De Beweging. Jaargang 6

[p. 14]

Dicht
Door
W.L. Penning Jr.

Aan Nelly Francken.

Wij zaaien wat wij vinden,
En eenmaal zien wij bloei;
Maar die de schoof laat binden,
Gaf 't zaad en gaf 't zijn groei, -
En schiep, eer zon of regen
De kiem nog had gekust,
Als dubb'le wet van zegen
Den arbeid en zijn lust.

Ontdek, pas toe, vind uit;
Leef sneller, geestlijk rijker;
Graag boven 't wonder uit -
Erheen steeds heft ge uw kijker.

Geen kennis van 't heelal
En aller dingen wezen,

[p. 15]

 

Valt in dit strijdens-dal

 

Uit starrenschrift te lezen.

 

 

 

Wij laten groot of klein

 

De dingen zijn en worden;

 

Dóen worden en dóen zijn

 

Berust op hooger orde.

 

 

 

't Vernuft ontlokk' Natuur

 

Hulp van geheime krachten,

 

Naar 't hooge Inwijdings-uur

 

Zal steeds de sterv'ling smachten.

 

 

 

En dank zij levensdrang

 

Hou' zich de menschheid gaande,

 

Dank zij ontwikk'lingsgang

 

Vervorm' ze aldoor 't bestaande.

 

 

 

Der wetenschap ter eer

 

Moog' ze een triomflied zingen,

 

Ook tot der geesten sfeer

 

Is hier nooit door te dringen.

 

 

 

Straks vleug'len repp' de mensch -

 

Hem binden ze aan 't gewone;

 

- Verwijden 's levens grens

 

Doen slechts de Liefde en 't Schoone;

 

 

 

Die helpen 't hart aan kracht,

 

Waar immers 't heil der aarde

 

Nooit méér dan óudtijds lacht -

 

Ondanks vooruitgang's waarde.

[p. 16]

III Menschelijk Vaatwerk

 

Een ijd'le reed'naar deed me suizebollen;

 

Zijn buurmans dingtaal bracht me weêr op streek;

 

En 'k dacht, daar 'k naar elks mond als naar een spongat keek,

 

- Galm uit het leêge vat, wijn uit het volle!

‘- maar dat voor mij geen zedelijke waarde heeft; de schrijver, zeggen ze, moet zoo'n slecht mensch geweest zijn; en schijnt voor 't minst al een heel raar leven geleid te hebben...’
Correcte menschen.

Kunt ge uit den mensch den dichter niet verklaren,
Gerust besluiten we uit den dichter tot den mensch;
Diens leven kweekte, en borg met stillen wensch,
Wat de ander als in beeld naar wensch komt openbaren.

Verwart ge allicht den mensch met zijn persoon,
Met uiterlijke lot en leven,
Denk u in elk geval zijn reek'ning Goedgeschreven
Voor eerlijk kunstbetoon.

Gebloemte is dubbel fraai als 't opluikt uit spelonken;
En zóó-ook geef dit boek een eereplaats,
Wijl 't - waardig op zichzelf, en waardiglijk geschonken -
Ziels-adel voortkweekt uit zoo'n man des kwaads.

[p. 17]

V Aan Albert Verwey na het eeuwfeest van Potgieter's geboorte.

 

‘Potgieter's Leven’ gaaft ge, en 't leî zijn erfboel open;

 

Docht menig graag-verwant' zich daaraan deel ontzegd -

 

Op meê-bedeeling geeft ‘Het Testament’ te hopen,

 

Geniaal als gij 't hebt uitgelegd!

Schalk uit Rijswijk's ouden toren
Laat zich 't elf uur's klokje hooren,
Door Prins Maurits knap bedacht
Om het buurpraatje uit te luiden,
Ieder vrouwken te beduiden
Dat het keukenvuur haar wacht.

Danig zou haar man 't verkerven,
Zag hem 's Prinsen Huis te Werve
Weêr te laat van schaft op 't werk;
‘Rept u wat, of slordig koken
Zal ook twistvuur op doen stoken,’
Galmt weêr de echo om de kerk.

Kerk, wier grijsheid had zien stichten,
Had zien heerschen, heeft zien zwichten
Burcht aan burcht, waar naam aan naam

[p. 18]

 

Onzer buitens van laat droomen, -

 

Middeleeuwsche bouw! hoe stroomen

 

De aadren van 't verleên hier saam.

 

 

 

Nog, al naar uw weerhaan wijze,

 

Zie hij schildrig' oudheid rijzen,

 

Boogbrug over drukke vliet,

 

Lusthofweelde of stille lanen, -

 

Dorpsbouw tornt aan groene banen,

 

Stadsbouw dreigt uit Haagsch verschiet.

