De Beweging. Jaargang 3

[p. 115]

Boekbeoordeelingen

Onbevoegd inleiden. Naar aanleiding van: Zelfkeur. Bloemlezing uit het werk van een aantal letterkundigen. Uitgegeven ten bate van het Ondersteuningsfonds der Vereeniging van nederlandsche letterkundigen. Met een inleiding door L.S., portretten en biographieën. Eerste bundel. 1907. Uitgegeven door de Maatschappij voor goede en goedkoope lectuur - Amsterdam.

In de ‘Nederlandsche Bibliotheek onder leiding van L. Simons,’ verscheen voor enige weken het boekje waarvan de titel hierboven staat. Bij alle sympatie die wij voelen voor de ‘Maatschappij voor goede en goedkoope lectuur’ en voor haren bestuurder, beseffen wij toch pijnlik dat déze uitgave een ongelukje is.

Hoe komt het toch dat, op eigen gebied degelike en welonderlegde mannen, zich zo vaak compromitteren door gediletanteer in een vak dat niet het hunne is? In eigen vak spreken zij slechts wanneer zij hun onderwerp volkomen bemeesteren, want zij kennen de noodzakelikheid van den ernst erbij. Zij zijn op de zee die zij bevaren groot gebracht en zij weten dat overal klippen en wonderlike stromingen dreigen. De zeeën dan die nieuw voor hen zijn, schijnen zo rustig en vlak, zij kunnen er zonder gevaar spelevaren, menen ze, ze bestuderen geen kaarten, maken geen bestek op en - zitten vroeg of laat aan den grond.

Nu weer de heer L. Simons.

Een ondernemend man, zeker! Zijn ‘Wereldbibliotheek’ is een kranige daad. Hij is een man met initiatief en doorzettingsvermogen. Hij beplant niet alleen, maar brengt tot stand. Hij

[p. 116]

berekent zorgvuldig alle moeielikheden en omzeilt ze. Op zijn gebied moet hij, volgens het oordeel van bevoegden, een lofwaardig werker zijn. Zijn ‘Studies in Volkskracht’ werden geprezen, zijn ‘Pro- en Contra-uitgaven’ vonden belangstelling, en zie, nu geeft hij ons daar in dat boekje ‘Zelfkeur’ een ‘Inleiding tot de nieuwe nederlandsche letterkunde,’ en schrijft daar nog een Inleiding voor, die beide uiterst bedenkelik zijn, om niet te zeggen aanmatigend.

Een inleiding tot de nieuwe nederlandse letterkunde bedoelt dit boekje en de heer Simons werpt zich als Inleider op. Wij zullen zien ot hij zich bevoegd toont.

‘De bundels (Zelfkeur) willen de lezers onzer Bibltotheek nader brengen tot den grooten kring onzer Nederlandsche dichters en schrijvers van heden’ (blz. 5). En: ‘Deze bundels zijn in zekeren zin als een aanvulling te beschouwen van Verwey's Inleiding’ (blz, 8).

Deze bedoeling gegeven, zien wij eens hoe hij zich dat aanvullend overdoen van Verwey's werk wel gedacht heeft. Ik citeer daartoe weer uit zijn ‘Enkel woord tot inleiding’:

‘De vereeniging van Nederlandsche letterkundigen is geen letterkundige bent. Evenals de Journalistenkring is zij zuivere vakvereeniging; en haar Ondersteuningsfonds een onderling fonds tot steun voor behoeftige leden. Vandaar mijn denkbeeld door een bundel bijdragen de kas te steunen.’ (blz. 5).

Wie dit citaat, in verband met het voorafgaande, aandachtig beschouwt, wordt verzocht ernstig te blijven. Inderdaad, het beginsel is zeldzaam; de heer Simons die het publiek ‘naderbrengen wil tot den kring onzer dichters en schrijvers’ gaat daartoe niet tot de ‘letterkundige benten,’ maar tot een ‘vakvereniging’.

Evenwel, hij voelt het onzinnige van dit ‘beginsel’ zeer goed, en terwijl hij het opstelt in den enen zin, - ‘beminnelikheid der menselike inconsequentie’ - verwerpt hij het in den volgenden:

‘En toch lag het voor de hand dat ik niet alle 160 leden zou kunnen vragen tot meedoen. De twee bundels moesten blijven binnen de mogelijke grenzen.

