[pagina 187]
| |||||||||||
een genezing van zwakte en gebrek, en een sterkende voorbereiding. Onzuiver echter wordt zijn bewijsvoering, als hij, om aan te toonen hoe de Duitsche Gymnastiek als opvoedingsmethode uit den booze is, gebrekkige voorschriften en oordeelen van ‘Duitsche’ technici mededeelt, als sommige dingen uit de ‘Handleiding voor het onderwijs in de Gymnastiek bij de koninklijke Marine’. Buiten de oefeningreeksen aan de verschillende toestellen, die door een proefondervindelijke wetenschap gezuiverd kunnen worden zonder de geest van de Duitsche Gymnastiek in het minste geweld aan te doen, beoefenen de populaire vereenigingen de zoo mooie gezamenlijke vrije oefeningen, in het gestadige tempo van de muziek, die voert langs snel voltrokken en wisselende uitvallen tot bijna statische contracties. Deze gymnastiek lei zich de niet afdoende beperking op binnen het onmiddelijk schadelooze en bevorderende. De Zweedsche Gymnastiek vervalt in het tegenovergestelde euvel en voert bijv. de regeling van den sprong, met het oog op de vrije ademhaling, zoozeer door, dat hij een ‘acrobatische evenwichtsoefening’ wordt. Zij knakt kostbare vaardigheden.
Redding uit verwarrende redetwist, en vrede, komt wanneer een eenig einddoel aan ieder op dezelfde tastbare wijze kan worden voorgehouden, en waar goede wil vooroordeelen opruimt. Demeny heeft dit juiste inzicht waar hij betoogt: ‘Il faut d'abord s'entendre sur ce qui constitue la valeur et la supériorité physique de l'homme; pour cela il faut étudier les sujets d'élite, définir en quoi consistent leurs qualités et en chercher la raison dans leur structure et dans leurs fonctions. Il faut les soumettre à des mensurations et à des épreuves diverses. Ces mesures permettront de fixer le type humain - non pas extraordinaire - mais simplement normal, auquel on pourra comparer tous les autres. Les effets d'un entraînement déterminé ressortiront clairement de cette comparaison et le jugement porté en dehors du sentiment et de la passion ne sera plus une opinion personnelle presque toujours entachée d'erreur, mais la constatation de faits d'autant plus précis qu'on sera plus apte á les mesurer. | |||||||||||
[pagina 188]
| |||||||||||
C'est évidemment un travail long et pénible, pour lequel il faut créer des laboratoires de recherches avec des techniques speciales; mais c'est un labeur devant lequel il ne faut pas reculer, car c'est le seul moyen de résoudre la question. L'observation superficielle a donnée tout ce qu'elle pouvait fournir; il faut aller plus loin en attaquant le problème avec toutes les ressources de la Physiologie moderne. Nous ne connaissons pas d'autre moyen de dissiper l'indécision et de sortir de l'état d'anarchie qui en est la consequence. Nous sommes ainsi amenés au contrôle expérimental des résultats et à établir pour chacun une fiche individuelle qui nous fixera sur sa valeur physique.’ Zijn roem en die zijner landgenooten is hun werk in deze richting.
De heer Hubert Van Blijenburgh zegt ergens: ‘Zooals bekend is, wordt in Zweden, Denemarken en Noorwegen zeer veel aan sport gedaan; hierin ligt ook eene oorzaak, dat het aantal gymnastiek-vereenigingen kleiner is, dan wel eens wordt verwacht. Zij, wier lichaam op de scholen bij de verplichte (en c.q. vrijwillige) gymnastieklessen eenmaal is gevormd, kunnen zich naar hartelust aan de verschillende takken van sport wijden, mits daarbij de al te nadeelig werkende oefeningen en bezigheden worden vermeden. Gedurende het vormingstijdperk van het lichaam evenwel is een geleidelijke wetenschappelijke ontwikkeling van het lichaam absoluut noodzakelijk en in dit opzicht schiet de gymnastiek volgens het Duitsche stelsel tekort.’ Misschien is het niet overbodig, te bedenken, dat iemand, die zich naar hartelust aan de verschillende takken van sport wijdt, de afzonderlijk nadeelig werkende oefeningen en bezigheden nooit vermijden zal. En niet ieder heeft de tijd, na soms te karige schooljaren - de gymnastiek wil immers wezen een volksverbetering - zich door wetenschappelijk bepaalde bewegingen voor te bereiden op ruime en keurige sportbeoefening. Wie, als turner, nationale en vreemde feesten meemaakte, en duizenden jonge menschen met orde en wil zag evolueeren over zonnige terreinen, met een ietsje fierheid en zelfvertrouwen in zich, - | |||||||||||
[pagina 189]
| |||||||||||
of voorturners-leergangen volhardend zag bijgewoond door jongens die voor dag en dauw uit hun verre wintersche dorpen vertrokken, denkt allicht dat deze Duitsche Gymnastiek haar laatste goede werk nog niet heeft verricht. Zal dan, in de toekomst, de Zweedsche Gymnastiek zich vervormen in opportunistischen zin en, onweerstreefd aldus, Lings idee benaderen? Of zal de machtige organisatie die onder de Duitsche invloed staat, ootmoedig volgen wat te volgen is in het te dikwerf miskende, en zoo de eerste zijn die aan alle redelijke eischen voldoet? Tot heden hield de louterende tijd het antwoord voor zich. |
|