 

 

 

*

 

 

 

Klompjes hoor 'k naar 't kerkhof draven...

 

- Langs den kuil, dien 't kind ziet graven,

 

Krijg ik toegang tot de plek,

 

Waar vóór drie-en-vijftig jaren

 

Droef ook mijn gedachten waren

 

Bij veel roems in 't kleinst bestek:

 

 

 

Liefd'rijk, Tollens! hadt ge uw streven

 

Door uw volk doen medeleven,

 

Dat weêrkeerig liefde gaf;

 

Blonk ze ook niet bij 't uitgeleide?

 

Maakt uw Beeld geen Maas-stad blijde?

 

Lauwert hier geen Muze uw graf?¹⁾

 

 

 

‘Had men 't daar maar bij gelaten!...

 

In naar mij gedoopte straten -

 

Peinst uw schim meer dan zij klaagt -

 

Zie 'k niet op naar de eerbetooning;

1) R.C. Bakhuizen van den Brink: Toespraak bij de onthulling van het monument op het graf van Tollens, 20 October 1860.

[p. 19]

 

Schuil' mijn werk in veler woning,

 

Wie die 't nog in 't harte draagt?’

 

 

 

Allereerst een rest (geen groote)

 

Uwer jongste tijdgenooten...

 

- Dank is 't, eerbied, die hier staaft

 

Hoe, meêstralend uit één lichtbron,

 

Hoe, meêsprank'lend uit één dichtbron,

 

Ook úw kunst hen warmt en laaft.

 

 

 

En de dag staat aan te breken,

 

Tollens! dat uw geest zal spreken

 

Tot straks ook mijn nageslacht:

 

‘Dicht'renkoor! vermocht uw zingen

 

Tot de harten door te dringen,

 

En gebruikte uw kunst haar macht?

 

 

 

Gildebroeders! hoog in 't Schoone

 

Deed een rijper tijd u wonen -

 

Riep uw kring veel gasten op?

 

Hebt ge in duizenden van zielen

 

Vreugde en leed verzoend doen knielen

 

Op uw eigen lout'rings-top?

 

 

 

Den gewonen mensch te treffen,

 

Zelf verrukt ook hem te heffen,

 

Goede God! dat gaaft gij mij

 

Te betrachten, te benaadren;

 

Luist'raars mocht mijn lied vergaadren,

 

Volk en tolk - één werden wij!’

 

 

 

*

[p. 20]

 

Langs den graver uitgetreden

 

Waar veel levens henengleden,

 

Door het donker naar het licht

 

Durft het menschenkind te hopen,

 

Voelen we ons tot stilstaan nopen,

 

Staan we als door een groet gesticht;

 

 

 

- Ottoburg! hier aêmde lichter,

 

Werkte vrijer onze dichter

 

Van ook menig buitenzang,

 

Door den omtrek ingegeven,

 

In uw tuinvertrek geschreven -

 

Huizing! waard zijn hoogen rang.

 

 

 

Als bewoner nog verbeelden

 

We ons den dichter, vol der weelden

 

Van zijn landgoed, klein maar rein,

 

't Molentje in zijn landschap wijzend,

 

Schuilend Huis te Hoorn! u prijzend

 

Om uw Kerklaan hier naar 't plein.

 

 

 

Treedt hij uit langs 't bed met bloemen,

 

Ook haar sproeister moet hij roemen -

 

De oude dorpspomp, steenen buur;

 

Mag dan 't malsche luchtruim gloren,

 

Zonnewijzer aan den toren -

 

Mèt u telt hij 't helder uur!

 

 

 

*

 

 

 

Tollens volgend in gedachten

 

Naar 't van velerlei geslachten

 

Thans nog reppend Leeuwendaal,

[p. 21]

 

Opgebloeid uit Kloosterpuinen,¹⁾

 

Denken we ons nog bosch en tuinen,

 

Ver- en schoonzicht uit de zaal;

 

 

 

Dank voor kasgebloemte en vruchten

 

Hoorde ze onzen grijsaard luchten,

 

Moeizaam op zijn laatsten gang;

 

Waar nu steenbouw 't wint van boomen,

 

Staat nog 't ‘witte huis’ te droomen

 

Van 't bezoek, en - zwanenzang!²⁾

 

 

 

Omgeblikt heeft hij bij 't scheiden,

 

Naar 't breed-heen uit Cromvliet's weiden

 

Hoog opdonkerende hout

 

Om de statige oude woning -

 

Te erflijk voor natuur-onttroning

 

Als ze uit de oprijlaan aanschouwt.