Geconstateerd zij daarom met nadruk, dat voor de keus der namen niemand verantwoordelijk is dan ik. Geconstateerd zij óok, dat er enkele namen gemist worden van medeleden,

[p. 117]

die ik wèl gevraagd had, doch die niet konden of wilden meedoen. En, met erkentelijkheid tevens, dat enkelen meedoen, die ik ongaarne voor de completeering miste, schoon ze nog geen lid, of niet langer lid van onze vereeniging zijn’. (Ik cursiveer. M.U.).

Het voorbijgaan, willekeurig, van enkele leden, het gaan tot de letterkundigen buiten de vakvereniging - voor de volledigheid; en wij kunnen aannemen dat hij gekozen heeft die hij 't belangrijkst achtte, en voorbijging wie hij geen belangstelling waard vond - doet ons zien dat hij de boekjes geheel naar eigen subjectieve smaak saamstelde, en dat zij dus als 't ware de schaal vormen waarop de hoogte-stand van 's heren Simons' artistiek-litterair besef af te lezen is.

En het is met dit artistiek besef treurig gesteld.

Wanneer de heer Simons onderwerpen aangeeft voor de Pro- en Contra-tijdschriften, dan zijn hem deze onderwerpen opgedrongen door het modern maatschappelik leven. Hij is verdienstelik als bemiddelaar. Wanneer hij werken uitkiest voor de Wereld-Bibliotheek dan neemt hij zulke die de algemene smaak bevredigen. (Bijv. níet Potgieters ‘Gedroomd Paardrijden’, maar wel Multatuli's ‘Max-Havelaar’). In beide gevallen is van een persoonlike keuze, van een geestelike leiding geen sprake. Maar in dit boekje ‘Zelfkeur’ is zijn keuze - niet de keuze der bijdragen die hij aan de genodigden overliet, maar de keuze dier genodigden zelf - wel persoonlik, en wij komen hier in onmiddelike beroering met zijn persoonlike smaak en artistiek inzicht. Dat in zijn bundel belangrijke namen ontbreken is hem niet te wijten - de beteren en meest wijzen hebben wel meewerking geweigerd. - Maar dat in zijn boekje nog de onbetekenendste en geringste namen voorkomen, dát is hem zeker aan te rekenen. Een paar voorbeelden maar. De eerste bundel wordt gesloten door den heer Hora Adama. Ik wil geen kwaad van dezen schrijver zeggen, maar alleen citeren wat in zijn biografie staat. ‘J Hora Adema, geb 1852. Militair. Mijdde zich daarna aan de studie der muziekale compositie, welke tot heden zijn hoofdstudie is gebleven. Bij tusschenpoozen legde hij zich ook toe op de letterkunde, en verschenen, meestal in de N. Gids, gedeeltelijk pathol. novellen: Thea, enz. ‘Ook verschenen twee pathol.

[p. 118]

drama's’ enz. ‘Na het mislukken van dit plan’ (een schouwburgplan) ‘trok hij zich uit de letterkundige wereld terug, om zich voortaan alleen te wijden aan zijn muziekale studies’. (bl. 358 cursiv. van mij. M.U.).

Men ziet wel: een dilettant. Een die nooit invloed uitoefende, nooit naar voren trad en eigenlik nieteens een litterair kunstenaar was, want pathol. novellen en pathol. drama's behoren tuis in het pathologiese en niet in het litteraire gebied.

Des niettemin verzocht de heer Simons hem om een bijdrage. Zo ook den heer v. Collem. Waarom? Men leze eens uit zijn bijdrage: Vrijheid.

In onze ziel is slavernij,
In onze zielen is verrotting,
Een kelder-lucht,
De wanden wasemen giftig kopergroen,
En voornemens rondkruipen in de ziel,
Als mieren over dood edel gelaat,
Stank in de holten onzer zielen is,
En etterbuil is zij.

(De heer v. Collem ga naar J. Hora Adama. Misschien kan die hem van zijn kwalen afhelpen!)

Waarlik, men behoeft maar een blik te werpen op het gemêleerde gezelschap der bijdragenden en men doorziet het litteraire gemoed van den heer Simons, en ziet dat zeker niet hij de man is, geroepen tot in-leiden in onze nieuwe nederlandse dichtkunst.

‘Bloemlezingen’ gaat de heer Simons verder in zijn ‘Enkel woord’, ‘missen hun doel, als ze niet opwekken tot lezen van de volledige werken. Laat geen onzer lezers wanen, de auteurs, die tot dezen bundel bijdroegen, te kennen als hij hun broksken gelezen heeft. Hun gansche werk vraagt zijn aandacht.’ (blz. 7.)

