De Beweging. Jaargang 6

[p. 57]

Een Woord In Zake Spelling-Wijziging
Door
Albert Verwey.

Schrijven - sta me toe het u te zeggen - is heel iets anders dan spreken. Als ik spreek wend ik me tot u persoonlijk: de uitdrukking van uw gelaat, de mate van belangstelling in uw oogen, is dan heel wat voor me; op honderd manieren ben ik door u bëinvloed. Maar als ik schrijf, dan maak ik me van u een verbeelding. Uw trekken, uw oogen doen daarin precies wat ik wensch dat zij doen zullen; en ik ga ongestoord door met de snaren van uw gefantaseerde hart te bespelen in den toon die me genoegen doet. Zooals ik dan tot u schrijf, zou ik misschien ook wel tot u kunnen spreken - als ik knapper was; - maar dat spreken zou dan eigenlijk schrijven zijn, een innerlijk schrijven, met begeleidende voorlezing.

Schrijven is heel iets anders dan spreken. En dit blijf ik waar vinden, al voel ik dat het mijn hoogste eerzucht is zóó te schrijven dat het is alsof ik spreek. Schrijven is een gestyleerd spreken, een schoon spreken, en met deze styleering, met deze schoonheid, moet ge rekening houden.

Van den dwang dien de styleering uitoefent hebben wij, in onze taal, een sterk voorbeeld. Ondanks dat, tijdens ons leven, een besliste poging gedaan is om het vers tot een onmiddelijke uiting van het gevoel te maken, zijn we er niet in geslaagd de gemeenzame, de innige vormen van vertrouwelijke toespraak en toe-eigening, ‘je’, ‘jij’, ‘jou(w)’, anders dan bij

[p. 58]

zeldzame uitzondering erin optenemen. De hartstochtelijkste, de meest van mensch tot mensch bedoelde gedichten, hielden zich in deze, hun belangrijkste, uitdrukking, aan ‘ge’, ‘gij’, ‘u(w)’.

Men moet zich een oogenblik bezinnen om intezien hoe dwaas deze keus den voorstander van geschreven spreektaal moet voorkomen. In de spreektaal is ‘u(w)’ een beleefdheidsvorm. Let wel: hij is het tegendeel van vertrouwelijk. ‘Ge’ of ‘gij’ is, in de spreektaal, heelemaal geen vorm. Hij is een vorm van bizondere, koelbloedige schrijftaal-overeenkomst. En deze twee, de beleefdheidsvorm en de koelbloedig-overeenge-komene, drukken onze innigste en vertrouwelijkste gevoelens uit.

Ik zeg niet dat die tegenstrijdigheid lofwaardig is. Integendeel heb ik het soms betreurd dat in andere talen gevoelens van gemeenzame nadering in nauwer aansluiting aan de spreektaal kunnen worden weergegeven dan in de onze mogelijk is. Maar ik wijs op het feit. Dit feit kan ook door een klagen over de Renaissance, ‘die onze kultuur in tweeën deelde’, niet worden weggenomen. Het zou alleen kunnen verdwijnen door een daad van eenmaking, die - tot nu toe is uitgebleven. Maar - hoe betreurenswaardig ook - er blijkt ten duidelijkste uit, dat schrijven iets anders dan spreken is, dat de kunst van te schrijven zóó alsof men spreekt, niet werkt door het, zonder meer, overnemen van spreektaal-vormen.

* _* *

Nu, zooals de heer de Vooys zegt, en zooals ook ik geloof, de tijd gekomen is dat schrijvers en dichters zich over een vereenvoudiging van onze schrijfwijs uitspreken, lijkt het me noodig dat dit onderscheid tusschen schrijven en spreken scherp geteekend wordt. De onderwijzers en taalkundigen die een vereenvoudiging van onze spelling bepleiten, zijn inderdaad de voortzetters van onze eigen omstreeks 1880 begonnen beweging. Zij willen de taal ontdoen van het omslachtige en overgeleverde, het niet of niet meer gevoelde en gesprokene. Dat wilden wij ook. Wij richtten ons op de beeldspraak en de zinswending, zij op de spelling, - beide uit denzelfden aandrang en volgens dezelfde beginselen. Maar waar dichters en schrij-

[p. 59]

vers vanzelf de grenzen vonden die aan hun taak als hervormers moesten gesteld worden, grenzen die als liggende in den aard van gedicht en opstel, onvermijdelijk door hen moesten ontdekt worden, ligt het gevaar voor de hand dat taalkundigen en onderwijzers op die grenzen geen acht geven.

Tenminste - dichters en schrijvers vreezen het.

Hun voornaamste bezwaar tegen de voorstellen van de spelling-hervormers ontleenen ze aan die bezorgdheid. Gij tracht de schrijftaal - zoo zeggen ze - meer te doen overeenkomen met een taal die, in werkelijkheid, of ge ze al of niet zoo noemen moogt, het gesproken woord is. Maar wij wenschen dat ge rekening houdt met onze kunst.

