De Beweging. Jaargang 3

[p. 236]

Boeken, Menschen En Stroomingen

de omgekeerde wijze.¹⁾ Van Eeden. Van Eeden's Dubbel-Ik.

Van Eeden: Ik heb er genoeg van. Ik heb nu 45 jaar geprobeerd op mijn voeten te loopen. Het gaat niet. Voortaan loop ik op mijn hoofd.

Van Eedens Dubbel-Ik: Het gaat niet? Wat gaat niet? Zou iemand als jij niet kunnen loopen, zooals iedereen loopt?

Van Eeden: Natuurlijk kan ik dat. Je denkt toch niet dat het aan mij ligt? -

v.E.'s D.-I.: Waar dan aan?

v.E.: Aan de aarde.

v.E.'s D.-I.: Aan de aarde?

v.E.: Natuurlijk: aan de aarde. Als die goed was zou ik niet inzien waarom ik er niet op loopen kon.

v.E.'s D.-I.: Dat begrijp ik. Maar dan zou je dus eigenlijk niet jezelf, maar de aarde moeten omkeeren.

v.E.: Je hebt gelijk. Maar dat kan niet. Dat heb ik geprobeerd. Ik dacht dat een wijze als ik de aarde heel makkelijk zou kunnen omkeeren.

v.E.'s D.-I. En ging het niet?

v.E. Dat zie je. De aarde heeft mij omgekeerd.

v.E.'s D.-I. Dat is dan toch - ik had haast gezegd: de omgekeerde wereld, maar ik wil zeggen: de omgekeerde wijsheid.

v.E. Zeg dat niet, waarde vriend, anders dan als scherts, die ik je, vooral in mijn omgekeerden toestand, gaarne gunnen zal.

1) Korte samenvatting van een opstel, getiteld Mijne Ervaringen op Sociologisch gebied in De Gids van Oct. l.l.

[p. 237]

v.E's. D.-I. Hoe zoo: Zeg dat niet? Je meent toch niet dat de aarde gelijk zou hebben?

v.E. Zonder twijfel, mijn waarde. Zonder twijfel heeft de aarde gelijk. Ze werkt door instinkt, door natuurwet.

v.E.'s D.-I. En vin-jij dat dan goed?

v.E. Goed? Goed en goed is twee. Hoe bedoel je dat?

v.E.'s D.-I. Ik bedoel: jij zou toch willen dat ieder zijn natuur corrigeerde - door zijn zedelijkheid.

v.E. Ja juist, daar heb je het. Door zijn zedelijkheid. Dat heb ik gewild. Maar ik wil het niet meer, om de bliksem niet.

v.E.'s D.-I. Maar, Van Eeden, vind je dan dat de aarde nu zoo maar haar gang moet gaan?

v.E. Welja, laat ze haar gang gaan. Ik ga ook mijn gang. Welteverstaan op mijn hoofd. De natuurwet is heilig.

v.E.'s D.-I. Maar als dat zoo is - zou ik zeggen - dan is ze net iets voor jou.

v.E. Hoe zoo?

v.E's. D.-I. Wel, heilig.

v.E. Nu ja, wat zou dat?

v.E.'s D.-I. Ik wil zeggen: als de natuurwet heilig is, dan hoef jij toch waarachtig voor haar niet op je kop te gaan staan.

v.E. Ik zal het je uitleggen: de natuurwet is heilig, maar - op een andere manier dan ik.

v.E.'s D.-I. O zoo.

v.E. Vat je 'm?

v.E.'s D.-I. Ja, als je me nog even een zetje geeft.

v.E. Goed dan: de natuurwet is heilig, maar je moet een bruut zijn om het erbij uittehouden.

v.E.'s D.-I. Een bruut -

v.E. Ja, een bruut. Verzet je je tegen de natuurwet, dan ben je heilig, want je hebt een ideaal dat boven de natuurwet is -

v.E.'s D.-I. Ah!...

v.E. Best, je ziet al wat. Je hebt een ideaal dat boven de natuurwet is. Maar heb je zoo'n ideaal niet, dan volg je de natuurwet, en dan ben je -

v.E.'s D.-I. Dan ben je -

[p. 238]

v.E. Niet heilig natuurlijk! Dan ben je een bruut, een Bismarck, een Napoleon!

v.E.'s D.-I. En dat ben jij niet -

v.E. Neen, dat ben ik niet -

v.E.'s D.-I. Maar je kan het toch worden.

v.E. Ik? jawel; maar ik doe het niet.

v.E.'s D.-I. Je doet het niet? -

v.E. Nee, ik doe het niet. Ik verdom het.

v.E.'s D.-I. Hoor eens, als je nu toch -

v.E. Als ik een bruut kon wezen, dan deed ik het nog niet. Heb je ooit gehoord van een wijze bruut?

v.E.'s D.-I. Een wijze bruut.

v.E. Ja, mijn waarde. Ik ben een wijze. Vergeet dat niet. Ik kan de aarde door-zien. Ik kan de natuurwet doorzien. En een bruut is iemand die de natuurwet niet doorziet. Begrijp je 't nu?

v.E.'s D.-I. Juist, jij kunt doorzien dat een bruut de natuurwet niet doorziet. Om dus een bruut te zijn zou je - door jezelf moeten kunnen heenzien - hi-hi-hi - om het zoo maar eens uittedrukken.

v.E. Je ziet, je staat daar alweer voor een natuurwet. En omdat ik nu wijs genoeg ben om de natuurwet te doorzien en niet wijs genoeg om door mezelf te kunnen heenzien, daarom doe ik niets. Of liever, ik doe wel wat. Ik loochen de natuurwet. Ik ga op mijn hoofd loopen. Dan kan hij zien dat ik hem in de gaten heb en dat ik hem loopen laat voor malle Jan.

v.E.'s D.-I. (ter zijde) Of hij jou.

v.E. Wat zeg je?

v.E.'s D.-I. Niets, ik dacht zoo of ik nu voortaan ook op mijn hoofd moet loopen.

v.E. Dat's waar: je bent mijn Dubbel-Ik. Laat ik er even over nadenken.

v.E.'s D.-I. Nu?

v.E. Ik heb er over nagedacht. Ik vind beter van niet. Het is beter dat er altijd een van ons tweeën is, die op zijn voeten loopt. Je kan nooit weten waar het goed voor is.

Albert Verwey.