De uitnodiging is vriendelik, maar naar bezadigder oordeel niet ver van misdadig. Het publiek kan den weinigen tijd die het aan kunstbeschouwing wijden mag, zeker heilrijker besteden, dan met aandachtige bestudering van al de hier bijeengestelde schrijvers, en de ijveraar voor volkskracht-versterking scháme zich over deze poging tot volkskracht-verwatering!

[p. 119]

De onnozelheid zijner zelf-overschatting zou hem kunnen verontschuldigen als hij niet vooraf gewaarschuwd was.

Maar de heer Simons is in dit ‘Enkel Woord’ niet slechts onnozel, niet slechts waanwijs, hij toont zich helaas ook - dom.

‘Wie goed waarneemt wat nu in onze letterkunst woelt (letterkunst; hij bedoelt letterkunde, wat iets anders is), ‘zal bemerken een erkende of niet erkende worsteling tusschen 'tgeen Potgieter in de Camera afkeurde als de “kopieerkunst des dagelijkschen levens”’ (moet zijn: kopieerlust des d.l.) ‘en het zoeken naar een de levensidee en levenssamenvatting openbarende kunst’. (‘levensidee openbarend’ is al voldoende; ‘levenssamenvatting openbarend’ is verbeeldinglose taal). ‘Maar hij zal die worsteling minder zien als een strijd tusschen twee fel gekante partijen, doch sterker als een zelfstrijd in de kunstenaars, waarbij de grenzen niet scherper omtrokken doch eer uitgewischt raken.’ (Bewering die de heer Simons maar te zeer algemeen doet gelden, terwijl zij slechts voor énkele schrijvers waar is. Zijn noodzakelik onvoldoende belezenheid - hij is geen vak-man en slechts liefhebber - speelt hem hier parten. Ook het letterkundig leven en de bestudering van den geest in het leven der kunst eisen, zogoed als gemeentezaken, gehéél den man. Toepasselike spreekwoorden: Twaalf ambachten enz, Schoenmaker enz.)

‘Mag ook hier en daar een neiging bespeurbaar zijn om zich op te sluiten in groepjes, in 't bezit der alléén-zaligmakende kunstleer, duidelik is toch daartegenover een algemeener streven om, ieder zelfstandig, te komen tot een synthese, die veel, soms gezochte, tegenstellingen zal oplossen in een hoogere waarheid van velerlei schakeering’ enz. (blz. 7) Oef! De zinnen van den heer Simons zijn niet de klaarheid-zelf, maar wij begrijpen toch wel wat hij bedoelt. Wat hij beweert over dat ‘algemeener streven’ is, zoals ik reeds zei, een bewering, en niet meer. Of, wél meer. De gehele stelling is een domme bewering. Heeft de heer Simons wel eens de schone betekenis doordacht van de verbonden woorden ‘Eendracht’ en ‘Macht’? De heer Simons smaalt nu op die ‘neiging om zich op te sluiten in groepjes in 't bezit der alléen-zaligmakende kunstleer,’ maar zonder die neiging die men vindt bij iedre geestelike

[p. 120]

Beweging, en die er de stuwkracht van is, zou de heer Simons niet-alleen hoogstwaarschijnlik geheel níets gemerkt hebben van ‘wat nu in onze letterkunst woelt,’ maar hij zou méér niet beseffen wat hij op 't ogenblik beseft. Indirect smaalt hij op de Nieuwe-Gids-Beweging en dat nú nog te doen is wel zéér achterlik. Ja, ook de Nieuwe-Gids-Géést bestond voor de Nieuwe-Gids-Beweging er was; vóór October '85 immers schreven Perk en Kloos in De Spectator, Verwey in De Amsterdammer, v. Deyssel zelfs in De Gooi en Eemlander; maar de Beweging heeft dien geest vrij-gevochten en zijn loop versneld. En evenals nú de heer Simons naar aanleiding van een nieuwe geestelike Beweging, smaalden toendertijd lieden van het slag L.S. over dat kleingeestig ‘zich opsluiten in gr. enz.’ Zeker, een geestelike stroming uit zich reeds vóór dat de onbewuste en bewuste strijders ervoor, zich verenigen tot een bent. Maar die vereniging is geenszins een teken van beperktheid maar van kracht. En dat de heer Simons dit nog niet in de laatste vijfentwintig jaar geleerd heeft, is wat ik met een hard woord dóm moet noemen.

22 Aug. '07.

Maurits Uyldert.