 

 

 

Langs Geestbrugweg zien wij keeren -

 

En voor goed - wiens rang ter eere

 

Cromvliet eens dat gastmaal bood

 

Waar de spijslijst van gewage³⁾

 

't Haagsch museum opgedragen -

 

Naroem, waar zijn roem meê sloot?

 

 

 

Tollens zelf kon lof ontberen;

 

Hulde wist hij vaak te weren;

 

Zich te geven was zijn eer,

1) Tegen het einde der 16de eeuw ging het Vrouwenklooster Nazareth te niet.

2) ‘Aan de lieve jonkvrouwe Betsy Philipse’; 21 October 1856, des dichters sterfdag. (Dr. G.D.J. Schotel, Tollens en zijn tijd).

3) Zie K. Dorsman's De Ambachtsheerlijkheid Rijswijk voorheen en thans.

[p. 22]

 

Was zijn doel, zijn doen, zijn krone;

 

Kòn 't nog, ondank zou hij loonen

 

Met een weldaad des te meer.

 

 

 

*

 

 

 

Helder-op slaande uit den toren

 

Laat zich 't uur van twaalven hooren;

 

En de schooljeugd joelt bij 't hek,

 

Waar vandaag vóór vele jaren

 

Uit ginds huis een stille schare

 

Doortrok naar die laatste plek.

 

 

 

Zoet valt me in hoe me aan de boorden

 

Onzer Maas vaak zang bekoorde

 

Eener bontgemengde school,

 

Met haar meesters uitgetogen;

 

Tollens! met uw beeld voor oogen

 

Overheerschte ontzag haar jool.

 

 

 

't Standbeeld had ik zien onthullen,

 

Volksbegeerte zien vervullen

 

In wit marmer tegen 't groen;

 

De ingewijde plek bleef heilig;

 

Nooit scheen 't volksbestaan zoo veilig

 

Als door volkszin dáár en tóen.

 

 

 

't Rotterdammer park dier dagen

 

Hoor 'k nog huiv'ren van behagen,

 

Luist'rend naar dat kleine goed;

 

Waar ons volkslied was geboren

 

Moest zijn klank wel 't meest bekoren,

 

- Steêmaagd's hart hing aan dien stoet...

[p. 23]

 

Passen niet meer de oude woorden,

 

Zangwijs waarin ze óns bekoorden -

 

Zoek in jonger stem houvast;

 

Nieuw ontwaakte volksgedachte -

 

Blijf een and'ren Tollens wachten,

 

Wiens nieuw Woord ouds-wijs verrast.

 

 

 

*

 

 

 

Tollens! mocht ook de ure komen

 

Dat ge uw bundels opgenomen -,

 

Klaar doorschouwen zaagt bij 't licht

 

En den standaard beider tijden,

 

Nieuws zou dan uw land verblijden -

 

Keur van onverouderd dicht.

 

 

 

Op ons dorpsplein, 't welbeminde,

 

Met zijn Wilhelmina-linde

 

Tusschen Tollens' graf en 't huis

 

Waar zijn fraaiste lied'ren stegen,

 

Sta 'k in Neêrland's naam verlegen:

 

Van dien Volksman, van dien zegen,

 

Heeft een gansch geslacht gezwegen -

 

Toekomst! haalt ge ook Tollens thuis?

Rijswijk (bij Den Haag),

25 October 1909.

Gemoedsgetuig'nis af te leggen
Verbiedt mij 't onverzoend gemoed;
Wat mij zijn dicht-stem vóór komt zeggen,
Verga als ijd'le klank - eer 't and'ren luist'ren doet.

[p. 24]

 

Mijn jeugd zei vaak haar verzen over,

 

Schreef ze op, maar deed haar schrift te niet;

 

Te loor gaan deed zij knop en loover

 

En bloesem uit den tuin van 't onbesnoeide lied.

 

 

 

Tien jaren lang dacht ze aan geen kansen

 

Op meêgevoel, des dichters krans!...

 

Dicht mijner jeugd - hoe arm aan glansen,

 

Vast blij'-gedurfd en frisch - luid zeggen wou 'k u thans!...

 

 

 

Och arm, alsof ik baat zou vinden

 

Bij stem uit onbezorgd voorheen;

 

Wàt baat me? o immer meer beminde!

 

Wier dood me aan al uw leed blijft binden,

 

Wier nagedacht'nis vraagt - of weldoend lied of geen.