De vraag of die vrees gegrond is, werd nog nauwelijks gesteld. Beantwoord is ze op dit oogenblik zeker niet. Het zou dus beslist verkeerd zijn, en een valsche voorstelling bevorderen, als iemand de eerste bladzijden van dit schrijven overnam, en ze als wapen beschouwde tegen de voorstellen. Van die voorstellen, of regels, zijn er acht, die op de vormen van de levende taal, ook van de schrijftaal, geen betrekking hebben. Acht van de negen. Zij bepalen dat de ‘e’ en de ‘o’ op het eind van een lettergreep niet verdubbeld worden, dat het onuitgesproken ‘ch-’aanhangsel van ‘sch’, evenals nog een enkele overtollige medeklinker - de ‘tusschenletters’ ‘n’ en ‘s’, de ‘h’ in ‘thans’ en dergelijke - worden weggelaten, en dat men beter doet een toonloozen klank, als in ‘lijk’ en ‘lijks’, niet juist door de helderluidende ‘ij’ weer te geven. Verder alleen een redelijker schrijfwijs van vreemde en bastaard-woorden.

Al die wijzigingen raken in geen enkel van haar organen de taal. Zij verwijderen de overbodige geleerdheid die aan onze geschreven woorden een stukje van hun familie-kroniek in den ransel gaf, de afgestorven aanhangsels en de ingedrongen uitlandigheden. Zij schrijven voor, wat men, de eeuwen door, bij tal van goede nederlandsche schrijvers aantreft, vóórdat onze negentiende-eeuwsche vaderen ons de wet stelden.

Wij hebben een hekel aan die veranderingen? Zeker, zij beleedigen gezichtsbeelden, waaraan we gewend zijn en die we liefhebben. Niemand laat zich graag ontdoen van de

[p. 60]

meubelen uit zijn kinderkamer. Maar - wat raad, lieve vrienden, daar de jeugd nu eenmaal niets blijvends is, en onze spelling-meubels nauwelijks gelden kunnen voor ons persoonlijk eigendom.

Hoofdzaak is dat er niet aan de taal geraakt wordt. Dat de levende taal, waarvan wij ons bedienen, niet geschaad wordt in haar vormen-rijkdom.

Eén regel is er, de negende, waarvan schade voor dien rijkdom wordt tegemoet gezien. ‘Bij de verbuiging van lidwoorden, bijvoegelijke naamwoorden en voornaamwoorden richte men zich uitsluitend naar het beschaafde spraakgebruik.’

De waarheid is namelijk dat, op dit punt, tusschen het beschaafde spraakgebruik en de schrijftaal een belangrijk verschil bestaat.

Dit verschil ligt nog niet zoozeer dáárin, dat de spreektaal niet, de schrijftaal wel, zich bedient van de bedoelde verbuigingen. Die verbuigingen zijn voor een groot deel verouderd, en daaruit volgt niet dat zij niet langer mogen gebruikt worden, maar wel dat zij niet langer den regel stellen. ‘In den beginne’ schrijven we, zonder te verklaren dat ‘in’ nog altijd den datief heeft. Maar achter de bepaling aangaande de verbuigingen ligt een andere, die de geslachten raakt. Het geslacht, voor zoover het meer is dan een taalkundig onderscheid, voor zoover het dus in de woorden een wezenheid onderstelt (mannelijk, vrouwelijk) die hen verbindt aan de begrippen die ze vertegenwoordigen, wordt er door ontkend. De vraag is: wordt daardoor een wezenheid ontkend die gegrond is in ons taalgevoel, en die we dus, zooal niet in het vluchtig gesprek, dan in de doordachte schriftuur, willen vastleggen? Bestaat voor ons een dergelijke wezenheid, ook als we moeten toegeven dat o.a. de zon door het eene volk als mannelijk en door het andere als vrouwelijk begrepen wordt? En nog verder: ook zelfs waar een dergelijke wezenheid niet, zooals bij de woorden ‘man’ en ‘vrouw’, onmiddelijk door ons beseft wordt, is ze daar niet, door het gebruik van eeuwen, als een beschavings-vrucht in ons gegroeid, en kunnen we toestaan dat ze verwaarloosd wordt? We laten daar de namen van voorwerpen of eigenschappen, die als mannelijk of vrouwelijk gevoeld worden wegens de eigenschappen of neven-be-

[p. 61]

grippen waaraan ze ons denken doen. Het kan zijn dat hun geslacht, ook voor ons, los en vergankelijk is. Maar we doelen op al die namen voor afgetrokken begrippen - kenbaar bv. aan achtervoegsels als ‘heid’ of ‘ing’ - die wij ons als vrouwelijk denken. Met deze bemoeit zich voortdurend, of we het willen of niet, de persoons-verbeelding. Ook zij die de vereenvoudigde spelling schrijven, zullen heel dikwijls niet nalaten te kennen te geven dat zij die begrippen vrouwelijk achten. Zij verwijzen ernaar door de voornaamwoorden ‘ze’, ‘zij’, ‘haar’.

Waarom dan niet? zeggen de Vereenvoudigers. Overblijfselen als deze kunnen als uitzonderingen begrepen worden. Het kan zijn; maar de eisch is juist dat, wat regel en wat uitzondering heeten moet, afdoend wordt uitgemaakt.

Mij persoonlijk komt het voor dat het hoofdstuk van de geslachten door taalkundigen en schrijvers, en liefst door hen gezamenlijk, herzien moet worden.

Schrijvers noch taalkundigen zijn langer ingenomen met De Vries en Te Winkel. Noch voor schrijvers noch voor taalkundigen is het waardig - of ook maar verstandig - dat zij de regeling van de spelling overlaten aan de Regeering. Niets zou daarom in de omstandigheden van het oogenblik verkeerder zijn dan dat schrijvers en taalkundigen streden over bijzaken. Niets is wenschelijker dan dat ze zich uit eigen beweging met elkaar verstaan.